3.pdf

Wychowanie — dziedziny, metody, środowiska

1. Dziedziny wychowania

1.1. Wychowanie ﬁzyczneizdrowotne

1.2. Wychowanie umysłowe

1.3. Wychowanie moralne

1.4. Wychowanie estetyczne

1.5. Wychowanie seksualne

1.6. Wychowanie patriotyczne

2. Metody wychowania

2.1. Metoda modelowania

2.2. Metoda zadaniowa

2.3. Metoda perswazyjna

2.4. Metoda nagradzania

2.5. Metoda karania

2.6. Metody oddziaływań grupowych

3. Techniki oddziaływań wychowawczych

3.1. Techniki wymiany opinii

3.2. Techniki oparte na dramatyzacji

3.3. Techniki wzmocnienia pozytywnego i negatywnego

3.4. Techniki oddziaływań niewerbalnych

3.5. Techniki organizowania czasu wolnego

4. Podstawowe środowiska wychowawcze

4.1. Rodzina

4.2. Szkoła

Bibliograﬁa

1. Dziedziny wychowania

Wychowanie to złożony proces, który obejmuje wiele sfer ludzkiej osobowości

i funkcjonowania. Proces ten ma na celu ukształtowanie pożądanych postaw spo-

łecznych i moralnych, wzbogacenie życia wewnętrznego, rodzinnego, uwrażliwie-

nie na sztukę, krzywdę ludzką, sprawy własnego narodu oraz kształtowanie ﬁzycz-

ności w zgodzie ze świadomością biologiczną. Wychowanie wkracza zatem w róż-

ne dyscypliny nauki, które ukonstytuowały się jako poszczególne dziedziny wycho-

wania. Proces rozwoju rozciąga się na całe życie człowieka i jest zróżnicowany pod

względem płci, wieku, środowiska, przez co potwierdza autonomię osoby. Proces

wychowania dokonuje się w wymiarze:

— biologiczno-funkcjonalnym,

— poznawczym (intelektualnym),

— emocjonalnym i moralnym,

— społecznym (i narodowym),

— religĳnym.

Skoncentrowanie się na konkretnej dziedzinie wychowania nie oznacza rezygnacji

z wielostronnego oddziaływania na wychowanka, każda z dziedzin jest bowiem in-

tegralną częścią wychowania rozumianego ogólnie.

Do najczęściej wymienianych dziedzin wychowania zalicza się wychowanie ﬁzycz-

ne i zdrowotne, umysłowe, moralne, estetyczne, seksualne oraz patriotyczne (Ło-

bocki, 2006: 264–304, Nowak, 2008: 385–437).

1.1. Wychowanie ﬁzyczneizdrowotne

Rozwój ﬁzycznyiprawidłowystanzdrowiawychowankanależądopodstawowych

kwestii wychowania. Rozpatrując zagadnienie wychowania ﬁzycznego, bierze się

pod uwagę tzw. ﬁzjologię wychowania , czyli sytuacje środowiskowe i kontakt ze śro-

dowiskiem za pomocą zmysłów wzroku, słuchu, mowy oraz narządów ruchu. Waż-

ną funkcję pełnią także: ruch ﬁzyczny,higiena,odpoczynek,odżywianie.Wycho-

wanie ﬁzyczneopierasięnanaturze,integrujewychowankaześrodowiskiemipo-

lega na przenikaniu się sfery psychicznej i ﬁzycznejczłowieka.Wszelkieformyak-

tywności motorycznej, na przykład sport, zabawa, gimnastyka, są kształcące i wy-

chowujące, jeśli wpływają na rozwój osobowości dzieci i młodzieży. Wychowanie

ﬁzyczne wspomaga również kształtowanie zdolności, takich jak siła, odporność,

panowanie nad sobą, dyscyplina, zorganizowanie, wzajemna pomoc, współpraca,

współdziałanie, uczciwa rywalizacja. Nabyte umiejętności i kwaliﬁkacje wpływa-

ją na sposób postępowania wychowanka, stają się jego postawami, pomagają mu

przezwyciężyć własne słabości i ograniczenia, poprawiają samoocenę.

Wychowanie ﬁzyczne jest ściśle związane z kwestią zdrowia i wychowania zdro-

wotnego. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization — WHO)

deﬁniuje zdrowie jako stan ogólnego dobrostanu psychicznego, ﬁzycznego, spo-

łecznego, a nie tylko brak dolegliwości i choroby.

Czynnikami coraz silniej oddziałującymi obecnie na zdrowie i styl życia człowieka

są telewizja i komputer. Dla dorastających dzieci media te stanowią dużą pokusę,

mogą być sposobnością do wspomagania rozwoju, ale również poważnym zagroże-

niem dla prawidłowego trybu życia. Stają się bowiem alternatywą dla aktywności

ﬁzycznej, sposobem spędzania wolnego czasu, wpływają na uzależnienia, adapta-

cję do środowiska, prezentowane postawy i kontakt z rzeczywistością. Badania od-

działywania telewizji na zdrowie dzieci i młodzieży wskazują na istnienie czterech

typów relacji:

— telewizja i otyłość,

— telewizja i agresywność,

— telewizja i uzależnienia,

— telewizja i wczesna aktywność seksualna.

Bardzo ważna jest więc szeroko pojęta edukacja zdrowotna inicjowana przez wy-

chowawców i nauczycieli od najwcześniejszych lat życia podopiecznych.

1.2. Wychowanie umysłowe

Rozwój intelektu związany jest z nabywaniem języka i zdolności mówienia, co od-

różnia nas od zwierząt. Poprzez mowę człowiek wyraża swój świat wewnętrzny.

Dziecko stopniowo opanowuje umiejętność porozumiewania się ze światem, na-

wiązuje kontakt z rzeczywistością, przyswaja ją sobie, poszerzając w ten sposób

własne doświadczenie i dzieląc się nim z innymi. Ćwiczenie różnych form języka

— nie tylko werbalnego — pobudza rozwój umysłowy, wyostrza sferę emocjonal-

ną, której rozwój wzbogaca język o elementy osobowe i kulturowe.

Wychowanie łączy się z przyswajaniem wielu różnych form wyrażania siebie i ota-

czającej rzeczywistości — słownych, muzycznych, plastycznych, konstrukcyjnych

— i czyni je zrozumiałymi. Zdobywanie umiejętności językowych jest warunkiem

rozwoju intelektualnego i emocjonalno-moralnego. Wychowanek wchodzi w rela-

cje z faktami i osobami, które mogą zaspokajać jego potrzeby. Zachodzą procesy

dawania i otrzymywania odpowiedzi, rozwĳająsięstrukturymyślowe,czylisyste-

my symbolicznych znaków porozumiewania się i języka. Myślenie wiąże się z inter-

pretowaniem bodźców zewnętrznych i wewnętrznych, a w konsekwencji z nada-

waniem im znaczenia, które wyrażane jest w sądach. Myśleć oznacza przyswajać

sobie właściwości, które prowadzą do rozwiązania problemu. Myśląc, systematy-

zujemy pojęcia i obrazy.

Celem wychowania umysłowego jest stworzenie warunków, które umożliwią prze-

mianę praktycznego myślenia wychowanka, opartego na konkretnym działaniu,

w myślenie pojęciowe, spekulatywne, oparte na procesach poznawczych, pobudza-

jące wyobraźnię. Wychowanie umysłowe wiąże się także z potrzebą wychowan-

ka do przystosowania się do środowiska poprzez wyobraźnię i myślenie. Uczy się

on wyobrażania siebie w konkretnych sytuacjach, przewidywania ich, a następnie

przekształcania w wiedzę przydatną do działania. Ćwiczenie tych aktywności roz-

wĳa zdolności logiczne. Rozwój intelektualny wychowanka prowadzi zatem do

spotkania z rzeczywistością zewnętrzną (środowisko i kultura), kształtując posta-

wę poszukiwania i twórczości. W ten sposób człowiek uzyskuje zdolność poszuki-

wania reﬂeksyjnego,anastępnieanalizyisyntezy,dziękiczemuwyzwalasięzza-

leżności od utartego sposobu myślenia.

Zadaniem wychowawcy i nauczyciela jest wytworzenie współzależności między

aktywnością umysłową a treściami, co zapobiega pasywności.

1.3. Wychowanie moralne

Wychowanie moralne odgrywa szczególnie ważną rolę w kształtowaniu postaw

i charakteru wychowanków. Pojęcia wychowanie moralne używa się często zamien-

nie z pojęciami wychowanie do wartości i wychowanie etyczne . Pierwsze z nich po-

lega na zapoznawaniu młodego człowieka z wartościami i umożliwianiu ich prak-

tycznej realizacji, a drugie na przekazywaniu wiedzy z zakresu etyki i budzeniu re-

ﬂeksjinadpostępowaniemmoralnym.Wychowaniemoralnezaśjestwzmożonym

wywieraniem wpływu na zachowania i postawy zgodne z uznawaną moralnością.

Szeroko pojmowane wychowanie moralne ma związek z wychowaniem obywatel-

skim, prorodzinnym, religĳnymilaickim,atakżezdrowotnymiumysłowym.Tak

rozumiane wychowanie ma na celu zapoznawanie dzieci i młodzieży z normami

określającymi ludzkie powinności oraz z wartościami moralnymi mającymi odnie-

sienie do wyrażanych sądów, opinii i ocen moralnych. Uczy również występowania

w obronie uznawanych norm i wartości, zwłaszcza wartości uniwersalnych i po-

nadczasowych, a także pewnych wzorów i ideałów moralnych. Przede wszystkim

jednak wychowanie moralne umożliwia internalizację wzorów i wartości moral-

nych, czyli przyjęcie ich jako własne i kierowanie się nimi w codziennym postępo-

waniu. Istnieje tendencja, by wychowanie moralne górowało nad wychowaniem

intelektualnym czy ﬁzycznym, albowiem jedynie wten sposób jesteśmy wstanie

kształtować postawy moralne i pożądane zachowania dzieci i młodzieży.

W procesie wychowania moralnego wyróżniamy trzy fazy:

1. Fazę początkową — anomię — charakteryzującą się rytualizmem i materiali-

zmem (okres dzieciństwa).

2. Fazę średnią — heteronomię — charakteryzującą się konformizmem i stwarza-

niem zewnętrznych pozorów (okres młodzieńczy).

3. Fazę końcową — autonomię — charakteryzującą się procesami interioryzacji au-

tentyczności oraz zdolnością bycia wolnym w wyborze i w sytuacjach zdetermi-

nowania.

Prawdziwe wychowanie moralne polega na nabywaniu autonomii , czyli wolności od-

powiedzialnej, przy czym nieodzowna jest krytyczna i racjonalna akceptacja war-

tości proponowanych z zewnątrz.

Głównym celem wychowania moralnego jest rozwój moralny wychowanka, szcze-

gólnie przekazywanie wiedzy o problemach moralnych, rozwĳanie umiejętności

rozpoznawania tego, co złe z moralnego punktu widzenia, uczenie wrażliwości

moralnej i gotowości do moralnego postępowania.

Wyróżniamy dwojakie znaczenie wychowania moralnego:

1. Opisowe (neutralne) — zakładające zapoznanie, zwłaszcza młodzieży, ze spo-

sobami postępowania moralnego bez sugerowania jednoznacznej jego oceny,

rozwĳanieświadomościmoralnej,rozumienieróżnegorodzajumoralnychpro-

blemów, doskonalenie umiejętności racjonalnego uzasadniania akceptowanych

norm. Od nauczycieli wymaga troski o wysoki poziom dyskusji na temat kon-

trowersyjnych moralnie postaw, wzbudzanie reﬂeksjiuwychowankównatente-

mat, logicznej argumentacji prezentowanego stanowiska moralnego.

2. Oceniające (normatywne) — zakładające przyswojenie przez wychowanków

norm, zasad, wartości moralnych, których wyznawanie ma im zapewnić by-

cie moralnie dobrymi ludźmi. Zakłada się nieomylność dorosłych w narzuca-

niu postaw moralnych, akceptacji i postępowania zgodnego z przekazywanym

modelem.

Żaden z podanych sposobów wychowania moralnego nie występuje w rzeczywi-

stości w czystej postaci czy bezwzględnej przewadze.

Wychowanie moralne wydaje się nieodzowne zwłaszcza w społeczeństwie plurali-

stycznym, gdzie obecna jest wielość kultur, religii, ideologii i stylów życia. Z jed-

nej strony oznacza to wolność jednostki, ale z drugiej — determinuje konieczność

wskazywania na wartości, które nie pozwolą naruszać czyjejś wolności w imię

własnej.

Wychowanie moralne istotne jest ze względu na dość często współcześnie wystę-

pującą utratę poczucia sensu własnej egzystencji, poczucie lęku, niepewności, za-

gubienia w świecie mnogości atrakcji, wyzwań i wymagań współczesnego świata.

Relatywizm moralny sprawia, że coraz popularniejsze jest podejście uznające, iż to, co

nie jest wyraźnie zakazane, jest dozwolone. Młodzi ludzie pozbawieni wyraźnych

wskazań wychowania moralnego staliby się niejako analfabetami moralnymi.

Innym powodem, dla którego konieczne wydaje się wychowanie moralne, jest stę-

pienie wrażliwości etycznej ludzi. Najczęstszym jej przejawem jest oddawanie się

uzależnieniom, przemoc, zwłaszcza w rodzinie, wobec najbliższych, zanik etyki

pracy, korupcja, molestowanie seksualne, przywłaszczanie sobie cudzej własno-

ści oraz inne widoczne symptomy bezprawia i bezkarności. Powszechny jest brak

okazywania szacunku innym oraz zanik zwykłej ludzkiej uprzejmości i dobrych

obyczajów.

Wychowanie moralne jest dziedziną, w której wychowawca powinien posługiwać

się całą gamą metod, począwszy od tradycyjnych, jak dawanie wychowankom do-

brego przykładu, umożliwianie im wykonania konkretnych zadań zgodnie z obo-

wiązującymi zasadami, poprzez perswazję, oddziaływanie na świadomość moral-

ną, rozmowę, dyskusję, aż po korzystanie z literatury i biograﬁi postaci godnych

naśladowania.

W rozwiązywaniu problemów moralnych wyróżnia się dwa stanowiska:

— intelektualizm — akcentowanie zasad moralności opartych na czystej, wolnej

i uporządkowanej według pewnych powinności woli, która jest kategoryczna

i odwołuje się do wartości uniwersalnych,

— sentymentalizm — rozróżnianie doświadczenia poznawczego i doświadczenia

emocjonalnego oraz uznanie, że wartości nie wywodzą się z sumienia, lecz są

znajdowane i przyjmowane według przyjętych powszechnie hierarchii.

Do nowszych sposobów wychowania w tej dziedzinie zalicza się metodę klaryﬁko-

wania wartości oraz metodę rozumowania moralnego .

Metoda klaryﬁkowaniawartości polega na uświadamianiu sobie własnych uczuć prze-

żywanych w związku z wartościami, czyli tego, jaką wartość jednostka uznaje za

słuszną i godną prezentowania we własnym postępowaniu. Metoda ta zaprzecza

istnieniu wartości samych w sobie, a umacnia pogląd, że wartościom przysługuje

względna ważność, zależna od odczuć i poglądów jednostki. Metodzie tej zarzuca

się w związku z tym hołdowanie relatywizmowi moralnemu.

Metoda rozumowania moralnego opiera się na głębokim namyśle przy użyciu logicz-

nej argumentacji nad ocenami, normami, wartościami i zasadami moralnymi. Roz-

strzygając dylematy moralne, wychowankowie próbują rozwiązywać problemy na-

tury etycznej, biorąc pod uwagę ich konsekwencje oraz wnioski możliwe do za-

stosowania w praktycznym postępowaniu. Liczy się siła argumentów opartych na

prawidłowym rozumowaniu logicznym. Słabą stroną tej metody jest zakaz powoły-

wania się na autorytety oraz rozstrzyganie dylematów, z którymi wychowankowie

mogą nie spotkać się w swoim życiu, a zwłaszcza argumentowanie rozwiązań przez

dzieci w wieku nieodpowiednim do analizowanych dylematów.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: