ŚREDNIOWIECZE
1) Periodyzacja Średniowiecza w Europie i Polsce.
Średniowiecze czyli "wieki średnie"(media tempora) to nazwa, którą wprowadzili twórcy Renesansu, określając w ten sposób epokę poprzednią. W renesansie uznawano średniowiecze za okres przestoju, przejście między świetną epoką antyku a czasami nowożytnymi. Nazwa ta posiadała odcień lekceważący, ludzie odrodzenia zarzucali poprzednikom odejście od wartości starożytnych, ciemnotę i zacofanie. Później pogląd ten uległ zmianie, szczególnie gdy badacze wgłębili się w analizę dorobku epoki. Tym niemniej jeszcze dziś można usłyszeć, że były to mroki średniowiecza lub era ciemna i zabobonna (notabene czarownice palono głównie w renesansie a nie średniowieczu).
Okres trwania Średniowiecza:
W europie od IV,V(476r. - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego) wieku do roku 1453 (data upadku Konstantynopola). Niektórzy za koniec epoki uznają również: 1492 (odkrycie Ameryki przez Kolumba) lub 1450 ( re wynalezienie druku przez Gutenberga)
Epokę średniowiecza możemy podzielić na:
- V - X w. - wczesne średniowiecze
- XI - XIII w. - rozkwit średniowiecza
- XIV - XV w. zmierzch średniowiecza
O ile w Europie epoka trwała około 1100 lat, to w Polsce tylko 500 (X(1054 - schizma)-XV w.).
2) Gatunki literackie w średniowieczu
Do gatunków starożytnych przejętych przez średniowiecze należą:
- carmina (pieśń), tragedia, komedia, historia, satyra
Do gatunków nowych zaliczamy:
- literatura hagiograficzna, żywotopisarstwo, kronikarstwo, eposy rycerskie, mirakle, farsy, żywoty świętych, dramaty religijne, misteria, apokryfy, dramat liturgiczny i moralitet
Moralitet - sztuka dydaktyczna - jej bohaterem był everyman, czyli Człowiek- Każdy, ktoś kto symbolizował każą istotę ludzką. Everyman spotykał na swej drodze alegorię, czyli uosobienie cnoty lub grzechu np. czystość, męstwo, chciwość. Cnoty te roztrząsały abstrakcyjne kwestie moralne, obrazowały pokusy czyhające na człowieka, a także drogi wzorcowe, wiodące do zbawienia. Alegorie toczyły spór o duszę człowieka, zaś droga everymana symbolizowała uniwersalny los ludzki.
Misteria - widowiska sceniczne, których treść dotyczyła tematów Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwłaszcza w okresie świąt religijnych - od XIV w. poza kościołami. Akcja misteriów zawsze prezentowała dramat chrześcijańskich dziejów ludzkości, upadek człowieka, odkupienie i sąd ostateczny. Przykładem misterium może być "Historia o chwalebnym zmartwychwstaniu pańskim" Mikołaja z Wilkowiecka.
Dramat liturgiczny obejmował przedstawienia związane z liturgią kościoła katolickiego. Ukazywał np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywany zaś był w kościołach lub w specjalnie wyznaczonych do tego celu miejscach na zewnątrz kościoła.
Farsy - gatunek komedii, który opisują błahe rzeczy,
Hagiografia - spisane żywoty Marii, Jezusa oraz świętych.
Apokryfy - teksty niepewnego pochodzenia zawierające wiedzę tajemną.
W Polsce w epoce średniowiecza obowiązywała dwujęzyczność: j. łaciński i formujący się język polski.
3) Kultura średniowiecza
Ówczesna feudalna Europa tworzyła swoistą jedność, wspólnotę spojoną religią chrześcijańską i nadrzędną władzą Kościoła, reprezentującego powszechną, łacińską, ponadczasową kulturę. Wszyscy władcy europejscy, z wyjątkiem cesarzy niemieckich, podporządkowali się papieżowi i uznali hegemonię kościoła. Powszechnie panował światopogląd religijny, który ukształtował myślenie, odczuwanie, postępowanie i twórczość ludzką. Znaczną rolę w formowaniu ówczesnego światopoglądu odegrały poglądy św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu.
Kierunki filozoficzne średniowiecza to:
- augustynizm
Św. Augustyn (żył 800 lat przed św. Tomaszem) uznał, że człowiek jest istotą filozofującą, która rozważa swą obecność w świecie i czasie, swe dramatyczne, niejasne miejsce na granicy bytów między aniołami a zwierzętami. To umieszczenie człowieka między bytami wyższymi a niższymi powodowało poczucie wewnętrznego rozdarcia, rodziło nieustający konflikt między cielesnością a duchowością, pożądaniem dobra i zła. Twierdził, że celem życia na ziemi jest poznanie Boga i swojej duszy. Przenósł na grunt Europy platoński dualizm (każda rzecz ma postać duchową- ideę i materialną- cień idei).
- tomizm
Św. Tomasz z Akwinu uznał, że przeznaczony człowiekowi szczebel hierarchii jest właściwy, celowo dlań przewidziany i naturalny. Twierdził, że człowiek właściwie pojmujący swe przeznaczenie musi się starać wznieść wyżej(drabina bytów), walcząc z pokusami upadku, który prowadzi do wynaturzenia jego istoty i powołania; tomizm kładł nacisk na problemy etyki, która stabilizowała życie ludzkie, normowała je wskazaniami cnoty. Św. Tomasz sformułował 5 dowodów na istnienie Boga. Wg niego człowiek jest istotą społeczną, a władza monarchy pochodzi od Boga. Pragnął połączyć myśl Arystotelesa z doktryną chrześcijańską.
- franciszkanizm
filozofia miłości do świata, braterstwo wszystkich istot, ubóstwa. Filozofia ta występuje przeciwko nienawiści. Św. Franciszek kierował się nakazem Chrystusa o porzuceniu wszystkiego i podążaniu za Nim, stworzył wędrujący zakon, był przeciwnikiem ascetyzmu, głosił kazania do ryb i ptaków.
- Teocentryzm
To pogląd sprowadzający całokształt spraw ludzkich do Boga, jako jedynej, najwyższej wartości, podporządkowujący celom pozaziemskim wszystkie dziedziny życia i działalności człowieka.
Style w architekturze:
- preromański - II poł. X i początek XI w. -rotunda NMP w Krakowie
- romański XI do XIII - budowano w nim kościoły zakonne. Budowle te były wysokie, masywne, wieloczłonowe. Katedry - Gniezno, Poznań; Kolegiaty - opatów.
- Gotycki - powstał we Francji - XV wiek. Cechy: system szkieletowy ze sklepieniem krzyżowo żebrowym, witraże, przypory, łuki, rozety (okrągłe okna). Budowano tym stylem: starówki (stare miasto), Kościoły (np. Mariacki)
Pojęcia związane ze średniowieczem:
- memento mori (pamiętaj o śmierci)
- danse macabre (taniec śmierci; wszyscy są równi wobec śmierci, demokratyzm, galitaryzm) "Rozmowa mistrza polikarpa ze śmiercią"
- chansons de geste (pieśń o czynach)
- pareneza (wzorce osobowe)
- uniwersalizm europejski - j. Łaciński językiem urzędowym,
- scholastyka - Scholastyka to wyjaśnianie i uzasadnianie drogą poszukiwań rozumowych dogmatów, orzeczeń, prawd uznawanych przez Kościół za objawione i niepodległe krytyce; wybitni przedstawiciele scholastyki to Albert Wielki (XII/XIII w.) i jego uczeń św. Tomasz z Akwinu (XIII w.), którego filozofia do dziś przyjmowana jest przez Kościół; złoty okres rozwoju tej nauki przypadł na XIII w.; sytuację człowieka w świecie zakreślonym horyzontem wiary widziano jako dramatyczną (p. augustynizm) albo harmonijną (p. tomizm).
- teologia - nauka o Bogu,
Twórcy średniowieczni pozostają anonimowi wg zasady - Ad maiorem Dei gloriem - ku większej chwale Boga.
SZTUKA
Malarstwo:
- Hans Memling "Wizja sądu ostatecznego"
- Albert Durer
- Hieronim Bosch (czyt. Bosk)
Rzeźba: Wit Stwosz
W skrócie kultura średniowieczna jest dualistyczna. Miała charakter duchowny, a potem rycerski.
Dwa:
· style architektoniczne
1. romański ( po 1000r., kamienne, masywne, rola obronna, mało światła). Przykłady: kościół w Tumie pod Łęczycą
2. gotycki ( 2 poł. XII- XV w., katedry, kościoły, strzeliste, smukły, witraże, dużo światła). Przykłady: Kościół Mariacki w Krakowie i Gdańsku, katedra na Wawelu, katedry w Paryżu i Reims.
4) Wzorce osobowe
ASCETA
- żyje w ubóstwie
- przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą
- ucieka od sławy, rozgłosu
- modli się do Boga
- umartwia swoją duszę i ciało
- anonimowość
- pokora
św. ALEKSY
Rozdał swój majątek i ruszył na wędrówkę po świecie. Cały czas spędzał na modlitwie, żebrał, inni ludzie go nie obchodzili. Chodziło mu o całkowitą anonimowość. Chciał aby nikt go nie znał i mógł całkowicie poświęcić się Bogu. Został uznany za świętego (Maryja zeszła z ołtarza i kazała klucznikowi wpuścić go do kościoła). Ponownie wyrzekł się sławy i powrócił do rodzinnego miasta i zamieszkał na schodach własnego domu. Po jego śmierci wszystkie dzwony w Rzymie zabiły.
ŚWIĘTY
św. FRANCISZEK
W Asyżu założył zakon franciszkanów. Rozdał swój majątek. Wędrował po kraju wygłaszając kazania, które nawoływały do miłości do bliźniego.
RYCERZ ŚREDNIOWIECZNY (Tristan, Roland, Lancelot)
- bogobojny
- odważny
- zawsze dotrzymywać słowa
- dbać o honor i sławę
- patriota
- uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary
- wzorzec dydaktyczny
- zyskiwał władzę, stawał się godnym szacunku
- propagował postawę wygodną kościołowi
- kościół akceptował rycerzy, bowiem w nich upatrywał szerzenie chrześcijaństwa
WŁADCA DOSKONAŁY (król Artur, B. Chrobry, B. Krzywousty, K. Wielki)
- troszczy się o kraj i o poddanych
- dobry rycerz
- dobry chrześcijanin (miłosierny)
- sprawiedliwy i wyrozumiały
- bronił granic
- szybkość podejmowania trudnych decyzji
- dobro ogółu przedkłada nad dobro własne
Przyczyny wykreowania takich wzorców osobowych
- kościół zyskiwał władzę i wzbogacał się (bogaci ludzie chcąc zostać ascetami często oddawali swój majątek kościołowi)
- życie doczesne jest chwilowym, krótkim etapem życia ducha
- upokorzenie szło w parze ze zbawieniem
5) Cechy średniowiecza na podstawie poznanych utworów
Cechy literatury
- obyczajowość
"O zachowaniu się przy stole"
Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania się przy stole ® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Utwór rozpoczyna wezwanie pomocy Bożej - apostrofa. Następnie autor opowiada o tym co rośnie na polu i niedługo zostanie zebrane i znajdzie się na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mężczyznom. Pod koniec zachęca do przyswajania sobie dobrych obyczajów. Prosi też Boga o odpuszczenie grzechów i zasłanie radości na wszystkich ludzi.
- satyryczność
"Rozmowa mistrza Polikarpa że śmiercią"
Śmierć ukazana jest jako rozkładający się trup kobiety z kosą ® obraz szkaradny, odrażający. W czasach średniowiecza ludzie interesowali się śmiercią. Jej istotą i cechami. Obraz pojawia się w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegają śmierci. Śmierć podlega Bogu.
Refleksyjność / historyczność
"Pieśń o zamordowaniu Jędrzeja Tęczyńskiego"
Zamożny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobił płatnerza. Wzburzony tłum wystąpił przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukrył się w kościele lecz został tam zabity.
"PIEŚŃ O ROLANDZIE"
Ma przejrzystą kompozycję trójdzielną. Wstęp to przygotowanie zasadzki przez zdrajcę Ganeleona. Rozwinięcie akcji przedstawia bohaterską walkę i śmierć Rolanda oraz jego towarzyszy. Zakończenie ukazuje zemstę Karola Wielkiego na Saracenach za śmierć siostrzeńca. Roland był rycerzem Karola Wielkiego i w 778 wziął udział w wyprawie do Hiszpanii zajętej przez Saracenów. Duma i średniowieczne poczucie honoru nakazywały mu samodzielność działania. Mimo trudnej sytuacji nie wezwał pomocy, a tym samym naraził swoich rycerzy na śmierć. Zginęli wszyscy łączne z nim, ale honor średniowiecznego rycerza został obroniony.
ARTYZM FORMY
Nieznany poeta starał się nadać epopei podniosły charakter. Utwór cechuje patos (nastrój podniosły, pełen odwagi) oraz hiperbolizacja (wyolbrzymienie cech jakiegoś przedmiotu lub zjawiska). Narrator często włączał w tok opowiadania bezpośrednie wypowiedzi poszczególnych osób. Z tego powodu stosował on na przemian formę epicką i dramatyczną.
Dydaktyczność - "Legenda o św. Aleksym"(patrz wyżej)
Alegoryczność, plastyczność, zmysłowość, idealizacja świata
6. Zabytki j. Polskiego.
Zabytki to nie tylko stare polskie teksty a również pojedyncze polskie słowa, które znajdujemy w historycznych dokumentach.
Najwcześniejszym zabytkiem jest Geograf Bawarski - zawiera opis średniowiecznej Europy, pochodzi z IX w. Znajdują się tam nazwy takie jak Opolanie, Dziadoszanie.
Dagome iudex -dokument, w którym Mieszko I oddaje swe państwo pod opiekę papieża (990r.).
Znajdują się tam nazwy takie jak: Kraków, Odra.
Kronika Thietmara (biskupa niemieckiego)- opisane są tam walki niemiecko- polskie. Znajdują się tam nazwy takie jak: Dziadoszycy.
Bulla gnieźnieńska - (1136r.) sporządzona w kancelarii papieża Innocentego II. Był to rejestr dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Występuje tu 410 polskich wyrazów np. nazwy miejsc (Łęczyca, Dolisko, Janowice), nazwy osobowe ludzi
-imiona dwuczłonowe - Bogu-sław
-skróty i zdrobnienia - Sławik
-przezwiska - Gęba
-zapożyczenia - Piotr
WIEK XIII
Z tego wieku pochodzi pierwsze zdanie polskie (daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj). Zapisane ono jest w Księdze Henrykowskiej (1270r.)
Z XIII w pochodzi Bogurodzica, choć spisana została w XV w.
WIEK XIV
-Kazania świętokrzyskie
-Kazania gnieźnieńskie
-Psałterz floriański
-Psałterz puławski
-Biblia królowej Zofii
teksty świeckie:
-Roty przysiąg sądowych
-O zachowaniu się przy stole- Słota
-Satyra na leniwych chłopów
-Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
-Pieśń o Wiklefie
-Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego- Jędrzej Gałka z Dobczyna
-glosy- tłumaczenia trudniejszych terminów i określeń
-mammotrekty- pierwsze słowniczki polsko- łacińskie
-Traktat o ortografii-Jakub Parkoszewic, (1440r.). Bardzo pomysłowy człowiek. Chciał pisać miękkie głoski okrągło, a twarde kanciasto. (Ciekawe jak długo nad tym myślał?)
nie wiem czy następne tytuły są świeckie czy nie:
-Żale Matki Boskiej pod Krzyżem (inaczej: "Posłuchajcie bracia miła" lub "Lament świętokrzyski"
-Legenda o św. Aleksym
7. Bogurodzica jako zabytek językowy.
Bogurodzica najprawdopodobniej pochodzi z pierwszej połowy XIII w.(niektórzy datują ją nawet na wiek X), spisana została w początkach XV w. W późniejszym okresie utwór rozrósł się, dopisywano kolejne zwrotki (obecnie liczy 22). Autorstwo najstarszej części przypisywano wg XV -wiecznej legendy św. Wojciechowi. Bogurodzica jest carmen patrium (pieśnią ojczyźnianą). Jej najstarszy odpis pochodzi z 1407r. , jest to tzw. odpis krakowski. Najstarszy druk pochodzi z 1506 roku, został on zamieszczony na wstępie praw Królestwa Polskiego- tzw. Statutu Łaskiego.
Bogurodzica jest wierszem zdaniowo- rymowym. Pierwsza zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciągiem próśb modlitewnych. Zwraca uwagę (mojej co prawda nie zwróciła) symboliczna liczba 4, do której często nawiązywali ludzie średniowiecza, którą współtworzą: Matka Boska, Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel.
W Bogurodzicy znajdujemy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmów składniowych, leksykalnych i fonetycznych np.
-w funkcji wołacza występuje mianownik ( Bogurodzica zamiast Bogurodzico)
-stare formy trybu rozkazującego: zyszczy!, spuści! (pozyskaj, ześlij)
-wyrazy, w których nie nastąpił jeszcze przegłos polski: (zwolena, sławiena zamiast zwolona, sławiona)
Wśród starszych form leksykalnych znajdujemy np.:
-wyraz dziela zamiast "dla"
-jąż zamiast "którą"
-jegoż zamiast "czego", "co"
Bogurodzica składa się z 2 apostrof i z 2 próśb. Pierwsza apostrofa skierowana jest do Matki Bożej, druga do Jezusa. Lud prosi o "zbożny pobyt" i "po żywocie rajski przebyt", czyli o dobrobyt za życia ziemskiego i zbawienie w życiu rajskim. Zwraca uwagę kontrastowe zestawienie różnych treści i paralelizm (podobieństwo konstrukcji wersów). Utwór jest asylabiczny, można jednak zauważyć tendencje do sylabizmu. Występują rymy wewnątrzwersowe i zewnętrzne, a także refren "Kyrieleison". Autor zestawia anty tezy np. Bogurodzica- dziewica, ziemski pobyt- rajski przebyt. Występuje dwuczłonowość, rymy parzyste, żeńskie. Jest to wiersz intonacyjnozdaniowy.
archaizmy
-słowotwórcze- zbożny (przedrostek)
-składniowe- Bogiem sławiena
-fonetyczne (zmiany w artykulacji głosek)- np. palatalizacja k: ch (jak w wyrazie "Krzciciela") oraz oboczność e:o i e:a (tzw. przegłos polski)
-słownikowe- bożyc, gospodzina
-fleksyjne- zyszczy
wiersz zdaniowo- rymowy jest to inaczej zwany wiersz średniowieczny, czyli wiersz o typowej dla tej epoki konstrukcji. Nazwa bierze się z stąd, że:
-w każdym wersie zamyka się zdanie (lub jednorodny człon zdaniowy)
-rymy w wierszu średniowiecznym uzyskiwane są poprzez powtarzalność na końcu wersów formy gramatycznej np.- czasownika w os. 1liczby mnogiej (nosimy- prosimy), lub np. wołacza (bożycze- człowiecze)
-poszczególne wersy mają różne ilości sylab (w Bogurodzicy spotykamy pierwsze próby zgodności ilości sylab)
8. Tematyka obyczajowa i społeczna w literaturze średniowiecza.
Obyczaje przedstawione są w wierszu Słoty O zachowaniu się przy stole (inaczej Chlebowy stół) . Przecław Słota był szlachcicem zaściankowym z Gosławic, jego protektorem był małopolski magnat Tomek z Wepleszyna. Podążając za nim Słota zrobił karierę: został burgrabią, podróżował, uzyskał tytuł podstarosty. Dwór Tomka w Poznaniu był ośrodkiem świeckiej kultury, postępowano tu zgodnie z etyką rycerską. Nie dziw więc, że Słota stworzył dzieło będące zbiorem pouczeń, jak powinien zachowywać się przy stole rycerz. W utworze wyczuwa się także propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiet. Wiersz Słoty jest pierwszym polskim dziełem poświęconym obyczajom.
Temat wsi porusza Satyra na leniwych chłopów. Utwór ukazuje realistyczny wizerunek życia wiejskiego w XV w. Wieśniak przedstawiony jest jako osoba chytra, ciągle usiłująca wykpić się z obowiązków. Zamiast pracować wieśniacy tylko patrzą czy nikt nie pilnuje, symulują rozmaite naprawy sprzętu, życzą panom niepowodzenia.
Występuje też tematyka dworska, rycerska np. Dzieje Tristana i Izoldy ,Pieśń o Roladzie. O życiu na dworach polskich mówi Kronika polska Galla Anonima.
Nawiązaniem do tematu stosunków społecznych jest także Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią, która zawiera myśl, że śmierć zrównuje stany.
9. Odwołania do średniowiecza w literaturze i kulturze.
Wypływ filozofii średniowiecza na literaturę:
Augustianizm odnajdujemy w hagiografii- ukształtowaniu ascetycznego modelu życia, pochwały kontemplacji, pogardy dla świata ziemskich wartości. (Przykład św. Aleksy, leżący pod schodami i starający się myślą dotrzeć do Boga). Augustiańskie rozdarcie między pokusami ziemi a wołaniem nieba przebrzmiewa mocno w poezji prebarokowej i barokowej. W sonetach Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, w wierszach Daniela Naborowskiego, w Miltonowskim Raju utraconym.
Tomizm pociągał twórców ceniących uporządkowanie świata. Można tu wymienić Boską komedię Dantego. Harmonię i ład ceniono też w renesansie- w poezji Kochanowskiego znajdziemy pochwałę Bozego stworzenia, piękna wszechświata, pochwałę Boga jako genialnego architekta.
Franciszkanizm. Św. Franciszek sam stał się bohaterem literatur nie tylko Kwiatków, ale również Kwiatków św. Franciszka z Asyżu Brandstaettera, Krzyżowców Z. Kossak- Szczuckiej, Srebrnych orłów T. Parnickiego. Jego poglądy i postać wpłynęły także na poezję. Do franciszkanizmu zwrócił się po wcześniejszym buncie przeciw Bogu Kasprowicz oraz Staff. W poezji współczesnej w tym nurcie tworzy J. Twardowski.
Średniowiecze było ukochaną epoka romantyków. To oni czerpali ze skarbów literatury ludowej, średniowiecznych podań, legend, kronik. Cały prąd w romantyzmie nazywa się gotycyzmem. To romantycy wskrzeszali średniowiecznych bohaterów i w średniowiecznej scenerii umieszczali fabułę.
Na przykład:
-Katedra Marii Panny w Paryżu - W. Hugo
-poezja ruin- Chateaubriand, Norwid
-Zamek Otranto- H. Walpole (pierwsza literacka realizacja gotycyzmu)
-Pieśni Osjana- J. Macpherson (poeta sam napisał Pieśni, ale podał iż odnalazł stary,średnowieczny rękopis)
-Rękawiczka Schillera ( scena dworska, turniej, rycerz, dama)
Przykłady polskie:
-Mickiewicz: Grażyna, Konrad Wallenrod
-Słowacki- Balladyna, Lilla Weneda, Zawisza Czarny
-Kraszewski- Stara baśń
Renesans -choć pogardliwie ocenił (i taką obdarzył je nazwą) sporo czerpał z ich dorobku. Przyjął parenezę (typ świętego był kontynuowany), wielu tworzyło jeszcze po łacinie, w dziełach renesansowych wciąż przebrzmiewa fascynacja magią liczby, mistyka i religijność.
Najważniejszym "odkrywcą i propagatorem" wieków średnich był Szekspir. Poszukiwał on fabuł do swych w średniowiecznych kronikach, legendach i podaniach. Odrzucił klasyczny typ tragedii- wprowadził w nie baśniowość, magię, pisał o "średniowiecznych" osobach (Makbet). Także tragedia "Romeo i Julia" jest nawiązaniem do średniowiecza, oparta jest ona bowiem na "Dziejach Tristana i Izoldy".
Barok- duchowo podobny do średniowiecza. Umieszcza Boga w centrum wartości, za nic ma życie doczesne, drąży temat czasu, przemijania, śmierci i szatana. Poza tym przynosi dzieła takie jak:
-Don Kichot Carvantesa- wskrzesił ideał rycerza średniowiecznego z całym jego kodeksem i kultem miłości dworskiej
-Cyd P. Corneille'a- rozgrywa się w średniowiecznej Hiszpanii, a główny bohater broni honoru nawet kosztem własnych uczuć
-Jerozolima wyzwolona T. Tasso- przywołuje czasy wypraw krzyżowych. Wśród rycerzy napotykamy wzorce osobowe, choćby Godfryda de Boillon. Atmosfera eposu, baśniowe i fantastyczne postacie silnie nawiązują do poetyki średniowiecza.
-Raj utracony J. Miltona- epos angielski bliski jest średniowiecznym tematom, podejmuje motyw pierwszych rodziców, ich grzechu a także motyw szatana.
Oświecenie - W XVIII w. Pojawia się powieść gotycka- rozgrywająca się w scenerii średniowiecznych ruin lub w starych siedzibach, pełna tajemniczości, a nawet grozy.
W polskim oświeceniu po motyw średniowieczny sięgnął Krasicki w Myszeidzie, która rozgrywa się za panowania księcia Popiela.
Pozytywizm- zwrócił się ku średniowieczu głównie poprzez powieść historyczną np. Krzyżacy Sienkiewicza.
Młoda Polska- przypomina mit rycerza Zawiszy (Wesele). Z kolei Żeromski stare podanie o Walgierzu ujął w Powieść o Walgierzu Udałym. Kasprowicz i Staff nawiązują do franciszkanizmu.
Dwudziestolecie międzywojenne- Z. Kossak- Szczucka- Krzyżowcy i T. Parnicki Srebrne orły, Widzenie katedry Chartres (Przyboś).
Literatura współczesna- Bramy raju J. Andrzejewskiego , Czerwone tarcze J. Iwaszkiewicza, Bolesław Chrobry A. Gołubiewa
Święty Szymon Słupnik, Chmura- Grochowiaka, Opowieści małżonki św. Aleksego- K. Iwałkowiczówna. Motywy gotyku występują w utworach: Gotyk 1945 (Różewicz), Gotyk fioletowy (Białoszewski)
KRONIKA GALLA ANONIMA
· Gall Anonim
- - żył na przełomie XI i XII w.
- Francuz, mnich z zakonu benedyktynów
- przebywał na dworze Bolesława Krzywoustego
- napisał tam kronikę na zamówienie
Dzieje państwa polskiego i jego władców. Celem i zamiarem było opisanie czynów króla Bolesława Krzywoustego. Przedstawił on najpierw dzieje jego przodków, całego rodu Piastów i czyny samego króla. Według niego Chrobry i Krzywousty to idealni władcy. Opisywał także wydarzenia militarne. 3 części: 1.historia początków państwa polskiego 2.czasy panowania Piastów 3.dzieje i chwała Bolesława Chrobrego. Kronika ta nie zawiera żadnych dat.
Utwór ten powstał na zamówienie dostojników. Miał nie tylko opisywać dzieje państwa polskiego, ale przede wszystkim wysławiać i wychwalać odważne i waleczne czyny królów polskich (Bolesława Krzywoustego) jako wzorców do naśladowania.
"TRISTAN I IZOLDA"
Tristan był synem króla Kornwalii. Jego rodzice zostali zabici podczas najazdu. Dotarł na wyspę króla Marka. Wysłał Tristana aby ten znalazł mu królową. W czasie powrotu Tristan i Izolda wypili napój miłosny i zakochali się w sobie. Spotykali się że sobą potajemnie. Kiedy król dowiedział się o tym skazał ich za to na śmierć. Oni uciekli i ukryli się w lesie. Po pewnym czasie Tristan oddał ją królowi a sam wyjechał z kraju. Po powrocie ciężko zachorował i umarł. Izoldę i Tristana pochowano obok siebie. Codziennie krzew wyrasta z grobu Tristana i przerasta do grobu Izoldy.
"Boska komedia"
Obszerny poemat w stu pieśniach i podzielony na trzy części (Piekło, Czyściec, Raj). Dante podróżuje, a jego przewodnikiem jest Wergiliusz, potem przez raj prowadzi go Beatrycze czyli ziemska, doskonała kobieta uosabiająca piękno, dobroć, miłość, doskonała kobieta. Miłość do niej zbliża Dantego do Boga. W piekle widzi przestępców (również własnych wrogów politycznych), dusze cierpiące za grzechy, najpodlejsze występki, małostkowość, zdradę, fałszerstwo, obłudę, chciwość. Po przez zobrazowanie ludzkich męk chciał przestrzec przed grzeszeniem i ukazać konieczność wyrzeczenia się wojny. W czyśćcu skruszonych pokutników (są tu też jego przyjaciele). W raju są zjawy zażywające wiecznego szczęścia. Wędrówka ta jest o charakterze alegorycznym, ukazuje podniesienie się człowieka z grzechu i upadku po przez poznanie swoich win oraz pokutę ku świętości. Utwór napisany w średniowieczu. Pomysł wędrówki po zaświatach, wymowa moralizatorska utworu są zgodne z programem poezji średniowiecznej. Jednocześnie jednak w utworze przejawia się humanistyczna wiara w człowieka, troska o jego ludzkie potrzeby i prawo do szczęścia. Renesansową tendencją jest też to iż utwór napisany jest po włosku, a nie po łacinie. Obecność liczby 3 i wielokrotność liczby 10 (3 księgi i 100 pieśni) to symbole doskonałości w średniowieczu
PierwszaMuza