Romantyzm.rtf

Romantyzm

Nazwę "Romantyzm" przyjęto wywodzić od łacińskiego słowa romanus, które z czasem dało początek określeniom "romanca" a także "romans". W Anglii już w XVII wieku mianem tym określano dzieła Ariosta i Tassa. Jednak do języka polskiego termin "romantyzm" przeszedł bezpośrednio z języka francuskiego, gdzie la romantisme oznaczało całokształt zjawisk filozoficznych, literackich i ideowo - artystycznych, wpływających na pojmowanie świata, społeczeństwa i roli jednostki.

Ramy czasowe epoki Romantyzmu:

Pierwsze sygnały zapowiadające romantyzm w Polsce zaczęły się pojawiać tuż po 1795 roku. Ostateczna utrata niepodległości spowodowała konieczność zmiany spojrzenia na rolę literatury narodowej. Ten okres polskiego preromantyzmu zaowocował powstaniem wielu dzieł o charakterze elegijnym i patriotycznym, jak: Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, Oda na cześć Kopernika.Również w tym okresie powstały utwory sentymentalne. Za początkową datę polskiego romantyzmu przyjmuje się powszechnie rok 1822, kiedy to ukazał się pierwszy tom Poezji Adama Mickiewicza, zawierający rozprawę O poezji romantycznej, a przede wszystkim cykl Ballady i romanse, uważany za artystyczny i ideowy manifest młodego pokolenia.

Rozkwit romantyzmu przypada na lata 1831-1848. W tym czasie ważnymi wydarzeniami historycznymi były powstanie listopadowe i Wielka Emigracja. Powstały arcydzieła polskiego romantyzmu: Dziady, Kordian, Nie - Boska Komedia.

Po 1848 roku następuje śmierć najwybitniejszych polskich romantyków Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego. Tworzy C. K. Norwid, pojawiły się sygnały nowego, już pozytywistycznego światopoglądu. W 1863 roku wybucha powstanie styczniowe i następuje koniec epoki.

Tło historyczne epoki:

Wydarzenia historyczne ideowo bliskie romantyzmowi to: Wielka Rewolucja Francuska (1789) w imię wolności, równości i braterstwa; rewolucja burżuazyjna w Anglii w latach 1640-1660, która przyniosła radykalne zmiany w stosunkach społecznych.

Z romantyzmem związane jest przeświadczenie o konieczności walki z tyranią, ze zniewoleniem człowieka, z uprzedzeniami społecznymi i rasowymi. Przeświadczenie to zaowocowało wieloma zrywami o charakterze rewolucyjnym i narodowo - wyzwoleńczym, jakie miały miejsce w niemalże całej Europie: powstaniem w Grecji, rewolucją lipcową we Francji, a w Polsce powstaniem listopadowym i powstaniem styczniowym. Przełom wieków XVIII i XIX przyniósł też wojny napoleońskie, które nie pozostały bez echa w większości krajów europejskich, zasadniczo wpłynęły również na sytuację w Polsce.

Ideologia, filozofia:

Mistycyzm, prymat uczucia nad rozumem, uznanie świata duchowego za prawdziwy obszar poznawania "prawd żywych."

Artysta, poeta jako genialna jednostka, wieszcz, przewodnik narodu i ludzkości w dążeniu do wolności, niezależności, absolutu; akt tworzenia jako powtórzenie kreatywnego pragestu Boga.

Sztuka realizacją "absolutu" zawierającą pierwotne pierwiastki bytu, uznanie, że tylko w sztuce można najdoskonalej wyrazić podstawowe prawdy dotyczące człowieka i świata.

Natura jako byt idealny, wolny od działania czasu, wieczny, symbol przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, panują w niej doskonałe, pierwotne prawa, jest wolna, niezależna, nieujarzmiona, potężna (stąd specyficzny pejzaż romantyczny: noc, chmury, blask księżyca, burza, wicher, skały, wzburzone morze).

Model miłości romantycznej, specyficzne rozumienie miłości, wiara w istnienie tzw. dusz bliźniaczych - przeznaczonych sobie - które, jeśli nie spotkają się na ziemi, połączą się po śmierci; wiara w boskie pochodzenie miłości (stąd kochanki romantyczne to bogdanki, anioły).

Uczuciowość, wrażliwość, emocjonalizm, silne poczucie istnienia innej rzeczywistości (stąd często opozycja: świat żywych - świat zmarłych; świat realny - świat metafizyczny), dlatego romantycy uważali śmierć za początek nowego życia, przejście w inny świat, stąd także silna nastrojowość ich utworów.

Ludowość - fascynacja ludem podyktowana wiarą, że właśnie w tej warstwie, żyjącej w harmonii z naturą, przechowały się najbardziej pierwotne wartości, również narodowe.

Poczucie narodowości - patriotyzm, chęć poświęcenia się za ojczyznę, bunt w imię dobra narodu nawet przeciw Bogu (postawa prometejska).

Mesjanizm - koncepcja ocalenia narodów Europy, zmuszonych znosić rządy tyranów, przez jeden naród, który przyjmie na siebię rolę Mesjasza, poświęci się i przez śmierć dostąpi łaski zmartwychwstania.

Orientalizm - fascynacja tradycją, kulturą, obyczajowością i przyrodą Wschodu (podróże romantyczne), jako nieznanymi, egzotycznymi, jeszcze nie odkrytymi, które należy zgłębić, poznać.

Typy bohaterów romantycznych:

Bohater bajroniczny - wykreowany przez G. G. Byrona. Charakterystyczną cechą tego bohatera jest bunt wobec świata, norm, konwencji i stosunków w nim panujących. Samotny i nie rozumiany walczy przeciwko tym normom, zwykle z wysokich pobudek (miłość, ojczyzna) i przegrywa. Jest tajemniczy, autor zwykle odsłania tylko fragmenty jego biografii. Przeżywa silne emocje i namiętności, którym całkowicie się poddaje. W końcu prowadzi to do zbrodni. Jest aktywny, dumny, niezależny, ma silne poczucie wyższości, własnego indywidualizmu. Bohater bajroniczny to przede wszystkim romantyczny buntownik.

Bohater werteryczny - wykreowany przez J. W. Goethego. W jego życiu główną rolę odgrywają uczucia, jest nadwrażliwy, delikatny, subtelny. Żyje wyobrażeniami, marzeniami o boskiej kochance i "komunii dusz", dlatego zazwyczaj stroni od świata. Nie umie walczyć o swoje uczucia, jest bierny. Godzi się na rzeczywistość, a ponieważ nie potrafi znieść cierpienia spowodowanego rozstaniem z ukochaną kobietą, popełnia samobójstwo. Bohater werteryczny to człowiek wykształcony, oczytany, obyty w towarzystwie, od którego nie stroni. Kiedy jednak znajduje swoją bogdankę, chce być tylko z nią, ubóstwia ją, traktuje jak nieziemską istotę. To romantyczny kochanek.

Bohater wallenrodyczny - typ wykreowany przez A. Mickiewicza. Postać o cechach bohatera bajronicznego. Dodatkowo motorem jego działania jest patriotyzm, miłość do zniewolonej ojczyzny. W imię ojczyzny rezygnuje z osobistego szczęścia, jest gotów do największych poświęceń.

Romantyczny wieszcz - Konrad (III część Dziadów), człowiek obdarzony nieprzeciętną wrażliwością, wybitna indywidualność, poezja to dla niego narzędzie zmieniania świata i sfera, w której jest możliwe porozumienie z absolutem - Bogiem. To romantyczny buntownik (cecha bohatera bajronicznego), który jest gotów wystąpić przeciw wszelkim świętością w imię dobra ojczyzny i ludzkości (prometeizm).

Adam Mickiewicz (1798-1855)

Urodził się 24 XII 1798 roku w Zaosiu koło Nowogródka w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Wykształcenie wyższe zdobył na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie działał wraz z przyjaciółmi w Towarzystwie Filomatów. Ich naczelnym hasłem było: "ojczyzna, nauka, cnota". Po studiach, w 1819 roku, Mickiewicz przeniósł się do Kowna, gdzie zarabiał jako nauczyciel. Wtedy przeżył swą miłość do Maryli Wereszczakówny. W tym czasie powstała Oda do młodości, manifest programowy młodego pokolenia i wyraz ścierania się światopoglądu romantycznego z oświeceniowym. W 1822 roku ukazał się pierwszy tom Poezji Mickiewicza, zawierający Ballady i romanse, w roku następnym Grażyna oraz II i IV część Dziadów. Około 1823 roku nasiliły się represje wobec tajnych organizacji, Mickiewicz został aresztowany i zesłany wgłąb Rosji. W październiku 1824 roku opuścił Litwę i udał się na trwające pięć lat wygnanie do centralnych guberni Rosji. Tam zawarł liczne znajomości z poetami oraz przedstawicielami inteligencji rosyjskiej. W 1825 roku wyruszył do Odessy, a stamtąd na Krym. Poetyckim świadectwem tej podróży był cykl Sonetów krymskich. Również w Rosji mickiewicz napisał powieść poetycką Konrad Wallenrod. Dzięki pomocy przyjaciół w 1829 roku udało mu się opuścić Rosję i odbyć romantyczne podróże po Europie. Gdy w grudniu 1830 roku do przebywającego w Rzymie poety dotarła wiadomość o wybuchu w Polsce powstania listopadowego, Mickiewicz podjął, nieudaną z do dziś niejasnych powodów, próbę przedostania się do walczącej ojczyzny. Nie wziął udziału w powstaniu, uczestniczył jednak w powstaniowej Wielkiej Emigracji. Po upadku powstania napisał III część Dziadów, do dziś uważaną za najwybitniejsze dzieło polskiego romantyzmu. Powstanie tego utworu było efektem wielu gorzkich refleksji oraz wyrzutów sumienia, które na zawsze już zaciążyły nad życiem poety. .

Z Drezna Mickiewicz wraz z resztą emigrantów przedostał się do Paryża, gdzie ukazały się Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. W stolicy Francji została wydana wielka epopeja narodowa, Pan Tadeusz. Po 1834 roku Mickiewicz próbował zaistnieć ze swą twórcząścią dramatyczną na paryskich scenach. Jednak żadna z dwóch napisanych po francusku sztuk nie osiągnęła sukcesu. Szczęścia nie przyniósł również ślub z Celiną Szymanowską. Pogarszała się sytuacja finansowa poety, który był w bardzo złym stanie psychicznym. W 1839 roku Adam Mickiewicz wyjechał do Lozanny, gdzie objął katedrę profesora literatury rzymskiej na tamtejszym uniwersytecie. W Szwajcarii powstały ostatnie wiersze poety, cykl Liryki lozańskie.

W 1840 roku Mickiewicz wrócił do Paryża, rozpoczął cykl wykładów w Coll?ge de France, oprócz tego skoncentrował się na dziełach prozą, publicystyce oraz działalności politycznej.

Po 1848 roku zaangażowany w działalność polityczną, Mickiewicz usiłował utworzyć Legion Polski, który mógłby walczyć z zaborcami. Napisał wtedy Skład zasad, a w roku następnym redagował w Paryżu rewolucyjne pismo "La Tribune des Peuples". Na początku lat 50. Mickiewicz pracował w jednej z wielkich bibliotek paryskich. Jednak na wieść o wybuch wojny krymskiej wyjechał do Konstantynopola, gdzie zmarł 26 XI 1855 roku.

"Oda do młodości" Adam Mickiewicz

"Oda do młodości" to młodzieńczy utwór Adama Mickiewicza. Napisany został w Kownie w 1820 roku. Wówczas to Adam Mickiewicz studiował, dużo się uczył, działał w organizacjach młodzieży wileńskiej. Wirtualnym odbiorcą dzieła miała być młodzież z Towarzystwa Filaretów i Związku Filomatów. W "Odzie..." poeta próbował przedstawić program działania Filaretów. Koledzy jednak nie zrozumieli utworu prezentującego poglądy romantyczne. Faktycznie jednak zawiera on cechy literatury romantycznej i klasycznej. Typowo klasycystyczny jest gatunek - oda, poza tym klasyczny jest pod względem budowy tropów stylistycznych, istotnymi elementami metafizycznymi są postacie mitologiczne.

Ideologie zawarte w ?Odzie??:

- aktywizm - należy go rozumieć jako wezwanie do zachowania w życiu aktywnej, twórczej postawy;

- rewolucjonizm - wezwanie do radykalnej przebudowy relacji społecznych,

- irracjonalizm - świata nie da się poznać na drodze rozumowej, a intuicji, uczucia,

- spirytualizm - świat składa się z dwóch czynników - materii i ducha, gdzie duch jest znacznie istotniejszy,

- maksymalizm i heroizm etyczny - wezwanie do stawiania jednostce maksymalnie wysokich wymagań etycznych przy założeniu gotowości do ich heroicznego wypełnienia,

- emocjonalizm - kult uczuciowości

- apoteoza młodości, jedynym twórczym okresem w życiu człowieka jest młodość,

- pochwała idei wolności - miała w Polsce szczególne znaczenie - romantycy głosili o konieczności walki o niepodległość. W Europie rozumiano to szerzej - wolność w zakresie sztuki poprzez przełamywanie norm i konwencji, wolności obyczajowej, moralnej.

Adam Mickiewicz "Świteź"

Autor opowiada historię Świtezia. Typowy motyw romantyczny (prawda w głębi, osnuta tajemnicą). Prosi on Boga o odebranie życia, gdyż samobójstwo jest grzechem. Każda przemoc, agresja są surowo karane, gdyż są poważnym wykroczeniem przeciw prawom tego świata. Potępienie pustej ciekawości. Przeświadczenie, że każda dzieło powinno być tworzone z Bożym błogosławieństwem.

Ballada to gatunek literacki obejmujący pieśni o charakterze epicko - lirycznym. Pierwotnie była to epicka pieśń ludowa o rodowodzie celtyckim rozwijająca się od XII w., szczególnie zaś od XII do XVI w literaturze angielskiej i szkockiej. Podstawą kompozycji jest konfrontacja zaintrygowanego narratora - obserwatora zagadkową dla niego akcją, opartą zazwyczaj na motywach fantastyki ludowej.

Adam Mickiewicz ?Ballady i romanse?

Kreacja natury w "Balladach i romansach". Natura pojmowana jest jako byt podmiotowy, uduchowiony. Wyraża się to w przeświadczeniu o jej zdolności od działania, odczuwania. Staje się swoistym narzędziem w wymierzaniu sprawiedliwości. Autor odkrywa także groźne i mroczne oblicze natury. Bywa ona przewrotna, okrutna, chimeryczna. Jest jednym z bohaterów utworów romantycznych.

Ponieważ jest traktowana jako byt, poeta posługuje się literackimi technikami antropomorfizacji (ukazywanie czegoś na kształt i podobieństwo człowieka), personifikacji (uosobienia) oraz ożywienia.

Ludowość w "Balladach i romansach" Fascynacja romantyków ludowością wynika z akceptacji oświeceniowej opozycji cywilizacja - natura. Bliski jest im pogląd, że cywilizacja niszczy wrażliwość i zdolność odbierania świata. Lud zachował zdolność poznawania tajemnic natury, miejsce na odczuwanie dziwności świata. Odczuwa grozę, rozumie duchowość, rozpoznaje dobro. Dlatego też poeta przyjmuje ludowe kategorie moralne, widzenie świata, poczucie sensu istnienia. Ludowość i regionalizm w balladach Adama Mickiewicza są wszechobecne. Przejawiają się w :

- języku gminnym,

- bohaterach ludowych,

- motywach pieśni gminnych,

- ludowych kategoriach myślenia o świecie, naturze,

- elementach stylizacji językowej (elementy przyśpiewki ludowej).

Romantyczny charakter "Ballad i romansów" :

- ludowość,

- kreacja natury,

- prezentowanie teorii poznania,

- obecność fantastyki, grozy, nawiązaniach szekspirowskich.

Cechy dramatu romantycznego:

- oryginalny romantyczny gatunek literacki,

- powstaje w twórczości po upadku powstania,

- literacka przestrzeń dyskusji o losie narodu, sensie jego cierpienia, przeznaczenia,

- odrzucenie antycznej tradycji literackiej,

- brak zasady decorum i trzech jedności,

- brak formalnego podziału dramatu antycznego,

- inspiracja misterium i Szekspirem,

- autentyzm,

- historyzm,

- charakter historiozoficzny,

- biografizm,

- synkretyzm rodzajowy i gatunkowy

- dwuplanowość akcji - plan ziemski i nadprzyrodzony.

Adam Mickiewicz "Dziady część II"

"Dziady wileńsko - kowieńskie" to piękny, wzruszający utwór. Powstały w latach 1820 - 1823. Opublikowane zostały w drugim tomie poezji Adama Mickiewicza, który ukazał się w Wilnie w 1823 roku. Koncepcja i osnowa dramatu ma charakter obrzędowy - dziady to obrzęd na pamiątkę zmarłych, odprawiany na obszarach Białorusi, Litwy i Ukrainy cztery razy do roku. Pierwotnie miał charakter pogański, później połączył się z religią chrześcijańską. Osnową teologiczną utworu jest przekonanie o istnieniu wspólnoty żywych i umarłych oraz chrześcijańska idea wstawiennictwa. Jest to arcypolski i głęboko zakorzeniony w tradycji utwór. Motto zaczerpnięte jest z dramatu Szekspira, deklaracja romantycznego irracjonalizmu.

W kaplicy pojawiają się duchy zmarłych. Józio i Rózia - Adam Mickiewicz podzielił grzechy na słabe, średnie i ciężkie - dzieci te ponoszą konsekwencje grzechu słabego. Przebywają w przedsionku niebieskim. Nie mogą wejść do raju, ponieważ nie zaznały cierpienia.

Widmo złego Pana - ponosi konsekwencje grzechu ciężkiego. Był okrutny dla poddanych, teraz jest szarpany przez ptactwo - dusze tych, którzy zmarli przez niego bez spowiedzi. Nie doświadczywszy miłosierdzia. Zosia popełniła grzech pośredni. Nie zaznała ludzkości istnienia - drwiła z kochanka. Za nieobdarzenie nikogo miłością zawieszona jest pomiędzy niebem z ziemią. Duch kochanka - nie słucha zaklęć Guślarza, jest duchem powrotnikiem. Otwiera nawiązanie do części IV.

Adam Mickiewicz "Dziady część III"

Dziady drezdeńskie zostały napisane wiosną 1832 roku pod wrażeniem klęski powstania listopadowego. Dotyka dylematów narodowego sumienia. Osnową były wydarzenia historyczne. Mickiewicz nie uczestniczył w powstaniu, więc nie pisał o nim bezpośrednio. Autor ukazał proces filomacki 1823-4. Poeta wyolbrzymia zakres tych wydarzeń i uogólnia ich sens. Cierpienie młodzieży wileńskiej ma się stać obrazem i symbolem cierpienia całego narodu. Próba rozważenia istoty historycznego przeznaczenia Polaków. Dramat Mickiewicza dotyka najgłębszych tajemnic narodowego losu.

Interpretacja prologu.

Każdy element struktury dramatu jest nośnikiem głównej treści utworu. Struktura czasowa ma charakter obrzędowy, od cierpienia i śmierci do zmartwychwstania. Miejsce akcji prologu i sceny pierwszej - klasztor Bazylianów zamieniony na więzienie stanowe - desakralizacja miejsca świętego. Cierpienie ma charakter mistyczny.

Wymowa prologu.

Walka o duszę więźnia. Jej wynik określi całe życie bohatera. Aniołowie wyprosili aby bohater trafił do więzienia. Ma tam doznać oczyszczenia duchowego, pokuty. Kreśli na ścianie :

Bogu najlepszemu Najwyższemu

Gustaw zmarł 1823, 1 listopada

Tu narodził się Konrad 1823, 1 listopada

Słowa są symbolem jego przemiany duchowej. Umiera romantyczny kochanek, rodzi się romantyczny bojownik sprawy narodowej. Duch komentuje sytuację bohatera - osiąga on ogromną siłę duchową w czasie tej przemiany. Nie wiadomo czy będzie źródłem dobra czy zła.

Interpretacja sceny więziennej.

Cechuje ją szczególny autentyzm - autor przedstawia autentyczne postacie młodzieży wileńskiej. Akcja dzieje się w Wigilię. Strażnik pozwolił więźniom spotkać się w celi Konrada. Z początku rozmawiają o swojej sytuacji, o prześladowaniach, o tym, że są torturowani i głodzeni. Tomasz Zan uważa, że spowodowane to jest tym, że Nowosilcow utracił w oczach cara łaskę, a teraz chce ją odzyskać. Centralnym obrazem martyrologii młodzieży jest opowiadanie Jana Sobolewskiego. Był świadkiem wyprowadzania więźniów do kibitek - wozów więziennych. Autor podkreśla męczeństwo więźniów, niewinność ich ofiary, wskazuje na heroiczną postawę Janczewskiego. Ze szczególna ekspresją opisuje postać Wasilewskiego, którego musiano zanieść do kibitki - przypomina w opisie Chrystusa zdjętego z krzyża. Fragment zawiera istotne refleksje autora dotyczące cierpienia - jest ono źródłem rozwoju ludzkiego ducha.

Scena III

Scena III jest sceną egzorcyzmów. W jej toku dowiadujemy się jak wypędza się złego ducha. W celi znajduje się omdlały więzień, na jego przeciw staje sługa boży - ksiądz Piotr, który podejmuje walkę o jego duszę z Szatanem. Walczy modlitwa, osobistą ofiarą - bierze na siebie winy Konrada. Wywiązuje się rozmowa pomiędzy księdzem a diabłem. Diabeł mówi kim jest - przedstawia się jako Wolter. W ten sposób autor mówi, że grzech pychy jest grzechem rozumu. Zakończenie sceny przedstawia sąd boży nad Konradem - winy zostają mu odpuszczone, gdyż szanował imię Matki Bożej, a jego grzech wypływał z miłości do narodu.

Scena VII

Scena VII to rozbudowana charakterystyka Nowosilcowa, rosyjskiej władzy na terenach polskich i struktury rosyjskiego społeczeństwa. Senatora otaczają polscy zausznicy. Domaga się on od nich, by przykręcili śruby i prowadzili ostrzej śledztwo by dało zauważalne efekty. Na audiencję dostaje się matka Rollison - jest wdową, kobietą niewidomą. Dowiedziała się, że jej syn jest torturowany i prosi o litość dla niego. Senator szydzi z niej i choć obiecuje interwencję, wydaje rozkaz aresztowania jej. Ojczym Słowackiego podpowiada jak pozbyć się Rollisona - wystarczy otworzyć okno celi, a ten, opętany, sam wyskoczy. Przesłuchiwany jest ksiądz Piotr, to on powiedział matce o Rollisonie, zapowiada oprawcom rychłą karę bożą. Znudzone damy wyprowadzają Senatora na bal. W I części słyszymy menuet z Don Juana, w II arię Komandora (Don Juan uwiódł bliską Komandorowi osobę, a jego zabił w pojedynku. Zjadł kolację na jego grobie - Komandor powstał z grobu i udusił go). Ciekawe jest środowisko ludzi na balu u Senatora - polskie damy, polska szlachta, rosyjscy rewolucjoniści, urzędnicy. Scena ma charakter groteskowy - autor szydzi z rosyjskiej struktury społecznej. W Rosji utrzymywano dozgonne tytuły decydujące o pozycji społecznej. Tany urzędników przerywa pani Rollison - oskarża Senatora o zabicie syna. Ksiądz Piotr informuje niewiastę, że jej syn żyje, jest tylko ciężko ranny. Zebrani dowiadują się, że piorun spalił Doktora wraz ze wszystkimi srebrnikami. Ksiądz przytacza dwie przypowieści - Bóg często odkłada karę, by ta później była sroższa (teologia wg. A. M.). Scenę zamyka rozmowa księdza Piotra z Konradem - wywożą go na zesłanie. Zawarta jest tu sugestia, że na zesłaniu Konrad uzyska wielkość duchową.

Adam Mickiewicz ?Dziady cz.IV?

Kompozycja : zachowana zasada trzech jedności, akcja trwa trzy godziny odmierzane przez gasnące świece w noc zaduszek. Mamy godziny miłości, rozpaczy i przestrogi. Akcja dzieje się na plebani, gdzie pojawia się pustelnik, Gustaw, dawny uczeń księdza. Opowiada o swym cierpieniu - jego ukochana poślubiła innego, bogatszego. Monologi bohatera mają kształt silnie liryczny. Dialogi z księdzem mają charakter sporu, ksiądz skłonny jest uznać bohatera za szaleńca. Kulminacyjnym momentem akcji jest przebicie się Gustawa sztyletem, wygłaszając obronę dziadów. Ksiądz jest obrońcą światopoglądu oświeceniowego, Gustaw romantycznego. Gustaw przypomina Wertera. Jest wrażliwy, inteligentny. Jego osobowość kształtuje lektura. Całe jego życie nacechowane jest cierpieniem z poczucia braku sensu istnienia. Sens ten odnajduje w końcu w miłości. Ten stan rzeczy wyzwala swoiste motywy miłosne : gniew i zemstę. Bohater stwierdza, iż jego samobójstwo będzie karą dla kobiety. Zabija się z żalu i żądzy zemsty na kochance (ma ja gryźć sumienie). Miłość widziana jest jako powinowactwo duchowe kochanków. Jeszcze przed narodzeniem s? sobie przeznaczeni. Miłość Gustawa ma charakter erotyczny. Kocha kobietę jako realizację swych dążeń życiowych. Jego samobójstwo można uznać za wyraz samobójstwa duchowego.

Adam Mickiewicz ?Romantyczność?

W drugiej połowie czerwca 1822 r. ukazał się w Wilnie pierwszy tomik "Poezji" Adama Mickiewicza. Jego trzon główny stanowi cykl wierszy pt. "Ballady i romanse", owoc lat 1819 - 1821. Był to równocześnie pierwszy zbiór poezji romantycznej w Polsce. W otwierającej tom rozprawie "O poezji romantycznej" oraz w balladzie "Romantyczność" wyłożył poeta zasady programowe nowej literatury.

Ballada uprawiana była już przez poetów prowansalskich - pieśń taneczna, później odgrywała istotna rolę w średniowiecznej literaturze francuskiej (ustabilizowana, nieraz bardzo wymyślna budowa stroficzna i rytmiczna). Równolegle występowała w literaturze ludowej. Polska tradycja tego gatunku wywodzi się jednak z nurtu, który rozwijał się w Anglii i Szkocji w XVI i XVII w., a sięgał do tradycji epickiej pieśni ludowej opowiadającej o niezwykłym wydarzeniu. Ballada romantyczna poprzedzona była dumami (utworami poetyckimi przeznaczonymi dla szerokiego kręgu czytelników, pozbawionymi ambicji literackich; od XVIII zdominowały ją tematy patriotyczno-historyczne).

?Romantyczność? cechuje:

- jednolita fabuła, z jednym wydarzeniem centralnym,

- temat często oparty na motywach fantastycznych, zazwyczaj pochodzenia ludowego,

- ograniczona liczba postaci, mocno uschematyzowanych dla wydobycia najistotniejszych cech bezpośrednio związanych z tokiem wydarzeń,

- tło fabuły zarysowane w stopniu niezbędnym dla wydobycia perspektywy emocjonalnej,

- narrator angażujący się w przedstawiane wydarzenia (pierwiastek liryczny), dramatyzujący zarówno kompozycję fabuły, jak i sposób swego opowiadania (niedomówienia, aluzje, mowa metaforyczna, retardacja).

"Romantyczność" manifestem romantycznego widzenia świata

Balladę poprzedza motto: "Zdaje mi się, że widzę... gdzie? / Przed oczyma duszy mojej." zaczerpnięte z "Hamleta" Szekspira (a.I, sc.2). Hamlet mówi o swoim zamordowanym ojcu; pytanie: "Gdzie?" zadaje jego przyjaciel Horacjo; chwilę później Hamletowi ukaże się duch ojca.

Miejscem wydarzeń jest "miasteczko", w którym to tłum świadków, (w "dzień biały") ma okazję obserwować dziwne zachowanie dziewczyny, Karusi: "To jak martwa opoka / Nie zwróci w stronę oka, / To strzela wkoło oczyma, / To się łzami zaleje; / Coś niby chwyta, coś niby trzyma; / Rozpłacze się i zaśmieje.").

Monolog bohaterki (w. 14 - 43) wyjaśnia, że zrozpaczonej i umęczonej tęsknotą za ukochanym dziewczynie objawił się zmarły przed dwoma laty kochanek. Zjawa za grobu (" ...biały jak chusta, / Zimny, jakie zimne dłonie!") nie jest jednak upiorem ani projekcją pragnień dziewczyny. Możliwość kontaktu istoty żyjącej ze światem pozagrobowym potwierdza bowiem nie tylko zgromadzony tłum "prostoty": "Jasio być musi przy swojej Karusi, / On ja kochał za żywota!", ale i w jednej osobie narrator i interpretator ballady: "I ja to słyszę, i ja tak wierzę, / Płaczę i mówię pacierze.

Na nic zdają się apele uczonego starca - reprezentanta racjonalistyczno-empirycznej koncepcji widzenia świata : "Ufajcie memu oku i szkiełku, / Nic tu nie widzę dokoła". Sprzeciwia mu się narrator - obcy tłumowi i bezstronny: "Czucie i wiara silniej mówi do mnie / Niż mędrca szkiełko i oko." Zwrotka ostatnia to już nie literacka, lecz wręcz filozoficzna (z zakresu poznania) manifestacja postawy poetyckiego "ja" wyposażonego w prawa reprezentowania przeświadczeń autorskich:

. przyznaje nauce nieograniczone możliwości w badaniu świata materialnego " Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce",

. ale w sprawach, które pochodzą spoza granic tego świata (" ...prawd żywych,") nakazuje zawierzyć "czuciu i wierze", tj. intuicji i przeświadczeniu wewnętrznemu.

Ta końcowa rezolucja ballady: "Miej serce i patrzaj w serce!" inicjuje romantyczną dyskusję gnozeologiczną (o przedmiot i poznanie świata), motywuje jej tytuł i motto.

Adam Mickiewicz "Sonety krymskie"

Sonet - kunsztowna forma stroficzna składająca się z 14 wersów ułożonych w dwie zwrotki 4 wersowe i 2 zwrotki 3 wersowe (tercyny). Wyróżniamy dwa rodzaje sonetów - włoski zakończony tercyną o układzie rymów aba i sonet francuski zakończony dystychem o rymach aa. "Sonety krymskie" to arcydzieło polskiej literatury, przetłumaczono je na 21 języków. Stanowią cykl 18 utworów napisanych w latach 1825-1826 pod wpływem krymskiej wycieczki latem i jesienią 1825 roku. Wydane w Moskwie w 1826 roku wraz z sonetami odeskimi. "Sonety odeskie" to cykl utworów miłosnych, w których autor bawi się tradycyjnym tematem literackim. Miłość potraktowana jest jako postać gry salonowej. Ten cykl utworów zamyka sonet 22 pt. "Eskuza" - słowo to pochodzi z języka francuskiego i oznacza usprawiedliwianie się. Autor stara się usprawiedliwić, że w swej twórczości sięgał po tematy błahe, nieheroiczne. Zamyka utwór sentencją "Taki wieszcz jaki słuchacz".

"Stepy akermańskie"

Pierwsza zwrotka jest rozbudowaną metaforą porównawczą - autor podróż przez stepy porównuje do żeglugi. Podmiotem literackim jest podróżny. Zwrotka ta przedstawia piękno stepu. W drugiej odnajdujemy monolog udramatyzowany - kołysanie traw stepowych budzi u podróżującego obawę, nostalgię. Przedmiot owego niepokoju poznajemy w dwóch kolejnych zwrotkach. Skrzypienie na stepie kojarzy się mu z żurawiami studniowymi - podmiot liryczny wspomina ojczyste strony. Próbuje usłyszeć głos ze swego kraju ojczystego, lecz starania te są daremne - "Jedźmy, nikt nie woła".

"Sonet piąty"

Podmiotem literackim jest tu nowy typ bohatera pod postacią Pielgrzyma. Poddany on jest działaniu natury, jej żywiołów. Przytłacza ona Pielgrzyma swym ogromem, potęgą i pięknem. Jest on postacią romantyczną, nęcą go nie tylko objawy wielkości i piękna natury, lecz także jej tajemniczość. Sonet ten jest ujęty w formie dialogu pomiędzy Mirza i Pielgrzymem, co jest nowością w stosunku do tradycji sonetowej.

"Burza"

Opis żywiołu morskiego. W pierwszej zwrotce autor opisuje za pomocą krótkich wypowiedzi oraz wyliczeń czynności dramatyczną walkę marynarzy z żywiołem. Opis nacechowany jest grozą i dramatyzmem. W drugiej zwrotce spienione fale morskie porównuje do geniusza śmierci atakującego fortecę. Trzecia i czwarta zwrotka to przedstawienie reakcji ludzkich w sytuacji ostatecznego zagrożenia życia - lęk, modlitwa, rozpacz. Na tym tle wyróżnia się jeden podróżny - zachowuje całkowitą obojętność, to życie jest mu obojętne. Zdesperowanym człowiekiem jest zapewne Pielgrzym.

"Widok gór ze stepów Kozłowa"

Autor zastosował ciekawą konstrukcję świata przedstawionego - ukazany jest przez dwa podmioty liryczne - Pielgrzyma i Mirzę. Obaj spoglądają na Czatyrdach. Autor obrazuje różne reakcje człowieka w obliczu piękna góry. Na tle mentalności Europejczyka ukazuje mentalność człowieka wschodu. Pielgrzym spogląda na górę ze zdumieniem, lękiem. Mirza natomiast patrzy na nią jak zdobywca. Zamykająca utwór "Aa!" to zdumienie Pielgrzyma odwagą Mirzy.

Orientalizm w sonetach.

Romantyków europejskich fascynowało wszystko co egzotyczne. Orientalizm w sonetach przejawia się w tematyce - autor opisuje krainę egzotyczną, wprowadza wschodnie słownictwo, ukazuje elementy wschodniej religijności i kultury. Stara się także przedstawić mentalność człowieka wschodu, konstruuje niektóre tropy stylistyczne na wzór stylu orientalnego.

Tematyka sonetów

Tradycyjną tematyką sonetów jest poezja miłosna. Mickiewicz natomiast ukazał w nich panoramę krainy. W cyklu 18 utworów zastosował kompozycję nawiązującą do poematu podróżniczego. Podmiot liryczny - poeta, ukazuje bogactwo świata orientalnego poprzez indywidualne spojrzenie na świat Pielgrzyma - turysty oraz człowieka wschodu. W niektórych sonetach podmiot liryczny jest ukryty w strukturze utworu, w innych jest nim Pielgrzym, mający wyraźne rysy autorskie, w jeszcze innych jest nim Mirza. Istotnym motywem jest motyw pielgrzymki - archetypem literackim takiej wędrówki jest wędrówka do Ziemi Obiecanej. Romantyczny bohater wędruje do ojczyzny. W sonetach ukazał poeta rozdarcie wewnętrzne Pielgrzyma między zachwytem nad Krymem a tęsknotą za ojczyzną.

Adam Mickiewicz "Konrad Wallenrod"

"Macie bowiem wiedzieć, że dwa są sposoby walczenia. Trzeba być lisem i lwem"

Nicolo di Bernardo dei Macchiavelli

Żył w latach 1469 - 1527, napisał "Książe". Jest to zbiór refleksji na temat sposobów prowadzenia polityki. Uważał, że miarą polityki jest jej skuteczność - "Cel uświęca środki".

Za pomocą tego motta autor zilustrował sytuację moralną głównego bohatera, a także zawarł aluzję do polskich spiskowców z terenu Królestwa Kongresowego. "Konrad Wallenrod" jest powieścią poetycką - romantyczny wariant poematu epickiego, który łączy w wierszowanej narracji elementy epickie z lirycznymi. Czasem rezygnuje z opowiadania na rzecz dramatycznego kształtowania świata. Stąd podmiotowa postawa bohatera lub narratora dominuje nad fabułą.

Akcja toczy się w XIV w. Alf Walter był Litwinem. Został porwany i wychowany przez mistrza krzyżackiego Winrycha von Kniprode. Pewien litewski wajdelota budzi w nim miłość do ojczyzny. Przechodzi na stronę litewską, żeni się z córką Kiejstuta, Aldoną. Wstępuje na drogę zdrady. Został giermkiem Konrada Wallenroda. Po jego śmierci podszył się pod niego i został Wielkim Mistrzem krzyżackim. Sprowokował wojnę z Litwą i celowo prowadził ją niedbale. Tajny trybunał zdemaskował jego zdradę. Konrad popełnił samobójstwo.

Powody

- wiadomość tragizmu własnego losu,

- wyrzeczenie się własnego życia i zbawienia, bo zdrajca nie może istnieć i nie może być zbawiony.

Halban nie popełnia samobójstwa, pozostaje by opisać czyny bohatera. Halban to szatan nasycający duszę Wallenroda ideę szatańską. Tragizm wyraża się w konflikcie pomiędzy miłością do ojczyzny a etyką rycerską, oraz determinacji historycznej.

Wymowa "Konrada Wallenroda"

Autor za pomocą historii przedstawia swoją współczesność. Romantycy odczytali dzieło jako wezwanie do walki narodowowyzwoleńczej. Idea zawarta w "Konradzie Wallenrodzie" zmaterializowała się w powstaniu listopadowym. Nieco później zaczęto dostrzegać problem tragizmu. Jego źródłem jest próba połączenia materializmu z chrystianizmem dokonująca się w życiu bohatera. Jest to przedstawienie sytuacji duchowej młodych żołnierzy Królestwa

Adam Mickiewicz ?Pan Tadeusz?

Geneza "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza

Pierwsze księgi powstały w Paryżu w latach 1832 - 1834 w atmosferze nadziei na odzyskanie niepodległości - liczono na Wojnę Narodów. Początkowo zamiarem poety nie było pisanie eposu, ale wraz ze zmianą sytuacji politycznej, zmieniły się również zamiary poety. "Pan Tadeusz" powstawał także w żałobie po upadku powstania listopadowego, co autor przedstawił w epilogu. Poeta odkrył, że tylko w krainie lat dziecinnych Polak może uzyskać trochę szczęścia. Mickiewiczowi nie podobał się świat Zachodu, traktował tą kulturę jako zmaterializowaną, niszczącą więzi międzyludzkie. Czuł się tam wyalienowany, zagubiony. "Pan Tadeusz" wyrasta z tęsknoty za ojczyzną, czasami młodości. Mickiewicz w epilogu wyraził pogląd, że Rzeczpospolita powinna się odrodzić w dawnych, piastowskich granicach, świadomy był także, że jego dzieło będzie elementem kultury narodowej.

"Pan Tadeusz" jest epopeją gdyż :

- ukazuje dzieje zbiorowości szlacheckiej, jej reprezentatywnych przedstawicieli w szczególnym momencie historycznym (odchodzą w przeszłość dawne, sarmackie obyczaje, ukazuje rzeczywistość w ostatnim momencie jej istnienia);

- rolę bogów antycznych zastępuje przyroda,

- występuje trzecioosobowy narrator wszechwiedzący, mający rysy autorskie, spoglądający na przedstawiany świat z dystansem humorysty,

- zawiera liczne apostrofy,

- zawiera inwokację o charakterze maryjnym,

- zawiera elementy stylu charakterystyczne dla eposu - porównania homeryckie, peryfrazy, szeregi epitetów, heksametr wyrażony jest 13 - zgłoskowcem.

Szlachta w "Panu Tadeuszu"

W zbiorowości szlacheckiej można wyodrębnić kilka grup. Tradycjonalistami, obrońcami dawnych ideałów szlacheckich są Sędzia i Podkomorzy. Dom Sędziego to tradycyjny, szlachecki, polski dom. Sędzia jest dobrym gospodarzem, prekursorem kapitalizmu - ludzie znajdują tam opiekę i zarobek, jest ludzki dla chłopów. Drugą taką postacią jest Podkomorzy - w 1812 roku został przez szlachtę obrany marszałkiem konfederackim powiatu nowogrodzkiego. Drugie miejsce w poemacie zajmują drobnoszlacheccy oryginałowie - Gerwazy Rębajło - biedny szlachcic służący u Horeszków. Brał udział w konfederacji barskiej, jest mściwy, okrutny, nie respektował aktu miłosierdzia swego pana, morduje kogo i gdzie się da. Wojski (Hreczecha) - szlachcic, całkiem bogaty, przyjaciel i daleki krewny Sędziego. Był mistrzem polowania, znakomitym kucharzem. Rejent Bolesta - urzędnik sądowy, Asesor - służy każdemu kto lepiej zapłaci, wstąpił do policji powiatowej, to on sprowadził Moskali. Woźny Protazy Brzechalski - pracował przy trybunale w Grodnie, później poszedł na chleb do Sopliców. Trzecią grupą jest szlachta dobrzyńska - zaściankowa - prowadzi żywot chłopski. Przybyła na Litwę z ziemi dobrzyńskiej uchodząc przed Krzyżakami. Patriarchą rodu jest Maciej - dojrzały patriota, obywatel, świadek historii - brał udział w konfederacji barskiej, w wojnie 1792 r., powstaniu kościuszkowskim. On wyraża refleksje polityczne poety. Bartek Prusak - przedsiębiorczy kupiec, Maciej Chrziciel, Bartek Brzytewka - dzielni żołnierze, obrońcy ojczyzny, ludzie prości. Na marginesie Mickiewicz wspomina o szlachcie tubylczej.

Nowe wartości wprowadza Tadeusz - uwłaszczenie chłopów oraz żołnierze napoleońscy - postacie autentyczne - generałowie Dąbrowski, Kniaziewicz, Małachowski, Grabowski.

Ocena świata szla...