48.MINIATURA INSTRUMENTALNA W XIX WIEKU.
MINIATURA INSTRUMENTALNA, forma muz. wykształcona w XIX w. Jej wzorem była pieśń solowa z akompaniamentem fort., co spowodowało, iż większość m.i. to utwory fortepianowe. Ze względu na refleksyjny charakter i związek z liryką wok. m.i. określa się często mianem liryki instrumentalnej. Związek ten podkreślił dobitnie F. Mendelssohn-Bartholdy, opatrując swoje utwory fort. tytułemPieśni bez słów.
Do wybitnych przedstawicieli m.i. należą również:
o F. Schubert (uważany za twórcę tego gatunku),
o R. Schumann,
o F. Chopin,
o F. Liszt,
o J. Brahms.
M.i. noszą różne tytuły, które czasem wskazują na konkretne obrazy poetyckie (np. R. Schumanna Kinderszenen, Les Papillons), czasem mają bardziej ogólny charakter (np. Moments musicaux F. Schuberta, nokturny F. Chopina, intermezza lub capriccia J. Brahmsa, a także kartki z albumu, fantazje, noveletty, bagatele różnych kompozytorów).
q Bardzo popularna w XIX wieku jako muzyka grana na recitalach oraz w salonach towarzyskich. Wiele form miniaturowych ma swoją unikalną budowę lub charakter, inne natomiast, związane są z aktualną modą w nazewnictwie.
q Obszerna miejsce w liter. muz. romantyzmu
q Zawsze zawierały pewien ładunek emocjonalny
q Nieduża forma prostota fakturalna
q O miniaturowości decyduje także:
o Rodzaj brzmienia
o Jego proporcje
o Rozplanowanie dynamiki wewnętrznej
q Miniatury romantyczne były zbudowane przeważnie z 2 lub 3 okresów muzycznych, niektóre były szerzej rozbudowane
q Cechą miniatury jest gatunkowość , co oznacza ze nie posiadają ściśle określonej budowy.
q Często jednoczęściowe (izomorfizm i ewolucyjność), czasem trzyczęściowe repryzowe ABA czy wariacyjne(fakturalne zróżnicowanie odcinków, kontrasty)
q Zazwyczaj są opatrzone tytułami, które dotyczą charakteru oraz indywidualnego nastroju utworów.
q Ich ogromna popularność przyniosła bogactwo nazw gatunkowych
q Kompozytorzy stosowali określenia
o Pieśń bez słów; Pieśń wieczorna ;Romans; Nokturn; Preludium; Moment muzyczny; Impromptu; Elegia; Intermezzo
o Wspomnienie
o Marzenie
o Humoreska
o burleska
q Miniatury romantyczne można podzielić na trzy grupy(podział ze względu na wyraz, formotwórczą formę rytmu oraz zastosowanie środków technicznych):
o Liryczne
o Taneczne
o Wirtuozowskie
q W tanecznej uwidocznił się narodowy charakter muzyki romantycznej, wyrażany stylizowaniem różnych tańców np. walc, polonez, polka, czardasz itd. Po mimo stylizacji zachowywały one swój lokalny koloryt
q Tańcem ponadnarodowym stał się walc
q M. Wirtuozowskie rozwinęły się z utworów pedagogicznych które zaczęto pisać pod koniec XVIII wieku. Pedagogiczne ćwiczenia były jednak zaledwie punktem wyjścia dla najeżonych trudnościami technicznymi miniatur romantycznych.
q Charakter wirtuozowski miały etiudy, kaprysy, czasem toccaty oraz utwory określane nazvfatperpetuum mobile lub moto perpetuo.
q rozwój tego gatunku prowadził z jednej strony do łączenia miniatur w cykle, a z drugiej do ewolucji w kierunku poematu instrumentalnego. W ten sposób pojawiły się poematy liryczne, poematy taneczne oraz etiudy-poematy.
q Romantyczne miniatury instrumentalne to w absolutnej większości utwory fortepianowe, a dopiero w drugim rzędzie — skrzypcowe
q Lirykę instrumentalną zapoczątkował w swych impromptus oraz moments musicaux najwybitniejszy przedstawiciel liryki wokalnej — Franz Schubert.
o Pod wspólną nazwą „momenty muzyczne" kryje się sześć utworów o różnorodnym charakterze, m.in. nokturnu, marsza i etiudy, zróżnicowanych agogicznie i wyrazowe, o formie muzycznej ABA.
o Impromptus Schuberta są bardziej zróżnicowane formalnie, o czym świadczy zastosowanie formy sonatowej (Impromptu f-moll op. 142 nr 1) czy cyklu wariacji (Impromptu B-dur op. 142 nr 3). Znamiona etiudowe wykazuje natomiast Impromptu Es-dur op. 90 nr 2.
q Robert Schumann
o tendencja do łączenia miniatur w cykle i zbiory
o Podczas gdy zbiory (np. [Kartki z albumu], [Album dla młodzieży]) stanowiły swobodne zestawienie utworów, w cyklach następowało łączenie miniatur w organiczny przebieg muzyczny.
o Każda część cyklu miała do spełnienia określone zadanie, a następstwo kolejnych utworów powodowało narastanie kontrastów i kulminacji oraz ich rozwiązywanie.
o Sceny dziecięce to trzynaście krótkich miniatur, opatrzonych tytułami, utrzymanych w różnych tonacjach i odmiennych nastrojach. W sumie tworzą one swobodną wizję jednego dnia z życia dziecka.
o Miniatury wchodzące w skład cyklu Motyle nie mają tytułów. Tym razem jest to poemat taneczny, w wielu miejscach nawiązujący do walca. Zintegrowaniu całości służy powrót początkowego materiału muzycznego w zakończeniu cyklu.
o Karnawał op. 9- rodzaj artystycznego credo kompozytora. Barwny korowód karnawałowych postaci posłużył Schumannowi do symbolicznego wyrażenia postaw wobec różnych tendencji istniejących w muzyce jego czasów. Wstęp na „karnawał" otrzymały, obok wcieleń kompozytora (Euzebiusz, Florestan) oraz typowych masek karnawałowych (Pierrot, Arlekin, Pantalon, Kolombina), tylko osoby najbliższe Schumannowi. Znalazły się wśród nich: Chopin, Paganini — zdaniem kompozytora najbardziej reprezentatywne postaci romantyzmu, a także — ukryte pod karnawałowymi maskami — ukochane kobiety Schumanna: Chiarina (Clara Wieck) i Estrella (Ernestyna von Fricken). Chopin i Paganini to próba imitacji stylu tych kompozytorów. Miniaturę Chopin Schumann poleca grać dwukrotnie: raz w stylu balladowym, a następnie w nokturnowym. Paganiniego charakteryzuje zawrotne tempo, łamane oktawy i ruchliwe biegniki. Karnawałowy temat jest także okazją do wykorzystania walca. Kompozytor czyni to kilkakrotnie, a ponadto w jednej z miniatur przypomina temat muzyczny z innego cyklu, z Motyli. W podtytule Schumann określił swój cykl jako „wdzięczne sceny zbudowane na czterech nutach" (a, es, c i h). Motywy oparte na tych właśnie dźwiękach pojawiają się w wielu miniaturach. Istnieje ponadto głębsza symbolika tych nazw-liter:
— zawierają się one w niemieckim słowie Fasching (karnawał);
— Asch to nazwa miejscowości, w której mieszkała Ernestyna;
— Schumann zalecał ćwiczenie gam Es, C, H, A;
— ASCH to także litery wchodzące w skład nazwiska kompozytora.
Karnawał Schumanna cechuje z jednej strony ostro zarysowany kontrast pomiędzy następującymi po sobie miniaturami (tempo, faktura, wyraz, rozmiary), z drugiej natomiast wykorzystanie nut „przewodnich" oraz powiązanie podobnym materiałem muzycznym pierwszego (Prearn-bulum) i ostatniego ogniwa muzycznego. Karnawał zamyka Marsz Związku Dawida przeciwko filistynom (marsz utrzymany w metrum trójdzielnym!). Był to rodzaj uroczystej proklamacji rozpoczęcia walki o nową muzykę.
q Felixa Mendelssohna
o Pieśni bez słów -kompozytor napisał blisko 50takich utworów, zebranych w 8 zeszytach. Były to kompozycje niezbyt trudne technicznie. Kompozytor dokonał przeniesienia pieśni na grunt muzyki czysto instrumentalnej. Na wzór pieśni zachował w nich szczególną dbałość o piękno linii melodycznej, fragmenty o charakterze wstępu i zakończenia, a w niektórych utworach również programowe tytuły, np. Friihlingslied (Pieśń wiosenna), Reiselied (Pieśń wędrowca), Gondellied (Pieśń gondoliera).
margaritta_mg