Przyczyną powstania Sojuszu Północnoatlantyckiego była ekspansyjna polityka Związku Radzieckiego . Po II wojnie światowej zachodni alianci rozpoczęli proces stopniowej redukcji swoich arsenałów militarnych i zmniejszania liczebności armii co wiązało się z olbrzymimi kosztami jakie ponoszono dotychczas a kraje zachodnie potrzebowały olbrzymich funduszy na odbudowę gospodarek nadwyrężonych działaniami wojennymi . Związek Sowiecki utrzymywał jednak pełne stany swoich sił zbrojnych. Ponadto w świetle deklarowanych celów ideologicznych sowieckiej partii komunistycznej jasne było , że dotychczasowe porozumienia międzynarodowe nie zapewnią suwerenności i niepodległości państw demokratycznych . Obawy państw demokratycznych potęgowały działania podejmowane przez władze komunistyczne w Środkowej i Wschodniej Europie .
Podpisanie w 1948 roku Traktatu Brukselskiego przez Belgię , Holandię , Francję , Luksemburg i W. Brytanię świadczyło o determinacji tych państw do stworzenia jednolitego Sojuszu Północnoatlantyckiego . Kolejnym krokiem stały się negocjacje ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą w sprawie utworzenia wspólnego sojuszu opartego na gwarancjach bezpieczeństwa oraz wspólnych zobowiązaniach między Europą i Ameryką Północną . Dania , Islandia , Norwegia Portugalia i Włochy zostały zaproszone przez sygnatariuszy Traktatu Brukselskiego do udziału w tym procesie . Rokowania zakończyły się podpisaniem Traktatu Waszyngtońskiego w kwietniu 1949 roku , powołującego do życia wspólny system bezpieczeństwa , oparty na partnerstwie między dwunastoma państwami. W 1952 roku przystąpiły do Traktatu Grecja i Turcja . Republika Federalna Niemiec wstąpiła do Sojuszu w 1955 roku , w 1982 członkiem NATO została Hiszpania. W 1997 roku Pakt zaprosił Czechy , Polskę i Węgry do negocjacji mających na celu przyjęcie ich w poczet członków NATO . Państwa te zostały członkami NATO 12 marca 1999 roku. Na szczycie NATO w Pradze 21 listopada 2002 roku zaproszono do rozpoczęcia rozmów akcesyjnych w sprawie członkostwa w Sojuszu Bułgarię , Estonię , Łotwę , Litwę , Rumunię , Słowację i Słowenię . Na wspomnianym szczycie stwierdzono również , że „ Drzwi do NATO pozostają otwarte dla europejskich demokracji , zdolnych przyjąć na siebie odpowiedzialność i obowiązki wynikające z członkostwa”.
Sojusz powstał na podstawie Traktatu zawartego między państwami członkowskimi , a każde z nich przystąpiło doń dobrowolnie po przeprowadzeniu odpowiedniej procedury parlamentarnej . Traktat gwarantuje członkom suwerenne prawa, jak również zobowiązania międzynarodowe zgodne z kartą Narodów Zjednoczonych . Zobowiązuje on każde państwo członkowskie do pomocy sojusznikom w wypadku zagrożenia , a także wymaga , aby każde z nich zobowiązało się do nie wiązania się żadnym międzynarodowym porozumieniem , które stałoby w sprzeczności z Traktatem .
U podstaw Sojuszu stoi dziewiętnaście państw członkowskich , jednak NATO intensywnie współpracuje z wieloma innymi krajami . Przykładem takiego działania jest program Partnerstwo Dla Pokoju . Rosja podpisała dwustronny dokument z Sojuszem.
Struktura NATO oparta jest na cywilnej , politycznej i wojskowej współpracy .
NATO stanowi także forum aktywnej współpracy swych państw członkowskich i partnerskich w strefach takich jak: planowanie cywilne w sytuacjach kryzysowych, usuwanie skutków katastrof naturalnych, a także realizacji programów naukowych w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego. Jakkolwiek na każdym państwie spoczywa odpowiedzialność za własne regulacje w sprawach dotyczących obrony cywilnej, współpraca w ramach NATO ma za zadanie doprowadzenie do sytuacji, w której zasoby Sojuszu w tej dziedzinie mogą zostać wykorzystane w sytuacjach kryzysowych.
Sojusz prowadzi także szereg ważnych programów międzynarodowej wymiany w dziedzinie naukowej będącej przedmiotem zainteresowania partnerów. Rezultatem współpracy sojuszników są także wspólne programy zbrojeniowe . Przykładem takiego działania jest podjęty przez W. Brytanię , Włochy , Hiszpanię i Niemcy program budowy nowego samolotu wielozadaniowego o wymownej nazwie Eurofighter ( Europejski Wojownik ) . Taka współpraca zmniejsza koszty projektowania i produkcji uzbrojenia .
Struktura organizacyjna NATO dzieli się na ciała cywilne (polityczne ) i wojskowe.
Część cywilna składa się z :
- kolegialnych ciał decyzyjnych i doradczych Sojuszu oraz reprezentacji narodowych ;
- centralnych instytucji wykonawczych NATO;
- instytucji pomocniczych NATO
To właśnie w strukturze cywilnej wypracowywane są i podejmowane wszystkie kluczowe decyzje Sojuszu . W NATO funkcjonują trzy ciała kolegialne najwyższego szczebla . Są to :
1. Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council –NAC), podstawowy organ decyzyjny NATO , w skład której wchodzą przedstawiciele państw członkowskich w randze ambasadorów.
W Radzie omawiane są najistotniejsze decyzje i działania Sojuszu. Zazwyczaj zbiera się ona celem przedyskutowania spraw istotnych dla wszystkich członków , lub też wymagających wspólnych decyzji . Nie istnieją jednak ograniczenia tematyczne dla spraw wnoszonych pod obrady Rady. Każde państwo członkowskie ma prawo zwołać jej posiedzenie celem przedyskutowania spraw , które jego zdaniem winny znaleźć się w polu uwagi Sojuszu .
Rada zbiera się stosunkowo rzadko , na co dzień działa Sekretariat Generalny w Brukseli .
2.Komitet Planowania Obrony (Defense Planning Group –DPC) , który
podejmuje zasadnicze decyzje w kwestii planowania obronnego Sojuszu ( dwa razy w roku obraduje z udziałem ministrów obrony państw członkowskich ) . Komitetowi tak jak i Radzie podlega szereg komitetów , których członkowie reprezentują
swoje państwa . Przedmiotem ich prac są określone obszary tematyczne .
3.Grupa Planowania Nuklearnego (Nuclear Planning Group –NPG)
zajmująca się planowaniem potencjału nuklearnego NATO i doktryną jego użycia . System ciał kolegialnych uzupełniają liczne komitety specjalistyczne , które dzielą się na mocy mandatu przyznanego im przez NAC ( państwa członkowskie reprezentowane są w nich przez przedstawicieli delegacji narodowych) , podejmują szczegółowe decyzje merytoryczne w poszczególnych dziedzinach funkcjonowania Sojuszu oraz nadzorują ich wykonanie .
Komitet Wojskowy NATO jest najwyższym ciałem konsultacyjnym i doradczym Rady Północnoatlantyckiej w dziedzinie wojskowej. Składa się on z narodowych reprezentantów wojskowych (oprócz Islandii , która nie posiada armii) , będący stałymi przedstawicielami szefów sztabów sił zbrojnych państw członkowskich. Obsługę prac Komitetu Wojskowego NATO zapewnia Międzynarodowy Sztab Wojskowy (IMS), który obok Sekretarza Generalnego i podległych mu biur (Sekretariat Wykonawczy, Biuro Prasy i Informacji, Biuro Bezpieczeństwa NATO) oraz Sztabu Międzynarodowego (IS) stanowi centralny organ wykonawczy Sojuszu.
W skład struktury NATO wchodzą także Kwatera Główna i Obszary Strategiczne:
- na Atlantyku ( SACLANT ) z siedzibą w Norfolk
- w Europie ( SACEUR ) z siedzibą w Casteau w Belgii
Zintegrowana struktura Wojskowa (Integrated Military Structure) stanowi właściwą militarną część Sojuszu i składa się z systemu funkcjonujących stale dowództw i sztabów oraz kontyngentów sił zbrojnych , wydzielonych przez państwa członkowskie do działania w ramach połączonych ugrupowań strategicznych i operacyjnych w czasie konfliktu zbrojnego lub innej operacji wojskowej . Nastawiona jest ona na realizację planów nakreślonych przez strukturę polityczną .
Obecnie Sekretarzem Generalnym NATO jest G. Robertson , który zastąpił na tym stanowisku w październiku 1999 roku Javiera Solane . Jest to bardzo ważna funkcja . Ze względu na to , że Amerykanie mają zagwarantowane stanowisko dowódcy sił zbrojnych w Europie , stanowisko Sekretarza przypada któremuś z polityków europejskich .
Robertson jest dziesiątym Sekretarzem Generalnym NATO . Przed nim byli to :
- Lord Ismay ( W. Brytania )
- Paul Henri Spaak (Belgia )
- Dirk U. Stikker ( Holandia )
- Manlio Brosio ( Włochy )
- Joseph M. Lus ( Holandia )
- Lord Carrington ( W. Brytania )
- Manfred Woerner ( Niemcy )
- Willy Claes ( Belgia )
- Javier Solana ( Hiszpania )
NATO tworzy system planowania kolektywnej obrony państw członkowskich .
Podczas określania rozmiaru i charakteru nakładów na rzecz zbiorowej obrony państwa członkowskie Sojuszu zachowują pełną suwerenność i niezależność. Charakter struktury obronnej NATO wymaga jednakże by podejmowane przez państwa decyzje uwzględniały generalne potrzeby Sojuszu. Takie podejście umożliwia określenie sił i środków potrzebnych do realizacji zadań . W procesie planowania obronnego uwzględnia się zarówno czynniki ilościowe, jak i jakościowe. Do najważniejszych należą:
- zmieniająca się sytuacja polityczna
- oceny dokonywane przez dowódców wojskowych NATO , dotyczące wielkości sił zbrojnych potrzebnych do wykonania zadań
- postęp naukowy
- rozwój technologiczny
- zasada równego podziału ról , ryzyka i odpowiedzialności
- możliwości ekonomiczne poszczególnych państw członkowskich
Ścisła koordynacja działań między strukturami kierowniczymi NATO a rządami państw członkowskich Sojuszu odbywa się poprzez coroczną wymianę informacji na temat narodowych planów. Pozwala ona porównać zamiary aktywności poszczególnych państw z potrzebami i wymogami Sojuszu.
Obecny kształt NATO zaczął powstawać po 1991 roku . Miał na to wpływ upadek bloku komunistycznego i zredukowanie zagrożenia konfliktem o dużej skali i intensywności walk .
Pojawiły się jednak nowe wyzwania polegające na wspieraniu działań pokojowych .
Przykładem takiej operacji było wysłanie kontyngentu w celu nadzorowania porozumienia pokojowego zawartego w Dayton między stronami konfliktu , które były reprezentowane przez prezydentów Bośni , Chorwacji i Serbii .
Pierwszą samodzielną akcją zbrojną NATO była interwencja w Kosowie (24 marzec 1999 - 10 czerwiec 1999).
Po 11 września 2001 roku pojawiła się jeszcze kwestia walki z terroryzmem . Siły NATO tworzą trzon Międzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczeństwa (ISAF) w Afganistanie . NATO zgodziło się wesprzeć ISAF w wybranych dziedzinach, co jest potwierdzeniem wsparcia dla międzynarodowych działań w Afganistanie.
Nowe wyzwania sprawiły , że na Szczycie NATO w Pradze w 2202 roku położono podwaliny pod gruntowną reorganizację NATO i przygotowanie Sojuszu do działań w nowych warunkach.
Do najważniejszych postanowień należy zaproszenie do grona członków NATO nowych państw Europy Środkowej i Wschodniej co ma jeszcze bardziej stabilizacyjno na ten region świata . Kolejnym zdarzeniem w Pradze , które będzie miało wpływ na przyszły kształt NATO było zadecydowanie o utworzeniu Sił Odpowiedzi NATO (NATO Response Force – NRF). Siły Odpowiedzi NATO mają składać się z zaawansowanych technologicznie, elastycznie reagujących, wysoce mobilnych oddziałów , w tym jednostek lądowych, morskich i powietrznych, gotowych do szybkiego przemieszczania się w miejsca, gdzie będą potrzebne, zgodnie z decyzjami Rady. Siły Odpowiedzi mają osiągnąć wstępną zdolność operacyjną nie później niż w październiku 2004 roku, zaś pełną zdolność operacyjną nie później niż w październiku 2006 roku . Poszczególne państwa członkowskie przyjęły polityczne zobowiązania polepszenia ich zdolności do obrony przed atakiem chemicznym, biologicznym, radiologicznym , nuklearnym a także cybernetycznym . Ostatnie wydarzenia dotyczące konfliktu irackiego spowodowały pewien rozdźwięk wśród sojuszników .Część państw członkowskich ( głownie Niemcy i Francja) zdecydowanie sprzeciwiła się interwencji zbrojnej w Iraku . Inni członkowie ( W. Brytania czy Polska ) zdecydowały się poprzeć akcję militarną USA wymierzoną w reżim Saddama Husajna poprzez poparcie polityczne na arenie międzynarodowej i wysłanie swoich wojsk w rejon konfliktu ( choć w przypadku Polski był to udział symboliczny ). Konflikt iracki udowodnił , że utrzymywanie wysokich natowskich standardów w dziedzinie uzbrojenia , wywiadu , logistyki , wyszkolenia i współpracy sojuszniczej gwarantuje pokonanie nawet tak zdeterminowanego wroga jakim był reżim iracki .
Ten sam konflikt udowodnił , że NATO mimo wewnętrznych sporów jest strukturą realizującą potrzeby państw członkowskich . Niemcy , przeciwni przecież interwencji zdecydowali jednak o wysłaniu swoich baterii rakiet przeciwlotniczych na teren Turcji w celu obrony przed ewentualnym atakiem ze strony Iraku . Samo NATO zdecydowało jednomyślnie o udzieleniu Polsce pomocy przy tworzeniu polskiego sektora stabilizacyjnego w Iraku .
Pięćdziesięcioletnia historia NATO wskazuje , że Sojusz wypełnił pokładane w nim nadzieje – strzegł demokracji i bezpieczeństwa na obszarze euroatlantyckim . Decyzje podjęte w Pradze stwarzają realne szanse na odgrywanie przez Sojusz znaczącej roli w przyszłości .
danusia_14