PRAWO EUROPEJSKIE-wykłady.doc

PRAWO EUROPEJSKIE

Wykład I  23.02.2008 r.)

M. Zieliński

Egzamin – pisemny, test 15 pytań otwartych (musi być 8 dobrych), bez punktów ujemnych, około 25 minut

Egzamin – w oparciu o wykłady + prof. J. Tyranowski „Prawo europejskie. Zagadnienia instytucjonalne” – 2005 r.

Pod koniec semestru – poda zagadnienia egzaminacyjne

Nie będzie terminu „0”

Dyżury: poniedziałki od 15.30 do 16.30 – p. 1.12. i wtorki od godz. 15.00 do 16.00 p. 1.12.

1.     Integracja państw Europy Zachodniej po II wojnie światowej

2.     Rys historyczny procesów integracji europejskiej

3.     Prawo europejskie w ramach Wspólnot Europejskich

4.     Prawo instytucjonalne (źródła prawa, instytucje)

Przesłanki, które doprowadziły do powstania prawa europejskiego.

Czasy II wojny światowej – to była przyczyna powstania procesów integracji europejskiej. Te wydarzenia zmieniły podejście zachodnich europejczyków do innych form współpracy między państwami. Po zakończeniu II wojny światowej podejście Europy do zjednoczenia obrało bardzo szybki i poważny obrót. Przesłanki takiej decyzji i integracji Europy Zachodniej po II wojnie:

1.     Chęć odbudowy pozycji gospodarczej i politycznej Europy podzielonej wówczas na wschodnią i zachodnią. Do spadku znaczenia Europy przyczyniły się zniszczenia wojenne. Odbudowa ta miała wzmocnić na arenie międzynarodowej pozycję polityczną Europy.

2.     Obawa przed Niemcami – istniały obawy, że podobnie jak po I wojnie światowej Niemcy będą chciały odbudować swoją gospodarkę i uzyskać swoją dawną siłę i pozycję. Dlatego kraje europejskie postanowiły tworzyć formy współpracy, organizacje międzynarodowe z udziałem Niemiec (tzw. kotwiczenie Niemiec w Europie Zachodniej), aby mieć kontrolę nad poczynaniami tego państwa. Podobne działania mające na celu kotwiczenie Niemiec odbywały się w latach 90 XX wieku, kiedy dokonano zjednoczenia NRD i RFN. Wówczas wysunięto projekt UE przez Francję .

3.     Obawa przed ZSSR i światowym komunizmem – Po II wojnie światowej ZSRR szybko podporządkował sobie państwa Europy Środkowej i Wschodniej, narzucił własny system rządów. Państwa europejskie jednoczyły się przeciwko ZSSR, który podkreślał swoją siłę np. poprzez skonstruowanie bomby atomowej czy blokadę Berlina Zachodniego. Pakt Północnoatlantycki miał pomóc w obronie przed ZSRR. Silne ruchy komunistyczne – Włochy.

Powyższe przesłanki były wspólne dla wszystkich państw (międzyrządowy i federalizm), sporem natomiast była suwerenność. Z jednej strony twierdzono, że należy tworzyć w Europie takie organizacje, które ograniczałyby suwerenność państw członkowskich, ta forma współpracy to model współpracy ponadnarodowej (federalistyczny - ograniczenie suwerenności państw). Z drugiej strony uważano, że należy tworzyć takie formy które nie ograniczają suwerenności państw członkowskich – model współpracy międzyrządowej (koordynacyjny).

Modele współpracy międzyrządowej – jednomyślne podejmowanie decyzji np. Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej – kwiecień 1948 r., która powstała w wyniku planu Marshalla, na konferencji haskiej; projekt utworzenia Rady Europy. W ramach Rady Europy działa Zgromadzenie Parlamentarne, które ma charakter wyłącznie opiniodawczy, nie wydaje decyzji wiążących. Do Rady Europy należy 47 państw. Celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedności między jej członkami. Cel realizowany jest poprzez to, że w ramach Rady Europy przygotowuje się projekty konwencji, które później ratyfikowane są przez państwa członkowskie. Konwencje te są z różnych dziedzin: sprawy społeczne, socjalne, współpraca w sprawach prawnych, ochrona praw człowieka – państwa chcąc przystąpić do Rady Europy muszą przyjąć Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka.

Konwencja – powstała w 1950 r. - składa się z części:

1.     Materialnej – katalog praw człowieka, które państwa zobowiązują się przestrzegać. Katalog z 1950 r. był powiększany przez protokoły dodatkowe (do dziś podpisano ich 14). Katalog obejmuje m.in.: swobodę wypowiedzi, prawo do rzetelnego procesu sądowego w rozsądnym terminie, swoboda demonstracji, swoboda korespondencji, zakaz kary śmierci.

2.     Proceduralnej – system kontroli czy państwa te prawa przestrzegają. Organ sądowniczy – Europejski Trybunał Praw Człowieka, który ma prawo do rozstrzygania. Są dwa rodzaje skargi:

a)     skargi państwowe – jedno państwo skarży drugie państwo

b)     skargi indywidualne – przesyłane przez jednostki, które padły ofiarą naruszenia prawa określonego w Konwencji (składają osoby fizyczne i prawne)

Organizacje ponadnarodowe – ograniczenie suwerenności państw członkowskich. Nie jest zdefiniowane pojęcie ponadnarodowej, brak jest definicji legalnej „ponadnarodowy”. Ponadnarodowość tłumaczona jest w doktrynie i jest to efekt przekazania części suwerenności państwa na organizacje.

Cechy charakterystyczne dla organizacji ponadnarodowej:

1.     Niezależność organów tej organizacji od państw członkowskich. Niezależność może przejawiać się w różny sposób. Organy mogą działać niezależnie od państw członkowskich np. Komisja Europejska. Członkowie organów mają zakaz przyjmowania instrukcji od państw; Trybunał Sprawiedliwości; Trybunał Obrachunkowy Wspólnot (mianowanie przez państwo, a później jest zakaz przyjmowania instrukcji od państw członkowskich). Skład niektórych organów wyznaczany jest bez udziału państw członkowskich np. Parlament Europejski (wybierani są członkowie przez obywateli UE w wyborach bezpośrednich).

2.     Organizacja ponadnarodowa ma kompetencje do stanowienia prawa większością głosów państw członkowskich. Odejście od zasady jednomyślności. Państwo jest związane decyzją która jest podjęta wbrew jego woli.

3.     Organizacja ponadnarodowa ma prawo do przyjmowania decyzji, które obowiązują bezpośrednio obywateli i osoby prawne państw członkowskich. Jest to prawo które wiąże na równi z prawem krajowym (bezpośrednie stosowanie prawa).

4.     Prymat prawa ponadnarodowego nad prawem krajowym w razie kolizji prawa (supremacja, nadrzędność).

5.     Autonomia finansowa w organizacji ponadnarodowej umożliwiająca jej wykonywanie zadań. Działalność finansowana jest niezależnie od państw członkowskich. Część budżetu obejmuje system zasobów własnych, który zapewnia autonomię Wspólnot Europejskich.

Wspólnoty Europejskie stanowią najważniejszy przykład organizacji ponadnarodowej. Charakter ponadnarodowości Wspólnot ukształtował się w latach 50-tych. Latem 1950 r. uzgodniono najważniejsze zagadnienia do Traktatu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (przedstawiciele 6 krajów zachodnich). W wyniku ogłoszonej Deklaracji Roberta Schumana – w 1950 r., która zawierała, że całość produkcji węgla i stali Niemiec, Francji, Włoch i krajów Beneluksu należy oddać w ręce ponadnarodowe organizacji europejskiej. Pierwsze ponadnarodowe organizacje miały na celu utrzymanie pokoju w Europie.

POWSTANIE EUROPEJSKIEJ WSPÓLNOTY WĘGLA I STALI

18 kwietnia 1951 r. w Paryżu podpisano Traktat ustanawiający EWWiS do którego przystąpiło 6 państw: Niemcy, Francja, Belgia, Luksemburg, Włochy, Holandia. Traktat ten wszedł w życie w 1952 r. i został podpisany na 50 lat od daty wejścia w życie, wygaśnie w 2002 r.

Cele EWWiS – utworzenie wspólnego rynku dla tych produktów. Powstały wówczas organy:

- Wysoka Władza EWWiS – organ o charakterze ponadnarodowym, składający się z niezależnych funkcjonariuszy, członkowie mianowani,

- Trybunał Sprawiedliwości,

- Specjalna Rada Ministrów,

- Wspólne Zgromadzenie – organ o charakterze parlamentarnym

EWWiS określała wysokość cen, wysokość produkcji itp.

Podjęte prace nad otworzeniem dwóch Wspólnot w latach 50-tych: Europejska Wspólnota Obronna i Europejska Wspólnota Polityczna zakończyły się niepowodzeniem.

EWWiS będąca fundamentem dalszej integracji europejskiej, na podstawie raportu Spaaka wynegocjowano podpisanie traktatów rzymskich powołujących EWG i Euratom, a w kolejnych latach kolejne traktaty zmieniające, przekształcające i rozwijające zakres współdziałania krajów wspólnoty europejskiej aż do obecnego kształtu.

Projekty kolejnych Wspólnot: Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) – podpisane w marcu 1957 r. w Rzymie. Traktaty te są zawarte na czas nieokreślony.

KONWENCJA O NIEKTÓRYCH WSPÓLNYCH INSTYTUCJACH WSPÓLNOT

W marcu 1957 r. podpisano również trzeci Traktat o Niektórych Wspólnych Instytucjach Wspólnot Europejskich. Ujednolicono na jego podstawie niektóre instytucje i istniejących trzech Wspólnot. Na podstawie Układu o wspólnych organach Wspólnot Europejskich powołano wspólny organ w postaci: Wspólnego Zgromadzenia oraz jednego Trybunału Sprawiedliwości, ale każda z Wspólnot miała osobną Radę i Komisję.

ETAPY ROZWOJU WSPÓLNOT EUROPEJSKICH W LATACH 1958-1968 i 1969-1986

Z dniem 01.01.58 rozpoczął się proces realizacji celów postawionych przed organizacjami, głównie przed EWG. Ten proces realizacji celów pozwala uporządkować rozwój wspólnot, postawić daty graniczne związane z rozwojem wspólnot europejskich w następujący sposób :

1. lata 1958-1968 to okres bardzo szybkiego rozwoju gospodarczego państw należących do wspólnot : EWG, EWWiS, EURATOM – okres tzw. cudu gospodarczego.

a) 1958r. - na mocy umowy 3 wspólnot doszło do utworzenia jednego Zgromadzenia Parlamentarnego (w 1962 przekształcone na PE) i Trybunału Sprawiedliwości WE

b) 01.1960 - utworzenie Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) – w Sztokholmie z inicjatywy Wielkiej Brytanii zostaje podpisana konwencja o utworzeniu Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu. Podpisały ją  Austria, Irlandia, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja i Wielka Brytania.

c) 04.1965 – podpisanie Traktatu Fuzyjnego (traktatu o ujednoliceniu struktury instytucjonalnej trzech wspólnot), na podstawie którego utworzono wspólną dla trzech wspólnot Radę Ministrów  i Komisję Europejską. Jednak o Wspólnotach Europejskich jako jednej instytucji można mówić dopiero od momentu wejścia w życie traktatu czyli od 1.07.1967r.

d) utworzenie unii celnej – zostało to przewidziane w traktacie o EWG, a więc likwidacja wszelkich ceł w handlu między państwami należącymi do EWG. Wszystkie cła udało się zlikwidować w 07.1968, chociaż zakładano to dopiero do 12.1969

2. lata 1969-1986 to okres rozwoju wspólnot na różnych płaszczyznach :

a) rozwój instytucjonalny – związany z wykształceniem się nowych organów WE. Organem, który wykształcił się stopniowo w latach 60-tych była Rada Europejska (oficjalnie istnienie jej potwierdzono w 12.1974r. w Paryżu).

Zwiększyło się znaczenie Parlamentu Europejskiego. W 1979r. odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego (do 1979r. członkowie PE byli mianowani przez parlamenty krajowe). Zmiana nazwy z Wspólne Zgromadzenie na Parlament Europejski – w 1973 r.

b) rozwój horyzontalny – dokonuje się w związku z przystępowaniem do wspólnot nowych państw członkowskich.

c) rozwój prawa wspólnotowego – uchwalono szereg aktów prawnych dot. Swobody przepływu pracowników oraz świadczenia usług.

d) prace zmierzające do utworzenia unii gospodarczo-walutowej lata 70-e –wprowadzono do roku 2002.

e) 1973 r. – do wspólnot przystępują 3 kraje: Wielka Brytania, Irlandia, Dania

f) 1973 r. - kryzys naftowy

g) w 1975 r. w celu wdrożenia polityki regionalnej został utworzony Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

h) 1981 r. drugie poszerzenie – dotyczyło Grecji

i) w 1985 r. powstała nadzieja na ponowne ożywienie dynamiki europejskiej, kiedy Komisja Europejska, pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa, opublikowała „Białą Księgę”, w której zaproponowała plan całkowitego wdrożenia Jednolitego Rynku do 1 stycznia 1993 r. Wspólnoty przyjęły ten ambitny cel i zawarły go w Jednolitym Akcie Europejskim, podpisanym w lutym 1986 r., a obowiązującym od 1 lipca 1987 r.

j) 1986 r. – trzecie poszerzenie – kraje Półwyspu Iberyjskiego (Hiszpania i Portugalia)

Zmiany dotyczące finansowania przyjęto w latach 70-tych  (Traktaty Budżetowe w 1970 r. i 1975 r.)

- 1995 r. – poszerzenie UE – Szwecja, Finlandia, Austria

- 2004 r. – wielkie poszerzenie – Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Słowenia, Malta, Cypr, Czechy, Słowacja, Węgry

- 2007 r. Bułgaria, Rumunia

27 państw w chwili obecnej jest w UE, a są 23 języki oficjalne.

Lata 1968 – 1986 kończą się podpisaniem Jednolitego Traktatu Europejskiego.

Wykład II (24.02.2008 r.)

JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI

Podpisanie w 1986 r. Jednolitego Aktu Europejskiego. Jest to umowa singl – jedna umowa zawierająca postanowienia dotyczące różnych dziedzin. Zawartość JAE:

1.     Zmiany traktatów już istniejących

2.     JAE zawarł również postanowienia dotyczące współpracy politycznej państw członkowskich.

3.     Utworzenie Sekretariatu

II filar integracji – JAE wprowadził podstawy do współpracy politycznej. Wywarł znaczenie dla funkcjonowania EWG, zakończył eurosklerozę (euroskleroza- integracja europejska w pewnym momencie zaczęła zwalniać)

Zmiany jakie wprowadził JAE:

- umożliwił podejmowanie decyzji które wymagały dotychczas jednomyślności, decyzje po tej dacie przyjmowane większością głosów. Zasada kwalifikowanej większości.

- rozszerzył zakres działalności EWG o nowe dziedziny: ochrona środowiska naturalnego, tzw. spójność gospodarcza i społeczna, badania naukowe i rozwój technologiczny

- zwiększył kompetencje Parlamentu Europejskiego. JAE ustanowił nową procedurę podejmowania decyzji w Parlamencie Europejskim, tzw. procedurę współpracy – dając mu prawo veta zawieszającego. JAE przyznał Parlamentowi prawo do zatwierdzania niektórych umów międzynarodowych zawieranych przez Wspólnotę, są to umowy dotyczące przystąpienia do Wspólnot (traktatów akcesyjnych) i dotyczące stowarzyszeń ze Wspólnotami – zatwierdzanie przez Parlament Europejski.

- dodał do Traktatu o EWG przepisy dotyczące rynku wewnętrznego. Wprowadził pojęcie rynku wewnętrznego jako "obszar bez granic wewnętrznych, na którym zapewnia się swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału" i określił datę 31.12.1992 r. do której ten rynek miał być ustanowiony

- zmiany instytucjonalne – JAE wprowadził przepisy dotyczące nowego organu sądowniczego – organu sądu I instancji utworzony przy Trybunale Sprawiedliwości Wspólnot, rozpoczął działalność 1.11.1989 r.

Jednolity Akt Europejski wszedł w życie 1 lipca 1987 roku. Nowy etap rozwoju Wspólnot trwał od 1987 roku do 1992 roku. Zmiany zaszły w zakresie prawa materialnego. Podpisywane pierwsze umowy w zakresie współpracy ze Wspólnotami przez państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Zaczęto poświęcać uwagę utworzeniu Unii Europejskiej. Miały być dwa filary (gospodarczo walutowa i polityczna).

1990 r. – realizacja nad tworzeniem unii gospodarczo walutowej.

Podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej – Maastricht w 1992 r. (12 państwa członkowskich) i utworzenie UE w 1993 r.

1993 r. wszedł w życie Traktat o UE

1996 r. – konferencja międzyrządowa

Traktat Amsterdamski – 1999 r. wszedł w życie

Traktat z Nicei – wszedł w życie w 2003 r.

Traktat z Lizbony – 2007 r. podpisany – Traktat zmieniający

Wejście Traktatu o UE nowy etap w rozwoju:

- nie zlikwidowało wspólnot

- nowa forma współpracy, UE wchłonęła Wspólnoty Europejskie tworząc z nich tzw. I filar, jedną z podstaw swej działalności

Cele Traktatu o UE (art. 2):

1.     UE ma cele gospodarcze

2.     UE ma cele polityczne

3.     UE ma cele związane ze wzmacnianiem ochrony praw i interesów obywateli państw europejskich.

Cele gospodarcze:

Cele realizowane są w zakresie I filaru:

1.     Utworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych

2.     Utworzenie unii gospodarczo – walutowej

3.     Osiągnięcie spójności gospodarczej i społecznej. Aspekt negatywny polega na znoszeniu barier i ograniczeń, znoszenie ceł, a aspekt pozytywny procesu integracji to działania, które mają pomóc tym, którzy z znoszenia barier nie uzyskują spodziewanych korzyści, czyli tym najsłabszym. Wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej – spójność ta definiowana jest jako stan w którym różnice gospodarcze i społeczne w UE będą politycznie i gospodarczo akceptowalne. Spójność ma wymiary:

- wymiar geograficzny – UE pomaga mieszkańcom najbiedniejszych państw UE oraz regionów

- wymiar społeczny – spójność polega na udzieleniu pomocy pewnym grupom społecznym, które uważa się za upośledzone (np. niepełnosprawni, osoby starsze)

- aspekt międzygeneracyjny – spójność polega na promowaniu takiego modelu wzrostu gospodarczego, który nie będzie miał negatywnych skutków dla przyszłych pokoleń

Cele związane ze wzmacnianiem ochrony praw i interesów obywateli państw europejskich

Cel ten wiąże się z wprowadzeniem instytucji obywatelstwa UE. Traktat o UE wprowadza po raz pierwszy przepisy o obywatelstwie UE. Obywatelstwo UE nie istnieje samodzielnie, istnieje wyłącznie w połączeniu z obywatelstwem państwa członkowskiego, uzupełnia obywatelstwo państwa członkowskiego. Obywatelem UE jest osoba, która posiada obywatelstwo jednego z państw członkowskich (charakter uzupełniający)

Uprawnienia i konsekwencje wynikające z obywatelstwa UE...