Hazel Rose Markus i Shinobu Kitayama
presents
Kultura i ja: implikacje dla procesów poznawczych, emocji i motywacji
Konstrukty dot. własnego ja, innych ludzi oraz współzależności między tymi 2 obszarami:
ð różne u ludzi żyjących w różnych kulturach
1. mogą wpływać na naturę indywidualnych doświadczeń, ich aspekty poznawcze, emocjonalne i motywacyjne, a często mogą je wręcz determinować
2. kultury kolektywistyczne („wystający gwóźdź musi być wbity”) vs indywidualistyczne („skrzypiące koła potrzebują oliwy”) i ich wpływ na jednostki
Teorie Ja zarówno psychologiczne, jak i antropologiczne pomagają dokładnie określić różnice między Ja niezależnym i Ja współzależnym.
Ameryka – podejście niezależne
Japonia – podejście zależne
· „pomyśl o głodujących dzieciach w Etiopii, masz szczęście, że Twoja sytuacja jest inna”
· nacisk na dbanie o siebie, docenianie swojej odmienności i znaczenie obrony swojego Ja
· „pomyśl o rolniku, który włożył tyle pracy, aby wyhodować ten ryż, byłoby mu przykro, że jego wysiłki idą na marne”
· podkreśla się troskę o innych i dopasowywanie się do innych oraz znaczenie harmonijnego współżycia z ludźmi (Ja w relacji z 2 osobą)
Konstrukty dot. własnego Ja związane są z normatywnymi celami, których realizacji różne kultury żądają od swoich przedstawicieli
Wiedza współczesnych psychologów o naturze ludzkiej oparta jest głównie na jednym, specyficznym punkcie widzenia (kt nie zawsze musi być adekwatny) – MONOKULTUROWYM PODEJŚCIU DO JA – na tak zwanej zachodniej wizji jednostki jako niezależnej, samodzielnej, autonomicznej całości, która:
· zawiera w sobie niepowtarzalną konfigurację cech wewnętrznych (właściwości, zdolności, motywacji, wartości)
· reaguje głównie w oparciu o te wewnętrzne cechy
Cel Markusa i Kitayamy -> dowieść, że wpływ konstruktów dot. Ja, innych ludzi i relacji między Ja i innymi może być znacznie silniejszy, niż dotychczas sądzono, i że różnice międzykulturowe są wyraźnym odbiciem tego wpływu
Gdy procesy psychologiczne (poznawcze, emocjonalne i motywacyjne) wprost lub nawet pośrednio nakierowane są na ja lub dotyczą ja, natura tych procesów różni się w zależności od tego, jak zorganizowane jest ja właściwe dla danego konstruktu.
Ja: delikatna kategoria
Uniwersalne aspekty ja
ð Hallowel – u wszystkich ludzi rozwija się rozumienie siebie jako osoby fizycznie różnej od innych i oddzielonej od nich
ð Head – istnieje uniwersalny schemat ciała, który umożliwia ludziom osadzenie w czasie i przestrzeni
ð Allport – musi istnieć taki aspekt osobowości, dzięki któremu człowiek po obudzeniu się rano może stwierdzić, że jest tą samą osobą, która poszła spać poprzedniego wieczora (zaleciało Szymurką :P)
ð Neisser – „ja ekologiczne” = ja postrzegane w relacji z otoczeniem fizycznym; „Ja” jestem osobą znajdującą się w tym miejscu i zajmującą się określonym działaniem
ð oprócz fizykalnego/ekologicznego poczucia ja, każda osoba ma prawdopodobnie pewną świadomość aktywności wewnętrznej, snów, stałego strumienia myśli i uczuć, które nie są bezpośrednio dostępne dla innych ludzi; świadomość tych prywatnych doświadczeń daje człowiekowi pewne poczucie wewnętrznego, prywatnego ja
Różne aspekty ja
ð istnieje wiele aspektów ja specyficznych dla danej kultury
ð ludzie są w stanie przyjąć zaskakująco dużo wierzeń na własny temat
ð Durkheim -> ja jest przede wszystkim produktem czynników społecznych potwierdzone przez
ð Mauss -> ja rozumiane jako kategoria społeczna jest „delikatne” i podlega znacznym/ciągłym zmianom bad.międzykulturowe
ð kultura może wpływać zarówno na ja wewnętrzne jak i zewnętrzne (publiczne)
ð Triandis – różne znaczenie przypisuje się wpływom prywatnych (wewnętrznych), a inne publicznych, relacyjnych aspektów ja na regulację zachowań
ð Wielu antropologów sądzi, iż w niektórych kulturach, w określonych okolicznościach indywidualność (zestaw znaczących cech wewnętrznych) może przestać być podstawową kategorią świadomości, a poczucie przynależności do relacji społecznych może stać się tak silne, że należy raczej mówić o związku jako funkcjonalnej kategorii świadomości
ð Co analizujemy współcześnie? Przekonania ludzi żyjących w różnych kulturach na temat związków między ja i innymi, a szczególnie stopnia, w jakim postrzegają siebie jako oddzielonych od innych lub jako związanych z innymi
ð znaczenie i określona rola funkcjonalna, jaką dana osoba przypisuje innym w procesie definiowania ja, zależy od funkcjonujących w danej kulturze przekonań na temat dystansu między ja i innymi lub związku ja z innymi
Dwa rodzaje konstruktów ja: niezależny i współzależny
Konstrukt niezależny (zachód)
inne nazwy: indywidualistyczny, egocentryczny, oddzielony, autonomiczny ,idiocentryczny, samowystarczalny
ð imperatyw normatywny – nakaz stawania się niezależnym od innych oraz odkrywania i wyrażania własnych, niepowtarzalnych cech (czyli: kulturowym celem jest niezależność)
ð wymaga to: kreowania siebie w ten sposób, by być jednostką, której zachowania są organizowane i nabierają sensu głównie w odniesieniu do własnego, wew. zestawu myśli, uczuć i działań, a nie poprzez odniesienie do myśli, uczuć i działań innych ludzi
ð Geertz – jednostka jest postrzegana jako „odgraniczony, niepowtarzalny, mniej/bardziej zintegrowany, motywacyjny i poznawczy wszechświat, dynamiczne centrum świadomości, emocji, ocen i działań tworzące niezależną całość i przeciwstawione innym całościom oraz społecznemu i fizycznemu otoczeniu”
ð konfiguracja wew. atrybutów jednostki jest niepowtarzalną, zamkniętą, autonomiczną całością
ð charakterystyczne procesy: samourzeczywistnienie, realizowanie się, expresja niepowtarzalnej konfiguracji potrzeb, praw i możliwości, rozwijanie potencjalnych możliwości
ð ja a otoczenie społeczne
· gotowość do R społ. często, jeśli nie zawsze, wyrasta z potrzeby strategicznego określenia najlepszego sposobu wyrażania/określania wewnętrznych atrybutów ja
· inni ludzie/ogólnie rozumiana sytuacja społeczna, są ważni, ale przede wszystkim jako standardy oceny, bądź źródła, które mogą zweryfikować i potwierdzić wewnętrzną strukturę ja
Rys. 1A
· gdy duże koło i małe kółka zachodzą na siebie i w obszarze wspólnym jest jakieś X jest to obraz ja w relacji z innymi lub w konkretnej sytuacji społecznej
· pojęcia bazowe (schematy ja)
Ø X znajdujące się w kole ja, ale poza obszarem wspólnym, to aspekt ja, który jest postrzegany jako względnie niezależny od innych => niezmienny, niezależny od czasu i kontextu
Ø zwykle odnoszą się do indywidualnej chęci, preferencji, cechy lub zdolności
Ø mają największe znaczenie w procesie regulacji zachowań
Ø są cechami diagnostycznymi aktora
Ø są najdokładniej opracowanymi elementami pamięci i najłatwiej dostępnymi w momencie myślenia o własnym ja
Konstrukt współzależny (wschód)
inne nazwy: socjocentryczne, holistyczne, kolektywne, allocentryczne, kontextualistyczne, związane, relacyjne
ð podkreśla: fundamentalną więź między jednostkami ludzkimi; cel nadrzędny: współzależność
ð imperatyw normatywny – nakaz utrzymywania współzależności między jednostkami
ð charakterystyczne: postrzeganie siebie jako elementu szerszych relacji społecznych i uznawanie, że zachowania aktora są zdeterminowane, uwarunkowane i w dużym stopniu organizowane przez to, co postrzega on jako myśli, uczucia i działania innych uczestników relacji
ð ja nabiera największego znaczenia wtedy, gdy wchodzi w odpowiednie relacje społeczne (Lebr: „Japończycy najpełniej realizują swoje człowieczeństwo w kontaktach z innymi”)
ð kontext społeczny
· działania jednostki będą prawdopodobnie spostrzegane w kontekście sytuacyjnym, a opis jednostki zawierać będzie ten kontext
· na expresję oraz sposób przeżywania emocji i motywacji może w dużym stopniu wpływać przewidywanie R innych ludzi (motywacja skierowana na innych, gniew występuje rzadziej)
ð znaczące cechy ja można znaleźć we współzależnej, a co za tym idzie, w bardziej publicznej części ja
ð inni ludzie stanowią integralną część okoliczności, sytuacji lub kontextu, z którymi ja jest połączone, do których jest dopasowane i przez które jest zasymilowane
ð inni ludzie aktywnie i w sposób ciągły biorą udział w definiowaniu ja współzależnego
ð ja współzależne zawiera i wyraża zestaw atrybutów wew., takich jak zdolności, opinie, sądy i cechy osobowości, rozumianych jako atrybuty sytuacyjne; prawdopodobnie nie odgrywają roli w regulacji zachowań (szczególnie gdy dot. ważnych osób)
· świadoma kontrola nad wew. atrybutami jest podstawą kulturowego wzorca stawania się osobą dojrzałą
Rys. 1B
· reprezentacje niezmiennych, osobistych atrybutów i zdolności, chociaż mogą być fenomenologicznie dosyć wyraźne, często grają one znacznie mniejszą rolę w regulacji obserwowalnych zachowań -> nie są szczególnie diagnostyczne
· pojęcia bazowe (schemat ja) są oparte na ważnych relacjach interpersonalnych
· ja współzależne zmienia swoją strukturę w zależności od konkretnego kontextu społecznego
ð pojęcia ja współzależnego wyrasta z monistycznej tradycji filozoficznej, która zakłada, że osoba jest zbudowana z tej samej substancji co reszta natury (bliskie związki między osobami/przedmiotami) ≠ kartezjański dualizm
ð przykłady ja współzależnego:
· Bond -> China
Ø reagowanie w oparciu o przewidywane oczekiwania innych i normy społeczne
Ø w podkreślaniu wzajemnych zależności i uprzejmości widać wyraźne wpływy konfucjanizmu
· Hsu -> jen (najcenniejsza chińska wartość) = zdolność jednostki do interakcji z innymi ludźmi w szczery, uprzejmy i skromny sposób
· Triandis, Marin, Lisansky i Betancourt -> rola sympatico w kulturze hiszpańskiej
Ø sympatico = umiejętność szanowania i dzielenia uczuć z innymi ludźmi
· Japonia – unikanie zaburzania wa = harmonijnych przypływów i odpływów w relacjach interpersonalnych
· nawet w kulturze amerykańskiej istnieją wyraźne motywy współzależności, które znajdują swoje odbicie w systemach wartości i działaniach wielu subkultur
ð bardziej szczegółowa definicja ja (Japan)
· interakcje w społeczeństwie japońskim koncentrują się głównie na dokonaniu właściwego wyboru spośród wielu możliwości => słowa i działanie jednostki będą różne w różnych sytuacjach, w zależności od tego, jak dana osoba i partner interakcji definiują swój sposób widzenia ja i życia społecznego
· jibun = (ja) udział jednostki we wspólnej przestrzeni życiowej
· Kimura – ja nie jest ani substancją, ani atrybutem, który byłby niezmienny
· Hamaguchi – poczucie identyfikacji z innymi jest pierwotne; jaźń jest potwierdzana jedynie poprzez relacje interpersonalne, jest zmienna (≠ego,kt jest stałe), oznacza płynne pojęcie (zmienia się w zależności od aktualnych relacji interpersonalnych)
· najbardziej przerażające jest dla Japończyka wykluczenie
· współzależność zakłada dużą dozę samokontroli i poczucia sprawczości potrzebnych do skutecznego przystosowania się do różnych interpersonalnych wypadków
· Kumagai – sunao zakłada, że współpraca jest aktem afirmacji ja (tolerancja, samokontrola, elastyczność, dojrzałość)
ð rola innych ludzi w modelu ja współzależnego
· relacje często stają się celem samym w sobie
· ciągła świadomość innych ludzi i skupianie się na ich potrzebach, pragnieniach i celach
· wrażliwość na innych ludzi nie jest totalna; jest bardzo selektywna i dot. głównie relacji z członkami „należącymi do grupy”
· bardziej selektywne w kontaktach z innymi niż osoby z ja niezależnym
· podejmowanie roli drugiej osoby (Mead) – skład:
Ø chęć i zdolność czucia i rozumienia tego, co inni czują i o czym myślą
Ø absorbowanie tych info bez słów i pomaganie innym w zaspokajaniu ich chęci i w realizacji ich celów
Konsekwencje przyjęcia niezależnego lub współzależnego sposobu rozumienia ja
tabela 1
ð system ja = zestaw schematów (wzorców dawnych, aktualnych i przyszłych zachowań jednostki)
...
LeszczuSzlugi