Dumas Aleksander - Aniol Pitou.pdf - Dumas Aleksander - ssaaggaa

Aleksander Dumas

(Ojciec)

Anioł Pitou

Tom I

Czytelnik zawiera znajomość z bohaterem niniejszej opowieści

i poznaje miejscowość, gdzie on przyszedł na świat

Na granicy Pikardii i Soissonnais, w tej części Francji, która pod nazwą Ile–de–

France stanowiła odwieczne dziedzictwo po naszych królach, pośrodku ogromnego

skrzyżowania, jakie ciągnąc się na południu i północy tworzył las, liczący około

pięćdziesięciu mórg, leży zagubione niemal w cieniu przeogromnego parku,

założonego jeszcze przez Franciszka I i Henryka II, niewielkie miasteczko Villers–

Cotterets, słynne z tego, że tam właśnie urodził się Karol Albert Demoustier, który w

okresie zbiegającym się z rozpoczęciem niniejszej opowieści napisał ku wielkiemu

zadowoleniu ówczesnych pięknych pań swe Listy do Emilii o mitologii,

rozchwytywane w miarę ich ukazywania się.

By uzupełnić poetycki rozgłos związany z tym niewielkim miastem, które ludzie

nieżyczliwi z uporem wciąż nazywają mieściną, mimo iż znajduje się tam pałac

królewski i przeszło dwa tysiące czterystu mieszkańców, zaznaczmy, że jest ono

położone zaledwie o dwie mile od La Ferté–Milon, gdzie urodził się Racine, i o osiem

mil od Château–Thierry, gdzie ujrzał światło dzienne La Fontaine.

Dodajmy ponadto, że matka autora Britannicusa i Athalii również pochodziła z

Villers–Cotterets.

Powróćmy jednak do jego królewskiego pałacu i dwóch tysięcy czterystu jego

mieszkańców.

Pałac królewski, którego budowę rozpoczął Franciszek I (nosi on jeszcze jego

insygnia), a ukończył Henryk II (jego monogram, połączony z początkowymi literami

Katarzyny Medycejskiej i otoczony trzema półksiężycami Diany de Poitiers, widnieje

dotąd na murach) — po spełnieniu roli przystani miłosnej dla romansów rycerskiego

króla z Madame d’Etampes oraz Ludwika Filipa Orleańskiego z piękną Madame de

Montesson, stał od dnia jego zgonu prawie przez nikogo nie zamieszkany, aż

wreszcie jego syn, Filip Orleański, zwany później „Egalite”, zdegradował tę

królewską rezydencję do roli zwykłego pałacyku myśliwskiego.

Jest rzeczą powszechnie wiadomą, że zarówno pałac jak i lasy w okolicy Villers–

Cotterets stanowiły część apanaży darowanych przez Ludwika XIV jego bratu,

zwanemu „Monsieur”, kiedy drugi syn Anny Austriaczki ożenił się z angielską siostrą

Karola II, Madame Henriette.

Co się zaś tyczy owych dwóch tysięcy czterystu mieszkańców, o których

przyrzekliśmy naszym czytelnikom powiedzieć coś niecoś, to — podobnie jak się

zdarza w każdej innej miejscowości, gdzie się znajduje dwa tysiące czterysta ludzi —

było to skupisko złożone, po pierwsze: z kilku arystokratów, którzy lato spędzali w

okolicznych pałacach, a zimę — w Paryżu, i naśladując księcia, w miasteczku

posiadali jedynie swoje pied a terre. Po drugie: z dość znacznej ilości mieszczan,

których — niezależnie od tego, jaka była pogoda — widziało się wychodzących z ich

domów z parasolem w ręce, udających się na odbycie zawsze tego samego,

codziennego, poobiedniego spaceru wzdłuż szerokiej fosy oddzielającej park od lasu,

a położonej o ćwierć mili od miasteczka. Zapewne z racji okrzyku, jaki na jej widok

wyrywał się z piersi astmatyków, uradowanych, że oto bez zbytniego zmęczenia

udało się odbyć tak długą drogę, owa fosa nosiła nazwę: „Haha!” Po trzecie: ze sporej

liczby rzemieślników, którzy pracowali cały tydzień i tylko w niedzielę mogli sobie

pozwolić na spacery, dostępne każdego dnia ich rodakom bardziej przez losy

uprzywilejowanym. I wreszcie po czwarte: z garstki nędzarzy, dla których nie istniała

nawet niedziela, a którzy po przepracowaniu sześciu dni w tygodniu na służbie bądź u

arystokratów, bądź u mieszczan, a nawet i u rzemieślników, siódmego dnia rozłazili

się po lesie, zbierając chrust, który burza — ów żniwiarz leśny — porozrzucała na

cienistym i wilgotnym poszyciu lasu, stanowiącego wspaniałą własność książęcą.

Ba, gdyby Villers–Cotterets (Villerii ad Cotiam–Retioe) ku własnemu utrapieniu

było miastem odgrywającym dość ważną rolę w dziejach, to skutek byłby ten, że

archeologowie zajęliby się jego dziejami i przestudiowali jego koleje, gdy z wioski

stało się ono mieściną, z mieściny — miastem (którym ostatecznie pozostało), gdyby

— jak się rzekło wyżej — tak było, owi uczeni niezawodnie stwierdziliby, że

wioszczyna wywodzi się z podwójnego szeregu domków, wybudowanych wzdłuż

drogi wiodącej z Paryża do Sbissons, dodaliby również i to, że dzięki swemu

położeniu na skraju pięknego lasu ludność miejscowa stopniowo pomnożyła się, że

obok głównej i jedynej uliczki powstawały inne, rozchodząc się niczym promienie

gwiazdy i zmierzając ku innym miejscowościom, na utrzymaniu łączności z którymi

zapewne im zależało, wreszcie, że owe uliczki zbiegały się w pewnym punkcie, który

naturalną koleją rzeczy stał się ośrodkiem osady. W miastach prowincjonalnych to

miejsce nosi przeważnie nazwę „placu”, dokoła którego powstają najpiękniejsze

domy późniejszej osady–miasteczka. Pośrodku takiego placu zazwyczaj znajduje się

wodotrysk, ozdobiony czterokątnym zegarem słonecznym.

Ci sami historycy niezawodnie ustaliliby dokładną datę, kiedy obok skromnego

kościółka, który stanowił nieodłączną część mieściny, położono kamienie węgielne

pod budowę rozległego zamku — ostatniej królewskiej zachcianki.

Ów zamek, będący, jak już o tym była mowa, kolejną rezydencją królewską i

książęcą, dziś zamienił się w utrzymywane przez prefekturę okręgu Sekwany ponure i

obmierzłe przytulisko dla żebraków.

Jednak w owym czasie, kiedy rozpoczyna się niniejsza opowieść, sprawy

królewskie, choć były już wprawdzie nieco zachwiane, jeszcze nie stoczyły się tak

nisko jak obecnie, i chociaż pałac już nie był zamieszkiwany przez osobę książęcego

pochodzenia, nie miał jednak dotąd podobnych lokatorów — jakichś tam żebraków.

Stał po prostu pusty, a jego jedynymi mieszkańcami byli ludzie potrzebni dla

utrzymania w nim jakiego takiego ładu, a więc: dozorca, ekonom i kapelan. Toteż

wszystkie okna tego ogromnego budynku, wychodzące bądź na park, bądź na

wewnętrzny dziedziniec, który na arystokratyczną modłę nazywano „zamkowym”,

były szczelnie pozamykane, co nadawało temu miejscu jeszcze smutniejszy i bardziej

odludny charakter. Na skraju placyku stał niewielki domek. Sądzę, że czytelnik

pozwoli, bym mu poświęcił parę słów.

Był to domek, którego widoczne były — powiedzmy — jedynie plecy. Ale

podobnie jak się to niekiedy przytrafia również u ludzi, owe plecy stanowiły

najistotniejszą jego część. Front domku wychodził na ulicę de Soissons, jedną z

pryncypialnych w tym mieście. Prowadziły na nią sklepione, niskie drzwi,

zatrzaśnięte na głucho w ciągu co najmniej osiemnastu godzin na dobę. Natomiast od

tyłu domek wyglądał zgoła przyjemnie i wesoło, a to dlatego, że po przeciwnej jego

stronie znajdował się ogród, ponad parkanem którego widać było wierzchołki drzew

owocowych: wiśni, jabłoni i śliw. Po obu stronach niewielkiej furtki, wychodzącej na

plac i stanowiącej jednocześnie wejście do ogrodu, rosły dwie prastare akacje, które

na wiosnę wyciągały swe ramiona ponad ów murek, jakby chcąc pachnącym

kwieciem umaić wszystko, co się znajdowało pod ich gałęziami.

Był to domek należący do kapelana pałacowego, który odprawiając w zamkowej

kaplicy, pomimo nieobecności gospodarza, codzienną mszę, jednocześnie

utrzymywał niewielki zakład wychowawczy, któremu, dzięki jakimś szczególnym

względom, przysługiwały dwa stypendia: jedno dla wychowanków liceum w Plessis,

drugie — dla kleryków z seminarium w Soissons.

Nie ma potrzeby zaznaczać, że koszty związane z utrzymywaniem obu tych

stypendiów ponosiła dynastia orleańska, przy czym fundatorem stypendium

przeznaczonego dla seminarzystów był syn regenta, a dla uczniów liceum — ojciec

księcia. Uzyskanie jednej lub drugiej zapomogi było celem, do którego dążyli rodzice

wychowanków, natomiast dla nich samych stanowiły one powód nie byle jakich

utrapień, których źródłem było rozwiązywanie skomplikowanych ćwiczeń, co miało

miejsce w czwartek każdego tygodnia.

Pewnego czwartku, a było to w lipcu 1789 roku, gdy dzień był dość pochmurny,

zasępiony burzą przeciągającą z zachodu na wschód, owe dwie wspaniałe akacje, o

których była mowa, zaczęły już tracić nieco ze swej dziewiczej i wiosennej szaty, a

na ziemię spadły pierwsze pożółkłe na letnim skwarze liście. Po dłuższej chwili

milczenia, zakłócanego jedynie szelestem rozdygotanych liści i świergotaniem

jaskółki, przemykającej tuż nad ziemią w pogoni za muszką, na spiczastej miejskiej

wieży krytej czerwoną dachówką rozległo się jedenaście uderzeń zegara.

Tuż za nimi, niczym okrzyk całego pułku ułanów, zabrzmiała donośnie; „Hura!”

Wrzaskowi odpowiedział po chwili tupot, przypominający łoskot lawiny

przewalającej się po skałach, a w ślad za tym furtka pomiędzy akacjami rozwarła się,

a właściwie mówiąc: rozpadła, po placyku zaś rozlał się wartki potok dziatwy, która

rozdzieliwszy się na pięć lub sześć rozbrykanych i hałaśliwych gromadek jęła się

bawić w różne gry.

Obok owych rozbawionych młodzików, obdarzonych przez okolicznych

mieszkańców, których nieliczne okna wychodziły na placyk, epitetami „nicponiów”,

a przyodzianych przeważnie w podarte porcięta i kurtki z powycieranymi na łokciach

rękawami, widać było również i tych, których nazywano „wzorowymi” uczniami, a

więc takich, co to zgodnie z opinią miejscowych kumoszek mogli stanowić dla ich

rodziców przedmiot radości i dumy. Ci właśnie powolnym krokiem, nie mogącym

ukryć pożerającego ich żalu, podążali z koszyczkami w rękach w stronę ojcowskich

domów, gdzie czekały na nich pajdy chleba posmarowanego masłem i konfiturami,

mające na celu wynagrodzić im przyjemność zabaw, z których owi „grzeczni”

chłopcy musieli zrezygnować. Byli przeważnie poubierani w dość schludne kurtki i

niemal nieposzlakowane spodnie, co — wraz z cechującym ich rozsądkiem —

sprawiało, że owi młodzieńcy byli przedmiotem nie tylko pośmiewiska, lecz nawet

nienawiści, okazywanej im przez gorzej odzianych i gorzej wychowanych kolegów.

Prócz tych dwóch odmian uczniów, z których jedną nazwaliśmy „nicponiami”, a

drugą „wzorowymi”, istniała jeszcze jedna a mianowicie: „leniuchów”, którzy nigdy

prawie nie wychodzili wraz z innymi, by pobawić się na pałacowym dziedzińcu lub

grzecznie udać się do domów rodzicielskich — ten bowiem gatunek uczniów niemal

zawsze odbywał karę i pozostawał w szkole po skończonych lekcjach. Rezultat był

taki, że podczas gdy ich koledzy po odrobieniu zadanych lekcji mogli uprawiać różne

gry lub objadać się grubo nasmarowanymi kromkami chleba, oni musieli ślęczeć na

swych ławkach i odrabiać podczas przerw ćwiczenia i lekcje, których nie zdążyli

skończyć w czasie zajęć szkolnych. Zdarzało się jednak, że popełnione przez nich

wykroczenia pociągały za sobą wyższy wymiar kary, do czego służyła dyscyplina lub

kańczug.

Gdyby chcąc wrócić do klasy pragnęło się odbyć drogę, którą przebywali

uczniowie opuszczając szkołę, czyli mówiąc inaczej: gdyby się szło uliczką zrazu

biegnącą wzdłuż owocowego ogrodu, a następnie wychodzącą na duży dziedziniec,

na który wybiegała dziatwa szkolna podczas przerw pomiędzy lekcjami, można by

było w tej samej chwili usłyszeć czyjś stentorowy głos rozbrzmiewający na schodach,

a jednocześnie ujrzałoby się pewnego uczniaka, którego z całą bezstronnością

Dumas Aleksander - Aniol Pitou.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: