Wychowanie do rekreacji staje się w XXI wieku jednym z podstawowych obowiązków opiekuńczo-wychowawczych wobec dziecka. Wspólne systematyczne spędzanie czasu wolnego jest okazją do bliskich i stałych kontaktów rodziców z dzieckiem. Jest to dobry moment do przeżywania szczególnej radości czerpanej z poznawania i odkrywania nowego człowieka, który nie tylko rośnie i rozwija się na oczach rodziców, ale który zadziwia, zaciekawia i wzbogaca przeżycia dnia codziennego. Dzieje się tak dzięki dziecięcej świeżości uczuć, spontaniczności zachowań i nieprzepartej potrzebie poznawania. Poprzez obowiązek wychowania do aktywności ruchowej matka i ojciec mają rzeczywistą możliwość poznawania świata od nowa, gdzie dziecięca radość ruchu i odkrywania staje się ich radością, podobnie jak każdy sukces dziecka jest ich sukcesem. Wśród osób z dzieciństwa pierwsze miejsce zajmuje matka. Jej szczególnie zawdzięczamy to, co dobrego w nas: życzliwość, bezinteresowność, serdeczność, wrażliwość, system wartości itp. To, co mogą dać ręce i serce matki, jest bezcenne i dla każdego z nas pozostanie tajemnicą. Aktualne funkcje społeczne kobiet i zmiana ich sytuacji życiowej powinny inspirować je do nowego spojrzenia na rzeczywistość społeczną i rodzinną oraz na swoje zadania w dziedzinie wychowania do aktywności ruchowej. Kobiety jako matki mogą znacząco wpływać na udział dzieci w rekreacji fizycznej, wykorzystując w tym celu metodę oddziaływania przykładem osobistym.
Wiek przedszkolny w procesie wychowania
Z punktu widzenia wychowania do rekreacji ruchowej szczególne znaczenie w tej dziedzinie przypisuje się rodzicom małych dzieci, a zwłaszcza dzieci w wieku przedszkolnym. Biorąc pod uwagę podatność wieku przedszkolnego na wszelkie wpływy wychowawcze i powszechnie uznany w pedagogice pogląd, że nawyki wpajane przez dom rodzinny są najtrwalsze (Pośpieszyl 2002), niektórzy autorzy chyba słusznie uważają, że problem wychowania do rekreacji dotyczy przede wszystkim rodzin z małymi dziećmi.
Wiek przedszkolny jest okresem intensywnego rozwoju sprawności fizycznej, nabywania wielu umiejętności, które dają dziecku poczucie panowania nad własnym ciałem. Dzieci między 3. a 7. rokiem życia z łatwością opanowują jazdę na nartach, łyżwach, wrotkach, rowerze, szybko uczą się reguł różnych gier i zabaw ruchowych. Dzieje się tak dzięki stworzeniu dziecku zewnętrznych warunków i okazji do do tzw. wyżycia się ruchowego, ale nade wszystko dzięki pozwoleniu mu na samodzielne próbowanie swoich możliwości ruchowych i spontaniczną aktywność. Często występująca obawa o bezpieczeństwo dziecka nie może przerodzić się w instrument hamujący naturalną ruchliwość dziecka i jego dążenie do swobody i samodzielności, bowiem aktywna postawa dziecka jest czynnikiem rozstrzygającym o powodzeniu w wielu sytuacjach.
Przeświadczenie o potrzebie wychowania do rekreacji fizycznej w naszym kraju staje się coraz bardziej powszechne i wspierane coraz liczniejszymi badaniami naukowymi (Kędzior 2000, Piech 2002). Wychowanie do rekreacji fizycznej stwarza pozytywną sytuację wychowawczą w specyficznych warunkach zabawy i rozrywki, co korzystnie przyczynia się do integracji rodziny. Aktywność ruchowa matki z dzieckiem sprzyja kształtowaniu postaw prospołecznych, przybierających postać interakcji między dwoma podmiotami (wychowawcą i wychowankiem), mającymi swoje indywidualne cechy i w sposób aktywny nawzajem oddziałujące na siebie. Wzajemna otwartość matki czy ojca na potrzebę ruchu dziecka i odwrotnie, oznacza udostępnienie i odbiór wartości skoncentrowanych na dobru wspólnym. Dopiero spełnienie tych warunków może zagwarantować wychowanie dziecka, umiejącego być "z drugim" i "dla drugich", funkcjonować w grupie społecznej. Przez rekreację w rodzinie zachodzi jakby sprzężenie zwrotne: dzieci poprzez swoją naturalną potrzebę ruchu prowokują matki do aktywności ruchowej, a aktywność fizyczna matki stanowi dla dziecka wzór do naśladowania. Jest to szczególna relacja osobowa, gdy radość jednego człowieka jest radością drugiego, a dobro jednego jest dobrem drugiego. Jest to możliwe, ponieważ u podstaw relacji matka - dziecko leży prawdziwa miłość. Na fundamencie miłości tworzy się w domu sprzyjająca atmosfera do rozwijania rekreacji ruchowej w rodzinie.
Wychowawcze formy aktywności ruchowej
Najpopularniejszą formą rekreacji ruchowej są spacery. Korzysta się z nich przez całe życie, choć osoby w różnym wieku kierują się różną motywacją. W przypadku matek posiadających małe dzieci ta forma aktywności wynika nie tyle z indywidualnych potrzeb matki, co z powinności i obowiązku wobec swojego dziecka. Spacery i zabawy na świeżym powietrzu zaspokajają u dzieci głód ruchu, dotleniają, hartują a jednocześnie wdrażają do regularnej aktywności ruchowej. Dają dobrą podstawę do szerszej aktywności fizycznej, mającej służyć prawidłowemu rozwojowi fizycznemu dziecka.
Spacer jest nie tylko ćwiczeniem ciała, ale jest także zajęciem aktywizującym rozwój psychiczno-umysłowy, szczególnie wówczas, gdy spacerując z dzieckiem zaspokaja się jego ciekawość świata poprzez odpowiedzi na nieustannie zadawane pytania, wymianę myśli i spostrzeżeń, zbieranie kwiatów, liści, kasztanów, poznawanie roślin, słuchanie śpiewu ptaków itp. Za pośrednictwem spaceru matki realizują podwójne zadanie: spełniają powinność wobec dziecka, a jednocześnie same mają okazję do uzupełnienia pewnej dozy ruchu dla siebie. Należy jednak zauważyć, że spacer jest zbyt mało intensywną dawką ruchu dla dziecka w wieku przedszkolnym, które potrzebuje aktywności urozmaiconej, wzbogaconej różnymi zabawami i grami, przynoszącymi wiele przyjemności i korzyści zdrowotnych. Więź wytworzona we wspólnej zabawie ma trwały charakter, przyczynia się do integracji, wzmacnia więzi rodzinne, a także rozwija postawy poznawcze i przełamuje nudę. Zabawa poprzez spontaniczność daje poczucie swobody i otwartości działania, stwarza możliwość wyżycia się w dowolnych formach ruchowych, pozbawia zewnętrznych przymusów. Dzięki szczególnej więzi miłości, łączącej matkę i ojca z dzieckiem w spontanicznych sytuacjach, mogą oni skutecznie wykorzystać możliwości motoryczne dziecka i zarazić go aktywnością ruchową.
Z obowiązków i tradycji wychowania w polskiej rodzinie wynika szczególne znaczenie matki w kształtowaniu postaw młodego pokolenia wobec kultury fizycznej i zdrowego stylu życia. Specyficzne warunki zabawy są doskonałą sytuacją wychowawczą, w której rodzina ma okazję do bliższego i wszechstronnego poznania się, integracji i uczenia się rozwiązywania problemów na poziomie mikrośrodowiska. Bowiem zabawa dziecka w rodzinie to namiastka życia dorosłego, jego naśladowanie, gromadzenie doświadczeń, to czynność przygotowująca dziecko do funkcjonowania w makrośrodowisku. Wiele zabaw ruchowych to wbrew pozorom nie rozrywka - to praca doskonaląca zmysły, sprawność, jedyna dziedzina, w której dziecko może wykazać własną inicjatywę i niezależność.
Udział matek i ojców w kreacji rodzinnych zainteresowań aktywnością ruchową może przejawiać się w różnych formach i szerokiej gamie - począwszy od osobistej gimnastyki porannej, poprzez różne dyscypliny sportowe, dając przykład, motywując, kształtując potrzeby, wdrażając do wspólnego uczestnictwa, tworząc w ten sposób klimat akceptacji dla rozwoju zainteresowań sportowych w rodzinie.
Obok aktywnych form ruchu rodzice mogą inspirować rozwój biernych zainteresowań sportowych rodziny, chodząc wspólnie na mecze, organizując spektakle rodzinnych spotkań przy oglądaniu sprawozdań telewizyjnych z imprez sportowych, a na czas np. igrzysk olimpijskich czy mistrzostw świata organizować czasem urlopowe formy rodzinnego uczestnictwa w ich odbiorze.
Proces edukacji zdrowotnej w rodzinie najczęściej realizuje matka, przeciwstawiając się paleniu, piciu alkoholu - to ona głównie kreuje zdrowy styl życia. Od akceptacji matki dla aktywnych form spędzania czasu wolnego (weekendy, urlopy itp.) zależą głównie formy rekreacyjno-sportowe, realizowane na gruncie życia rodzinnego. Choć często ich inicjatorami są ojcowie, to bez pozytywnego nastawienia matek do tych form nie staną się one trwałym elementem stylu życia i nie zyskają pełnej akceptacji środowiska.
Matka czy ojciec mogą być skutecznymi kreatorami aktywności ruchowej w rodzinie przede wszystkim w dniach wolnych od pracy i w czasie urlopu. Takie aktywne formy wypoczynku wymagają przygotowania wydolności organizmu i aktualizowania sprawności motorycznej wszystkich członków rodziny do czekających zadań ruchowych. Weekendy mogą stać się udaną płaszczyzną kształtowania i podtrzymywania gotowości organizmu do aktywnych form wypoczynku urlopowego, integrujący rodzinę w tych poczynaniach. To właśnie matka może nadać im charakter wspaniałej zabawy, wprowadzając nawet elementy współzawodnictwa. Ten sposób spędzania czasu wolnego może przybrać niekiedy postać pikniku, wzbogaconego o spożywanie przygotowanych potraw i napojów w scenerii środowiska naturalnego. Matka, będąc kreatorką takich form weekendowego sportowania, tym samym przygotowuje rodzinę do pełnej aktywności sportowej w czasie urlopu bez zagrożenia dla zdrowia, a służąc jego pomnażaniu.
Cechy skutecznego wychowania do rekreacji ruchowej
Styl życia rodziców wpływa na wyrabianie nawyków uprawiania ćwiczeń, zabaw ruchowych i sportów przez dzieci, które uczestnicząc we wspólnych zajęciach w czasie wolnym obserwują zachowania rodziców. Jednak na dziecko łatwiej wpływa przykład matki niż ojca, gdyż łączą je z matką silniejsze więzy (Pośpieszyl 2002), a okres dzieciństwa tradycyjnie uważany za decydujący o dalszym rozwoju daje dużą szansę na realizację edukacji zdrowotnej poprzez aktywne wykorzystanie czasu wolnego w rodzinie.
Kreatywna rola matki w procesie wychowania do czasu wolnego i aktywności ruchowej jest ważnym zadaniem w realizacji macierzyństwa, bowiem macierzyństwo nie wyraża się jedynie w wydaniu dziecka na świat, ale również w jego wychowaniu. Jest posługą wychowawczą wobec dziecka. Wychowanie do aktywności ruchowej jest jedną z trudniejszych sztuk i wymaga szczególnej troski i współdziałania ze strony kobiet, bowiem na nich ciągle jeszcze spoczywa ciężar obowiązków wychowawczych w rodzinie. Trzeba samemu być, by móc drugiego współtworzyć. Wychowywać - to kształtować harmonijnie człowieka, przekazywać wartości. Przekazuje się je nie tylko słowem, ale przede wszystkim własnym przykładem. To matka najczęściej jako wzór osobowy wpływa na formowanie postaw dzieci wobec różnych przejawów życia, w tym zdrowia i rekreacji fizycznej. Matka jest przewodniczką dla pierwszych kroków dziecka, oparciem w okresie dorastania i punktem odniesienia na jego dalszej drodze życia.
Poziom i zakres wychowania do aktywnego spędzania czasu wolnego jest funkcją świadomości wychowawczej rodziców, który warunkuje intencjonalne i racjonalne organizowanie doświadczeń dzieci w tym zakresie. Świadomość ta dotyczy wiedzy o roli, sposobach i formach racjonalnego wypoczywania, oraz możliwościach zagospodarowania czasu wolnego, znajomości standardów rozwojowych, warunkujących właściwy dobór treści i form aktywności w czasie wolnym dla określonego wieku. Od poczucia odpowiedzialności kobiety za zdrowie i samopoczucie członków rodziny zależą w dużej mierze ich nawyki i przekonania związane z czasem pracy i wypoczynku. Mimo wielu przeciwieństw i utrudnień wynikających z wielości ról pełnionych w życiu przez kobietę, sposób wypoczywania i spożytkowania czasu wolnego jako integralnego elementu stylu życia dokonuje się właśnie przy ogromnym udziale matki.
Choć powszechnie wiadomo, że matka odgrywa decydującą rolę w kształtowaniu pozytywnych wzorów spędzania czasu wolnego, to jednak współczesna kobieta, pracująca zawodowo, często nie znajduje czasu na ten rodzaj aktywności w rodzinie. Zapomina o wartościach ponadczasowych, takich jak sport, ruch i zabawa, o czym świadczą liczne badania na ten temat (np. Chatys 2001, Parnicka 2002, 2003).
Urszula Parnicka
Literatura: W. Chatys, Środowisko rodzinne a zabawy i gry ruchowe, "Lider" 3/2001. J. Kędzior, Rekreacja ruchowa i turystyka w ramach wypoczynku wrocławskich rodzin z dziećmi w młodszym wieku szkolnym, w: Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową, red. J. Wyrzykowski, Warszawa. 2000. U. Parnicka, Matka inicjatorką gier i zabaw ruchowych w rodzinie, "Rocznik Naukowy"ZWWF, Biała Podlaska 2002. U. Parnicka, Aktywność ruchowa matek dzieci w wieku przedszkolnym, w: "Studia i Monografie" 92/2003. K. Piech, Imprezy sportowo-rekreacyjne dzieci z rodzicami jako sposób promocji aktywności ruchowej w rodzinie, Warszawa 2002 (praca doktorska). K. Pośpieszył, O chronieniu więzi rodzinnych, które są siłą niezwykłą, w: "Małżeństwo i Rodzina" 2/2002.
whajduk91