Skrypt_rozwojowa.doc

1.     Psychologia rozwojowa- rodzaje podziałów.

1)     Działy psychologii rozwoju człowieka( kryterium wieku)

1.psychologia prenatalna- badanie zmian rozwojowych w okresie płodowym.

2.psychologia rozwoju niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa

3.psychologia rozwoju dziecka

4.psychologia młodzieży

5.psychologia rozwoju człowieka dorosłego

6.psychologia starzenia się i starości

2)     Działy psychologii (kryterium- procesy, czy aspekty rozwoju, które bada)

1.psychologia rozwoju mowy

2.psychologia rozwoju poznawczego

3.psychologia rozwoju społeczno-moralnego

4.psychologia rozwoju osobowości

5.itp….

3)     Inny podział

1.psychologia rozwojowa ontogeniczna - przedmiotem jej badań są  zmiany rozwojowe zachodzące w toku ontogenezy.

2.psychologia rozwojowa historyczna -zajmuje się zagadnieniami zmian rozwojowych psychiki człowieka w toku dziejów ludzkości

3.psychologia rozwojowa filogenetyczna-zajmuje się analizą zmian rozwojowych psychiki w toku ewolucji gatunków.

2.Wpływ dziedziczności i środowiska- stanowiska w tej sprawie.

Czy rozwój  psychiczny jest zależny od dziedziczności, czy od środowiska?

W tej kwestii wyróżniamy trzy zasadnicze stanowiska:

Stanowisko biologistyczne-uznaje dominującą rolę dziedziczności i czynników biologicznych w rozwoju psychicznym.

Stanowisko socjologistyczne- przypisuje dominujące znaczenie czynnikom środowiska.

Stanowisko interakcjonistyczne -zakłada ono współdziałanie obu grup w wyznaczaniu (lub warunkowaniu) procesów i rezultatów rozwoju psychicznego jednostki.

Pytań jest jeszcze wiele……………

3.     Pojęcie zmiany rozwojowej

Zmiana rozwojowa-pojęcie zmiany rozwojowej jest dla psychologii rozwojowej pojęciem kluczowym. Zmianę ujmuje się jako różnicę w stanie danego obiektu, lub organizacji struktury, obserwowaną wraz z upływem czasu. Zmiana jest funkcją czasu. Nie każda zmiana oznacza rozwój, za rozwojowe nie mogą być uznawane zmiany cykliczne, przejściowe i odwracalne.

Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się zwykle zmiany jednokierunkowe, nieodwracalne, trwałe i autonomiczne (tzn. spowodowane działaniem czynników tkwiących w całości, lub dominującej części wewnątrz danego układu ewolującego)

Zmiany rozwojowe mają charakter ilościowy i jakościowy.

4.     Klasyfikacja zmian rozwojowych

Rodzaje zmian rozwojowych:

Zmiany rozwojowe można podzielić na różne kategorie, najczęściej stosowane kryteria podziału, to:

1.czas dokonywania się zmian, a przede wszystkim długość jego trwania

2.cechy charakterystyczne przebiegu (procesu) zmian i następstwa, jakie one powodują

3.to kogo te zmiany dotyczą, a więc czy mają one wymiar jednostkowy, czy ponadjednostkowy.

Biorąc pod uwagę czas, w jakim zmiany się dokonują, wyróżnia się rodzaje zmian rozwojowych:

- filogeneza

-ontogeneza

- antropogeneza

- geneza aktualna lub mikrogeneza.

Ontogeneza w znaczeniu psychologicznym obejmuje całokształt zmian dokonujących się w psychice i zachowaniu się człowieka w toku życia indywidualnego.

Klasyfikacja zmian w toku rozwoju w ontogenezie (J.H. Flavell):

·         Dodawanie-jest najprostszą formą kumulowania się kolejno po sobie następujących zmian, w których cechy treściowe późniejsze uzupełniają wcześniejsze, ale ich nie modyfikują, ani nie zastępują.

·         Substytucja-przejawia się w tym, że to co pojawia się w czynnościach psychicznych lub zachowaniach później, zastępuje w całości lub w części to co było im właściwe wcześniej.

·         Modyfikacja-polega na tym, że to co obserwujemy jako stan późniejszy, powstaje w rezultacie różnicowania, uogólniania lub innej formy przekształcania stanów wcześniejszych danej czynności lub funkcji.

·         Inkluzja-taka zmiana w psychice, lub zachowaniu się człowieka, dzięki której to, co wcześniejsze wchodzi w mniej lub bardziej zmodyfikowanej postaci w skład nowej zintegrowanej całości

·         Mediacja-ma miejsce wtedy, gdy stan wcześniejszy staje się nieodzownym ogniwem pośrednim dla następnej zmiany pojmowanej jako krok w procesie rozwoju.

Geneza aktualna lub mikrogeneza- oznacza proces powstawania nowych zjawisk (czynności, funkcji, cech) w psychice i zachowaniu człowieka

Zmiany ilościowe i jakościowe w toku ontogenezy

·         Zmiany ilościowe-to zmiany w poszczególnych wymiarach zjawisk psychicznych (procesów, zachowań) Nie naruszają one wewnętrznej organizacji złożonej struktury wewnętrznej tych zjawisk, czy procesów, a więc nie przejawiają się w formie zmiany ich jakości.

·         Zmiany jakościowe-oznaczają przekształcenia wewnętrznej organizacji struktur czynności psychicznych i zachowań, a więc powstawanie ich nowych jakościowo postaci.

v     Zmiany interaindywidualne-zmiany , które zachodzą w psychice i zachowaniu się danej jednostki.

v     Zmiany interindywidualne-zmiany, które są wspólne ludziom i występują w sposób mniej lub bardziej podobny u większości z nich.

5.     Koncepcje rozwoju ( jedno, dwu i wieloczynnikowe)- szczególnie Piageta.

Czynniki rozwoju psychicznego

Zmienił się charakter dyskusji teoretycznych dotyczących  czynników rozwojowych, wyróżnić możemy dwa kierunki zmian:

1.od koncepcji jednoczynnikowych poprzez dwuczynnikowe po wieloczynnikowe.

2.od pytania, jaki czynnik warunkuje rozwój , a  jeśli jest ich więcej, to który z nich oddziałuje w sposób dominujący na zmiany rozwojowe-do pytania o wzajemne związki między różnymi czynnikami, o ich interakcje, o to jak współdziałają w kolejnych stadiach rozwoju ontogenetycznego.

Natywizm( biologizm)-jego zwolennicy uznawali za najważniejszą role dziedzicznych i wrodzonych dyspozycji psychicznych, z którymi dziecko się rodzi i które stopniowo, w miarę dojrzewania organizmu się ujawniają. Aktywność jednostki i wpływ środowiska nie naruszają realizacji planu rozwoju zdeterminowanego przez dziedziczność.

Empiryzm-jego zwolennicy uważali, że głównym czynnikiem rozwoju psychicznego jest środowisko.

W późniejszych teoriach rozwoju psychicznego ( organismicznych, jak i mechanistycznych) czynniki endogenne, wewnętrzne (zadatki biologiczne i procesy dojrzewania) przeciwstawiano lub łączono z czynnikami egzogennymi (wpływami środowiska naturalnego i społeczno kulturowego)

Koncepcje wieloczynnikowe rozwoju

·         Jean Piaget-stworzył teorie poznawcza i konstruktywistyczną (tj.uznającą istotną rolę aktywności podmiotu w konstruowaniu nowych struktur umysłowych).

Nie neguje On roli dojrzewania, doświadczenia ( uczenia się)  i środowiska, ale uważa te czynniki za niewystarczające do wyjaśnienia procesów rozwojowych, dołączając czwarty czynnik, który koordynuje pozostałe, jest to równoważenie.

Równoważenie składa się z cyklu procesów  samoregulacji, koordynujących aktywność jednostki w zróżnicowany sposób zależnie od etapu jej rozwoju.

Równoważenie jest zawsze aktywnym procesem samoregulacji, który prowadzi do osiągnięcia równowagi w strukturze psychicznej.

Środowisko społeczne i wychowawcze zdaniem Piageta może przyspieszyć, lub opóźnić tempo rozwoju, nie ma ono jednak wpływu na kolejność przechodzenia, nie ma ono jednak wpływu na kolejność przechodzenia od jednego do drugiego stadium.

Dziecko nie podporządkowuje się biernie wpływom otoczenia fizycznego i społecznego, lecz wchłania  elementy środowiska i potrafi jej w danym okresie rozwoju aktywnie zrekonstruować, lub twórczo przekształcić.

·         Inną koncepcją wieloczynnikową jest wyróżnienie czterech czynników:

1.zadatków organicznych-anatomiczne i fizjologiczne cechy organizmu, takie jak strukturalne i funkcjonalne właściwości narządów zmysłowych, czy typ układu nerwowego i związanego z nim układu hormonalnego.

2.własnej aktywności i działalności jednostki-biologicznie zdeterminowane czynne uczestnictwo w poznawaniu świata i przeobrażaniu go.

3.środowiska

4.wychowania i nauczania

W zakresie koncepcji czteroczynnikowej Stefan Szuman dokonał podziału dychotomicznego pod kątem czynników, które szczególnie oddziałują na psychikę dziecka.

Wyznaczniki rozwoju

-aktywność-charakterystyczny stan i podstawowa cecha każdego organizmu.

Powoduje, że jednostka reguluje czynnie swoje stosunki ze środowiskiem, to znaczy nie tylko się do niego przystosowuje, ale również wywołuje zmiany w swoim otoczeniu. Aktywność jest procesem, który w formie czynności i działań przejawia się od wczesnego dzieciństwa.

-Kształcenie-obejmuje nauczanie i wychowanie, oraz uczenie się, jest podstawą nabywania doświadczenia indywidualnego. Szczególnie ważna role odgrywa w dzieciństwie i młodości, lecz jego znaczenie istotne jest dla w dalszych stadiach rozwoju.

Oddziaływanie pedagogiczne nie przynosi zwykle natychmiastowych skutków, początkowo ma ono formę dyskretną, utajoną, dopiero po czasie wyraźnie się ujawnia .

              Interakcje między obydwoma wyznacznikami rozwoju maja związek z problemem wolności jednostki, swobodą wyboru działań, ról społecznych, partnerów, itp…

6. Mechanizmy zmian rozwojowych.

Mechanizmy zmian rozwojowych

Mechanizmy rozwoju, to procesy a) wywodzące się z biologicznych własności i funkcji organizmu człowieka. b) bezpośrednio, lub pośrednio związane z cechami środowiska i świata otaczającego (fizykalnymi i społeczno-kulturowymi). Mechanizmy rozwoju, to inaczej prawa, zasady, czy prawidłowości rozwojowe.

1.Dojrzewanie, uczenie się, socjalizacja.

Pojęcie dojrzewania wywodzi się z koncepcji biologicznych, może być jednak szerzej rozumiane.

W psychologii rozwojowej, zwłaszcza na przełomie i w pierwszej połowie XX wieku, gdy przedmiotem rozważań tej nauki były przede wszystkim okresy dzieciństwa i młodości, pojęcie dojrzewania  było najsilniej podkreślane przez zwolenników koncepcji natywistycznych. Dojrzewanie niemal utożsamiano z rozwojem, rozumiano przez nie proces osiągania dojrzałości fizycznej, psychicznej dzięki ujawnianiu i aktualizowaniu się w odpowiednim czasie wrodzonych zadatków i dyspozycji. Dojrzewaniu doniosłą role przypisywali też późniejsi przedstawiciele koncepcji biologicznych.

Współczesna psychologia rozwojowa przyjmuje współdziałanie, współzależność i współwystępowanie  dojrzewania i uczenia się.

Socjalizacja jest procesem, w którym możemy wyróżnić stadium socjalizacji pierwotnej, które dokonuje się głównie w rodzinie, oraz stadium socjalizacji wtórnej., czyli dostosowywania się do różnych grup społecznych i współuczestnictwa w ich życiu.

Grupy te można podzielić na kategorie według:

a)     Płci i wieku

b)     Pokrewieństwa

c)      Zatrudnienia i zawodu

d)     Statusu społecznego

e)      Związków, przyjaźni i zainteresowań.

Socjalizacja trwa przez całe życie

Imprinting- czyli „wdrukowanie” i utrwalenie pierwowzorów pewnych zachowań. Zjawisko to zostało wykryte i opisane przez biologa Konrada Lorenza.

7. Zadania rozwojowe w ciągu życia

Zadania rozwojowe w ciągu życia

1.      Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo

-Uczenie się chodzenia

-Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu

-Uczenie się mówienia

-Uczenie się kontroli nad wydalaniem

-Uczenie się różnic płci i skromności seksualnej

-Tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej

-Nabywanie gotowości do czytania

2. Średnie dzieciństwo

-Uczenie się sprawności fizycznych potrzebnych w codziennych zabawach

-Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu

-Uczenie się przebywania z rówieśnikami

-Uczenie się wszelkich ról męskich i kobiecych

-Rozwijanie podstawowych umiejętności  czytania, pisania i liczenia

-Rozwijania pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym

-Rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości

-Osiąganie niezależności osobistej

-Rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji

3. Adolescencja

-Osiągniecie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci

-Ukształtowanie roli męskiej, lub kobiecej

-Akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem

-Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych

-Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie

-Przygotowanie do kariery zawodowej ( niezależności ekonomicznej)

-Rozwijanie ideologii ( sieci wartości i systemu etycznego kierującego zachowaniem)

-Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie

4. Wczesna dorosłość

-Wybór małżonka(i)

-Uczenie się współżycia z małżonkiem(ą)

-Założenie rodziny

-Wychowywanie dzieci

-Prowadzenie domu

-Rozpoczęcie pracy zawodowej

-Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej

-Znalezienie pokrewnej grupy społecznej

5. Wiek średni

-Wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawali się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi

-Osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej

-Uzyskanie i utrzymywanie zadawalającej sprawności w pracy zawodowej

-Wypełnianie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych

-Traktowanie małżonka(i) jako osoby

-Akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego

-Przystosowanie do starzenia się rodziców

6. Późna dojrzałość

-Przystosowanie się do spadku sił fizycznych

-Przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów

-Pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka(i)

...