Trzecia, najmłodsza siła psychologii, obok psychoanalizy i behawioryzmu. Najważniejsi przedstawiciele: Abraham Maslow i Carl Rogers. Twórcą nazwy nowego nurtu był Anthony Sutich, współpracownik Maslowa, dzięki któremu w 1961 roku ukazał się pierwszy numer czasopisma "Journal of Humanistic Psychology". Dwa lata później grono badaczy amerykańskich utworzyło Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej (poza Maslowem i Rogersem: Charlotte Buehler, Gordon Allport i George Kelly).
Należy jednak pamiętać, że idea psychologii obejmującej, a jednocześnie wychodzącej poza teorie Freuda i Watsona nie narodziła się w połowie XX wieku, pojawiała się już w dorobku Williama Jamesa i Allporta, a samej nazwy "psychologia humanistyczna" jako pierwszy użył Edward Spranger w 1905 roku.
Przedmiotem psychologii humanistycznej jest osoba ludzka, pojmowana jako aktualizacja i potencjalność. Punktem wyjścia jest tożsamość jednostki, kształtująca się pod wpływem subiektywnych, świadomych doświadczeń. Trzeba założyć, że każdy człowiek jest niepowtarzalną istotą, wolną, mającą prawo się rozwijać, a psychologia i psycholog powinny mu tę samoaktualizację, czy samotranscendencję ułatwić.
Psychologia humanistyczna odrzuciła podejście deterministyczne, wspólne dla behawioryzmu i psychoanalizy, uczyniła człowieka zdolnym do decydowania o sobie. Maslow nazywał ją psychologią "holistyczno-dynamiczną" i rewolucją w sensie propagowania nowego sposobu myślenia, nowego systemu wartości. Obaj z Rogersem byli przekonani o istnieniu uwarunkowanej biologicznie dobroci natury człowieka.
Ponieważ celem psychologii humanistycznej jest opis unikalnych, indywidualnych właściwości człowieka w atmosferze bezwarunkowej akceptacji i szacunku, nie zgadza się ona na stosowanie metodologii nauk przyrodniczych.
Charakterystyczna dla psychologii humanistycznej jest kategoria "rozumienia". Odnosząc się do tego pojęcia, nowa dziedzina czerpała z dorobku trzech filozofów: Wilhelma Dilthey'a, Wilhelma Windalbanda i Henri'ego Rickerta. Dilthey, na przykład, twierdził, że aby poznać życie psychiczne drugiego człowieka, należy wczuć się i rozumieć przeżywane przez niego stany wewnętrzne, naśladować je, odwoływać się do nich tak, jak do własnych przeszłych lub przyszłych uczuć, pragnień, przekonań. Dla Sprangera, który jako pierwszy mówił wprost o psychologii humanistycznej, rozumienie polegało na ujawnianiu stanów psychicznych jako elementów sensownej, wartościowej całości.
Ostatecznie wyróżniono trzy warunki, których spełnienie zapewnia humanistyczne rozumienie:
1) obiektem rozumienia jest przedmiot życia duchowego człowieka,
2) rozumienie to uświadomienie sobie sensu obiektu rozumienia
3) rozumienie oznacza możliwość dowolnego odtworzenia i przetworzenia obiektu rozumienia.
Najważniejsze założenia humanistycznego podejścia do człowieka to:
* Zredukowanie dystansu w relacji terapeuta-pacjent.
Carl Rogers był twórcą terapii skoncentrowanej na kliencie. Wg Rogersa relacja "klient" (nie "pacjent")-"ułatwiający" (nie "terapeuta") powinna być źródłem motywacji i siły do zmiany, rozwoju, radzenia sobie. Aby tak było atmosfera relacji powinna być nacechowana ciepłem, pełną akceptacją klienta, obopólnym szacunkiem. Celem terapii skoncentrowanej na kliencie jest pomoc w zmianie percepcji problemów (próba spostrzegania ich jako mniej zagrażających), osiągnięcie przez klienta wglądu (rozumienie swoich słabości i mocnych stron), podbudowanie jego samooceny.
* Zasada komunikacji, czyli zwrócenie uwagi na wymiar "nadawca-komunikat-odbiorca".
Należy spełnić następujące warunki:
- psycholog pozostaje częścią populacji osób badanych;
- kontakt z klientem to dialog, nie manipulacja;
- psycholog komunikuje się także z odbiorcami jego wytworów;
- psycholog łączy naukowe osiągnięcia psychologii z praktycznymi zastosowaniami;
- psycholog posługuje się empatią w nawiązywaniu specyficznej więzi emocjonalnej z klientem.
* Psychologia humanistyczna uznaje wkład innych nurtów psychologii w gromadzenie wiedzy o człowieku, jednocześnie przyjmując, że człowiek nie jest jedynie "sumą części".
1) Każda jednostka jest niepodzielną całością i jako taka jest obiektem zainteresowania psychologii, a relacje zachodzące między jej psychiką a organizmem są złożone. Funkcje i relacje człowieka organizuje zasada "figura-tło", zgodnie z którą wyłaniająca się w danym momencie właściwość, jest emanacją całości - pozostaje częścią tła, mimo iż jest odrębną figurą.
2) Człowiek jest istotą społeczną. Celem jego egzystencji jest tworzenie satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi. Związki interpersonalne grają również rolę w zaspokajaniu podstawowych potrzeb.
3) Świadomość to podstawowy składnik ludzkiego istnienia; człowiek jest świadomy.
4) Człowiek ma możliwość wyboru. Bierze z niej początek potencjalna umiejętność przekraczania ograniczeń nałożonych na ludzki byt przez przyrodę. Człowiekiem nie rządzą instynkty.
Wg Maslowa są dwa główne motywy kierujące aktywnością człowieka: motyw obrony i motyw wzrostu; wiążą się one z zaspokajaniem potrzeby przynależności, bezpieczeństwa i uznania. Maslow odkrył specyficzny wzór, jaki tworzą podstawowe motywy - piramidę potrzeb. Uważał, że ta hierarchia konkretnych potrzeb jest wrodzona i w momencie narodzenia wspólna wszystkim ludziom. Potrzeby niższego rzędu, fizjologiczne (głód, pragnienie, sen) muszą być przynajmniej częściowo zaspokojone, by człowiek odczuł konieczność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu. Znajdująca się na szczycie hierarchii potrzeba samoaktualizacji (samorealizacji, samourzeczywistnieniu) pojawia się, gdy pozostałe są zaspokojone.
W przeciwieństwie do Maslowa, dla którego samoaktualizacja, czyli jak najlepsze wykorzystywanie własnych możliwości w danych warunkach, była istotą życia człowieka, Viktor Frankl sądził, że dopiero samotranscendencja, czyli życie wedle wartości nie ukierunkowanych bezpośrednio na realizację własnego Ja, prowadzi do pełnego rozwoju osobowości.
Psychologia humanistyczna uwalnia wolę i czyni człowieka odpowiedzialnym za swój rozwój. Nowa wolność woli nie jest prostym sprzeciwem wobec determinizmu. Oznacza raczej pewną niekonsekwencję, przypadkowość ludzkich działań. W związku z tym William James mówił o ograniczonym determinizmie - czyli o pełnej zależności zachowania człowieka od otoczenia, ale tylko w pewnych znanych granicach.
5) Działania człowieka są intencjonalne. Dzięki wolnej woli i świadomości może zmieniać świat.
Centralnym pojęciem teorii Carla Rogersa jest "ja", składające się ze zbieranych w doświadczeniu informacji o osobistych cechach, wartościach i postawach. Obraz "ja" wpływa na spostrzeganie świata i własnego zachowania. Można wyróżnić dwa aspekty ja: "realne", czyli wizję siebie, takim jakim jestem i "idealne", czyli wizję tego, jakim powinienem albo chciałbym być. Rozwój polega na zbliżaniu ja realnego do ja idealnego. Brak większych rozbieżności między ja realnym a ja idealnym jest warunkiem zachowania zdrowia psychicznego.
Problemy psychologiczne pojawiają się w przypadku wystąpienia sprzeczności między ja realnymi i idealnym oraz miedzy ja realnym i otoczeniem.
Psychologia humanistyczna propaguje nową metodologię. Nie zgadza się z dogmatem o jedynie słusznej metodzie naukowej, która musi być obiektywna, neutralna i racjonalna. Postuluje uzupełnienie twardej metodologii o wyniki badań prowadzonych przy użyciu metodologii "miękkiej".
Wielu psychologów humanistycznych rozczarowują efekty odnoszenia perfekcyjnych metod statystycznych i eksperymentalnych do niektórych sfer ludzkiego życia. Dotychczasowe metody badania psychologicznego nie mają dla nich wielkiej wartości.
Mimo to, psychologia humanistyczna wykorzystuje wszystkie znane metody badań psychologicznych, zarówno statystycznie opracowane kwestionariusze i testy, jak i metody projekcyjne, metody analizy wytworów. Te ostatnie wymagają od psychologa sprawnego posługiwania się własną intuicją.
Psychologowie humanistyczni posługują się specyficznym językiem z pogranicza psychologii, filozofii i sztuki. Z jego pomocą starają się opisać i pobudzać nie tylko intelektualną sferę człowieka, ale także sferę emocji, uczuć i wyobrażeń.
Psychologia humanistyczna proponuje podejście badawcze, które rozpatruje ludzkie zachowanie nie z punktu widzenia obserwatora zewnętrznego, a z wewnętrznego punktu widzenia, odniesienia do klienta. W przyjęciu perspektywy drugiego człowieka ma psychologowi pomóc zdolność do empatii. Dlatego w terapii humanistycznej najważniejszy jest efekt diady (szczerość za szczerość) - otwarta postawa psychologa wobec klienta. Terapia humanistyczna odrzuca model terapii dyrektywnej, kierowanej przez terapeutę.
Najpopularniejsze szkoły terapeutyczne, sięgające korzeniami do psychologii humanistycznej to:
- psychoterapia skoncentrowana na kliencie Carla Rogersa,
- psychoterapia Perlsa,
- logoterapia Viktora Frankla,
- psychosynteza Roberta Assagioli,
- systemowa terapia rodzinna Virginii Satir,
- bioenergetyka Alexandra Lowena.
karola2012