Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym.pdf

Seksuologia Polska 2008, 6, 2, 57–63

Anna Brzeska, Przemysław Marcinek, Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym

Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym

P R A C A O R Y G I N A L N A

Problematyka seksuologiczna

w szpitalu psychiatrycznym

Sexology in psychiatric hospital

Anna Brzeska 1 , Przemysław Marcinek 2

1 Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny w Kościanie

2 Dział Terapeutyczny Zakładu Karnego w Rawiczu

Wstęp. Celem artykułu było przedstawienie pilotażowych badań ankietowych przeprowadzonych w szpitalu

psychiatrycznym. Autorzy starali się określić miejsce problematyki seksuologicznej w opiece psychiatrycznej.

Materiał i metody.

Materiał i metody. Badaną grupę stanowiło 96 pracowników szpitala (lekarzy, psychologów, personelu

pielęgniarskiego i pomocniczego). Zastosowano ankietę opracowaną przez autorów artykułu.

Wyniki.

Wyniki. Ustalono, że zdrowie seksualne pacjentów jest przedmiotem zainteresowania personelu szpitala

psychiatrycznego. Ponad połowa personelu uczestniczyła w jakiejś formie kształcenia z zakresu seksuolo-

gii. Najczęściej podejmowane przez personel interwencje wobec pacjenta seksuologicznego to udzielanie

wsparcia oraz edukacja. Lekarze i psychologowie wyżej szacują swoje kompetencje w pracy z pacjentem

seksuologicznym niż personel pomocniczy.

Wnioski.

Wnioski. Zaledwie co czwarty specjalista gotowy jest przeprowadzić diagnozę seksuologiczną. Personel

często oddaje pacjentom inicjatywę w zakresie poruszania problematyki seksuologicznej.

Seksuologia Polska 2008; 6 (2): 57–63

Słowa kluczowe: seksualność, psychiatria, szpital, zdrowie seksualne

oduction. This article presents questionnaire based preliminary study. In the present work, level of sexo-

logical care in psychiatric hospital was investigated. We were trying to describe and summaries the deter-

minants of staff members proffesional attitudes in range of sexology.

Material and methods.

oduction.

Material and methods. The research group consisted of 96 medical staff members (doctors, psychologists,

nurses and others). As the survey method we have used our own elaborated questionnaire.

Results.

Results. Study revealed that sexual health is important part of psychiatric care in hospital. Most staff mem-

bers were educated in the subject of sexology. We found that the most often used methods of intervention

was support and sexological education. The results of the research show that doctors and psychologists

evaluate higher their level of the sexological competention than the others.

Conclusions.

Conclusions. But hardly quarter of specialists can make a sexological diagnosis. Most staff members expect

that patients will self evaluate their sexual problems.

Polish Sexology 2008; 6 (2): 57–63

Key words: sexuality, psychiatry, hospital, sexual health

Wstęp

ne jest integralną częścią ogólnego zdrowia i dobro-

stanu jednostek [1]. Tymczasem, analizując publika-

cje autorów zajmujących się w Polsce tematyką zdro-

wia seksualnego, można stwierdzić, że jest to w Pol-

sce temat ciągle dość ,,egzotyczny’’ nawet dla profe-

sjonalistów, na przykład z ,,Raportu seksualności Po-

laków 2002’’ [2] wynika, że większość badanych osób

nigdy nie była pytana przez swoich lekarzy o proble-

my związane ze sferą seksualną; ponadto z wyników

Prawa seksualne, w tym prawo do seksualnej

opieki zdrowotnej i edukacji seksualnej, należą do

uniwersalnych praw człowieka, a zdrowie seksual-

Adres do korespondencji: mgr psych. Anna Brzeska

Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny

Plac Paderewskiego 1a, 64–000 Kościan

tel.: 669 356 906, annabrzeska@poczta.onet.pl

Nadesłano: 6.05.2008

Przyjęto do druku: 3.06.2008

www.seksuologia.med.pl

Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym

Wstęp.

Streszczenie

Wstęp.

Materiał i metody.

Wyniki.

Wnioski.

Intr

Introduction.

Abstract

Intr

oduction.

Material and methods.

Results.

Conclusions.

Adres do korespondencji:

Seksuologia Polska 2008, tom 6, nr 2

innych badań wiadomo, że wielu lekarzy niechętnie

zajmuje się zdrowiem seksualnym oraz brakuje pla-

cówek i specjalistów udzielających pomocy w dzie-

dzinie seksuologii [2–4]. Przeszkodą jest także moc-

no zakorzenione przekonanie, że zajmowanie się

sferą intymną nie przekłada się bezpośrednio na zdro-

wie i życie człowieka [3].

Z wyników badań wynika również, że podejmowa-

nie problematyki seksuologicznej jest sytuacją powo-

dującą różnego rodzaju trudności zarówno po stro-

nie lekarzy, jak i pacjentów [2, 5–6]. Do grupy osób,

które szczególnie często deklarowały niechęć wobec

poruszania z pacjentami problemów zdrowia seksu-

alnego należeli między innymi lekarze psychiatrzy [2].

Autorzy niniejszego artykułu, zainspirowani wła-

snymi doświadczeniami w pracy z pacjentami psy-

chiatrycznymi — z których wielu zgłaszało problemy

natury seksualnej spontanicznie, oraz w odpowiedzi

na zadawane im w trakcie wywiadu pytania — po-

stanowili zgłębić tę ciekawą tematykę poprzez bada-

nia personelu szpitala psychiatrycznego.

badawczym był samodzielnie opracowany kwestio-

nariusz (17 pytań), zawierający dane socjodemogra-

ficzne oraz informacje na temat pracy z pacjentem

seksuologicznym. Ochotnikom rozdano 175 ankiet,

103 (59%) zostały wypełnione, a do dalszej analizy

zakwalifikowano 96 (55%) — prawidłowo wypełnio-

nych. Prezentowane poniżej wyniki dotyczą wyłącz-

nie 96 prawidłowo wypełnionych ankiet. Obliczenia

wykonano, korzystając z programów Excel i SPSS.

Wyniki

W badanej grupie znalazło się 18 lekarzy (19,5%

wszystkich badanych osób), 50 pielęgniarek (52%),

12 psychologów (12,5%), 7 salowych (7%) i 9 terapeu-

tów zajęciowych (9%). Wśród osób badanych było 78

kobiet (81%) i 18 mężczyzn (19%). Średni staż pracy

wyniósł 14 lat (min. = 1, maks. = 39, odchylenie stan-

dardowe [SD, standard deviation ] = 11,197). Z pa-

cjentami płci żeńskiej pracowały 42 osoby, z pacjen-

tami płci męskiej — 40 osób, a z pacjentami obu płci

— 14 osób. Dla potrzeb dalszej analizy statystycznej,

poza podziałem na wymienione wyżej grupy zawodo-

we, wszystkie badane osoby zakwalifikowano — bio-

rąc pod uwagę kryterium zakresu obowiązków pra-

cowników szpitala — do dwóch szerszych kategorii:

1) lekarzy i psychologów;

2) personelu pielęgniarskiego i pomocniczego.

Analizę wyników rozpoczęto od sprawdzenia de-

klarowanej w badanej grupie znajomości problema-

tyki seksuologicznej. Wśród wszystkich osób bada-

nych (n = 96) udział w jakiejkolwiek formie dokształ-

cania w zakresie seksuologii brało 50 osób (52%

wszystkich badanych), w tym: 13 lekarzy (72% tej gru-

py zawodowej), 16 pielęgniarek (32%), 12 psycholo-

gów (100%), 2 salowe (28%), 7 terapeutów zajęciowych

(77%); 46 osób nie szkoliło się w tym obszarze. Formy

podejmowanych szkoleń przedstawiono w tabeli 1.

Następnie poddano analizie subiektywne przeko-

nania personelu na temat zapotrzebowania, osobi-

stych kompetencji oraz chęci do zajmowania się pro-

blemami seksuologicznymi pacjentów psychiatrycz-

nych. Wyniki zestawiono na rycinach 1–3, zachowu-

jąc wymieniony wyżej podział na dwie szersze grupy

personelu szpitala.

W wyniku przeprowadzonej analizy statystycznej

okazało się, że osoby, które zadeklarowały chęć zaj-

mowania się problematyką seksuologiczną istotnie

częściej podejmują samodzielne interwencje wobec

pacjentów seksuologicznych (korelacja 0,46). Stwier-

dzono także istotną ujemną korelację (–0,30) między

stażem pracy a deklarowanymi chęciami do zajmo-

wania się pacjentem seksuologicznym.

Materiał i metody

Autorzy przeprowadzili badanie w Wojewódzkim

Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych ,,Dzie-

kanka’’ w Gnieźnie w okresie od kwietnia do maja

2007 roku. Badanie miało charakter pilotażowy i słu-

żyło pozyskaniu podstawowych informacji w zakre-

sie problematyki seksuologicznej podejmowanej

w kontakcie pomiędzy personelem i pacjentami szpi-

tala psychiatrycznego. W zasadzie nie przyjmowano

wstępnych hipotez. Starano się możliwie szeroko roz-

poznać faktyczną sytuację i dalej — na tej podstawie

— formułować hipotezy badawcze do przewidywa-

nych dalszych etapów badań.

W trakcie analizy wyników podjęto próbę odpo-

wiedzi na następujące pytania:

czy problematyka seksuologiczna jest obecna

w kontakcie między personelem a pacjentami

szpitala psychiatrycznego?

jakie kwalifikacje w zakresie seksuologii posiada

personel szpitala, jak ocenia własne kompeten-

cje oraz zapotrzebowanie pacjentów na zajmowa-

nie się ich problemami seksuologicznymi?

jakie są specyficzne uwarunkowania kontaktu do-

tyczącego zagadnień zdrowia seksualnego (za-

równo po stronie pacjentów, jak i personelu)?

jakie interwencje są podejmowane wobec pacjen-

tów zgłaszających problemy w zakresie zdrowia

seksualnego?

Badaniem objęto personel wszystkich ogólnych

oddziałów psychiatrycznych szpitala. Narzędziem

www.seksuologia.med.pl

Anna Brzeska, Przemysław Marcinek, Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym

Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym

Tabela 1. Dokształcanie w zakresie seksuologii w badanej grupie

Forma dokształcania*

Liczba osób

Odsetek

Wykład

39,5

Warsztat

Trening

Kurs specjalizacyjny lub doskonalący

Studia podyplomowe

Konferencja

14,5

*Każda z osób badanych mogła zaznaczyć więcej niż jedną formę dokształcania

Rycina 1. Ocena zapotrzebowania na zajmowanie się problema-

mi seksuologicznymi pacjentów w szpitalu psychiatrycznym

— porównanie między grupami lekarzy i psychologów a personelem

pielęgniarskim i pomocniczym

Rycina 3. Deklarowane chęci personelu do zajmowania się pro-

blematyką seksuologiczną w szpitalu psychiatrycznym — porów-

nanie między grupą lekarzy i psychologów a personelem pielę-

gniarskim i pomocniczym

Rycina 2. Ocena własnych kompetencji w pracy z pacjentem sek-

suologicznym w szpitalu psychiatrycznym — porównanie między

grupami lekarzy i psychologów a personelem pielęgniarskim

i pomocniczym

Różnego rodzaju problemy oraz zdiagnozowane

choroby i zaburzenia pacjentów, a także specyficzne

warunki pobytu na ogólnych oddziałach psychiatrycz-

nych mogą być przyczyną wielu kłopotliwych w oce-

nie personelu szpitala zachowań pacjentów, mimo że

część tych zachowań bez wątpienia wynika z natu-

ralnej potrzeby seksualnej i jest normalną formą sek-

sualnej ekspresji poza szpitalem. Te „kłopotliwe” za-

chowania seksualne mogą zarówno przynależeć do

normy (jedynie miejsce i czas utrudniają ich akcep-

tację), jak i wykraczać, także w sposób ewidentny, poza

normę. Zbadano częstość obserwacji przez personel

wybranych — problemowych z punktu widzenia pra-

widłowego funkcjonowania oddziałów — zachowań

pacjentów. Wyniki przedstawiono w tabeli 4.

W przypadku czterech powyższych rodzajów za-

chowań zaobserwowano istotne statystycznie (p <

< 0,01) różnice w częstości ich identyfikowania przez

personel na trzech różnych typach oddziałów:

1. Masturbację, opowieści na tematy seksualne

i rozpowszechnianie materiałów pornograficz-

nych i erotycznych najrzadziej wskazywano na od-

działach żeńskich, częściej na oddziałach miesza-

nych, a najczęściej na oddziałach męskich.

Ze względu na specyfikę tematyki seksuologicz-

nej, która dotyczy sfery intymnej każdego człowieka

i obwarowana jest szeregiem tabu, między innymi po-

koleniowym, międzypłciowym i językowym [5], anali-

zowano, jakiego rodzaju reakcje personel obserwuje

u siebie oraz u pacjentów w trakcie poruszania tej

problematyki. Wyniki zestawiono w tabeli 2 i 3.

www.seksuologia.med.pl

Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym

Rycina 1.

Rycina 3.

Rycina 2.

Seksuologia Polska 2008, tom 6, nr 2

Tabela 2. Własne reakcje obserwowane przez personel w trakcie rozmów na temat życia seksualnego pacjentów

Obserwowane własne reakcje

Częstość reakcji (odsetek)

Nigdy

Rzadko Czasami

Często

Bardzo często

Obawa, że pacjent się wystraszy

Obawa przed byciem ,,wścibskim’’

Poczucie braku specjalistycznej wiedzy

Poczucie braku czasu

Zainteresowanie

Trudność w doborze odpowiedniego słownictwa

Skrępowanie, poczucie wstydu

Tabela 3. Reakcje pacjentów obserwowane przez personel w trakcie rozmów na temat życia seksualnego pacjentów

Obserwowane reakcje pacjenta

Częstość reakcji (odsetek)

Nigdy

Rzadko Czasami

Często

Bardzo często

Rubaszność, dowcipkowanie

Trudności w wysłowieniu się

Wulgaryzmy

Swoboda

Gadulstwo, brak zahamowań

Aura sekretu, tajemnicy

Dziecinne słownictwo

Poczucie wstydu

Poczucie ulgi

Tabela 4. Częstość występowania zachowań seksual-

nych pacjentów w szpitalu psychiatrycznym

giczny (w tym: 92% osób w grupie psychologów, 83%

w grupie lekarzy i 38% wśród personelu pielęgniar-

skiego i pomocniczego). Gotowość do podejmowa-

nia interwencji wobec pacjentów zgłaszających pro-

blem seksuologiczny w różnych grupach zawodo-

wych przedstawiono w tabeli 5.

Spośród wszystkich ankietowanych 42 osoby

(44%) wymieniły sytuacje, w których widzą potrzebę

pytania o życie seksualne pacjenta. W tej grupie było

odpowiednio: 11 lekarzy (n = 18), 12 psychologów (n

= 12), 19 osób z personelu pielęgniarskiego i pomoc-

niczego (n = 66).

Sytuacje wskazane przez badanych to:

— moment, gdy pacjent sam zgłasza problem dotyczą-

cy jego seksualności (34% wszystkich przykładów);

— wywiad (22%);

— podejrzenie patologii w małżeństwie/związku pa-

cjenta lub doznanej traumy (22%);

— rozpoznanie u pacjenta depresji/manii (13%);

— kontrola efektów działań niepożądanych leków (9%).

Analiza sposobu zadawania przez personel szpi-

tala pytań na temat życia seksualnego pacjentów

pozwoliła wyodrębnić ich 3 podstawowe wzorce:

— pytania dotyczące satysfakcji seksualnej (np. „Czy

czerpie Pani/Pan satysfakcję ze współżycia?”)

Rodzaj zachowania

Odsetek wskazań

Seksualne żarty, dowcipy

Opowieści na tematy seksualne

Masturbacja

Obnażanie się

Podglądanie innych osób

Nagabywanie, uwodzenie

Pieszczoty

Rozpowszechnianie materiałów

erotycznych i pornograficznych

Stosunki seksualne

Przemoc seksualna

2. Nagabywanie i uwodzenie najrzadziej obserwo-

wano na oddziałach żeńskich, częściej na mę-

skich i najczęściej na mieszanych.

W przeprowadzonym badaniu niewiele ponad

połowa (53%) wszystkich osób zadeklarowała, że sa-

modzielnie (z różną częstością) podejmuje interwen-

cje wobec pacjenta, który zgłasza problem seksuolo-

www.seksuologia.med.pl

Anna Brzeska, Przemysław Marcinek, Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym

Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym

Tabela 5. Gotowość poszczególnych grup zawodowych do podejmowania interwencji wobec pacjentów zgła-

szających problem seksuologiczny

Rodzaj interwencji

Psychologowie Lekarze Personel pielęgniarski

(n = 12)

(n = 18)

(n = 66)

Liczba Odsetek

Wsparcie

100

Edukacja pacjenta

Relaksacja

Psychoterapia

Edukacja rodzinna

Diagnoza seksuologiczna

Grupa edukacyjna

Farmakoterapia

— można je określić jako zorientowane pozytywnie

(20% wszystkich przykładów);

— pytania dotyczące trudności w zakresie życia sek-

sualnego (np. „Czy ma Pani/Pan jakieś kłopoty

natury seksualnej?”) — można je określić jako zo-

rientowane negatywnie (28%);

— pytania otwarte, o charakterze problemowym (np.

„Jak się układa Pani/Pana współżycie?”) — moż-

na je określić jako neutralne (52%).

części (70%) są to osoby młode, które niedawno ukoń-

czyły studia. Może to wskazywać na wzrastającą

świadomość znaczenia problematyki seksuologicz-

nej w opiece zdrowotnej, a szczególnie w obszarze

pomocy psychologicznej, co jest zgodne z ogólno-

światowym trendem [8].

Wyniki badań pozwalają stwierdzić, że problema-

tyka seksuologiczna jest obecna w kontakcie między

personelem a pacjentami szpitala psychiatrycznego.

Najczęściej osoby badane określają zapotrzebowa-

nie na zajmowanie się problemami życia seksualne-

go pacjentów jako ,,średnie’’. Natomiast chęci do zaj-

mowania się problematyką seksuologiczną związa-

ne są ze stażem pracy personelu. To, z czego wynika

powyższa zbieżność (i czy nie jest to artefakt), wyma-

ga sprawdzenia w kolejnych badaniach.

Najwięcej osób badanych we wszystkich grupach

zawodowych deklaruje udzielanie wsparcia oraz edu-

kację pacjenta zgłaszającego problem seksuologicz-

ny, jednak zaledwie co czwarty lekarz i psycholog jest

gotowy podjąć się diagnozy takiego pacjenta. Może

to budzić uzasadnione wątpliwości, czy w takim ra-

zie udzielane porady (edukacja pacjenta) są adekwat-

ne do rzeczywistego problemu.

Zastanawiające są również informacje na temat

zakresu pomocy udzielanej pacjentowi seksuologicz-

nemu przez personel pielęgniarski i pomocniczy

— 44% osób zadeklarowało bowiem, że prowadzi psy-

choterapię takich pacjentów, a 12% — diagnozę. Au-

torzy ustalili na podstawie rozmów z ankietowanymi

po zakończeniu badania, że niektóre z terminów mo-

gły zostać zrozumiane przez badanych w sposób

potoczny, niezgodny z przyjętą definicją (np. ,,psycho-

terapia’’ traktowana była jako synonim wysłuchania

pacjenta i udzielania mu wspierających komentarzy

lub podawania przykładów, jak w podobnych sytu-

acjach radzili sobie inni ludzie). Niemniej jednak nie-

Dyskusja

Liczba oddanych i wypełnionych ankiet w świetle

podobnych badań (por. [2]) świadczy o dużym zaan-

gażowaniu i współpracy osób biorących udział

w badaniu. Należy podkreślić, że wyniki nie mają cha-

rakteru reprezentatywnego i należy je bardzo ostroż-

nie interpretować i uogólniać, gdyż odnoszą się do

populacji personelu zaledwie jednego szpitala psy-

chiatrycznego, do tego ochotników.

Stwierdzono, że tematyka seksuologiczna jest

przedmiotem dokształcania zawodowego w badanej

populacji. Ponad połowa osób badanych uczestniczy-

ła już w jakiejś formie dokształcania zawodowego

w dziedzinie seksuologii. Biorąc pod uwagę, że nie-

wiele jest w Polsce ośrodków zajmujących się kształ-

ceniem w seksuologii, a w większości uczelni medycz-

nych nie ma wykładów z seksuologii [7] — jest to dość

wysoki wynik i może się wiązać nie tylko z chęciami

poszczególnych osób do szkolenia się w tym obsza-

rze, ale również z dostępnością oferty edukacyjnej

— bliskość ośrodka poznańskiego (Uniwersytet Me-

dyczny, Instytut Psychologii UAM, a szczególnie dwa

podyplomowe studia w zakresie seksuologii).

Zwraca uwagę fakt, że wszyscy ankietowani psy-

chologowie zadeklarowali udział w którejś z form do-

kształcania w zakresie seksuologii. W przeważającej

www.seksuologia.med.pl

Problematyka seksuologiczna w szpitalu psychiatrycznym

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: