Opracowanie: prof. dr hab. med. Maria KorzonKlinika Pediatrii, Gastroenterologii i Onkologii DziecięcejInstytutu Pediatrii AM w Gdańsku
ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY DZIECKA
Tuż po urodzeniu dziecka każda matka z niecierpliwością pragnie je zobaczyć, aby stwierdzić czy jest ono zbudowane prawidłowo, czy ma wszystko "na swoim miejscu". W miarę rośnięcia i rozwoju dziecka pojawia się następne pytanie - czy dziecko rozwija się prawidłowo, czy jego rozwój psychiczny i fizyczny jest prawidłowy.
Istnieje cały zespół objawów znanych pediatrom (a często nie zauważanych przez rodziców), które sygnalizują, że rozwój dziecka będzie przebiegał z opóźnieniem lub nieprawidłowo.Dlatego bardzo ważne jest badanie dziecka nie tylko zaraz po urodzeniu, ale także po 3 tygodniach, kiedy objawy zaburzeń jego rozwoju stają się wyraźniejsze. Niektóre wcześnie rozpoznane zaburzenia, zwłaszcza nieprawidłowości w zakresie rozwoju ruchowego, poddane szybkiej rehabilitacji ulegają całkowitemu wyrównaniu. Niektóre nieprawidłowości rozwoju psychomotorycznego uwidaczniają się później w miarę postępującego rozwoju dziecka, kiedy matka zauważa, że dziecko nie wykonuje czynności takich jak jego rówieśnicy lub nie interesuje się w sposób dostateczny otoczeniem
Należy z całą mocą podkreślić, że rozwój każdego dziecka jest bardzo indywidualny i określenie, że dziecko jest "opóźnione w rozwoju" powinno być stawiane z bardzo dużą ostrożnością. Należy brać pod uwagę dynamikę rozwoju pozostałych dzieci w rodzinie, indywidualny rozwój matki i ojca w dzieciństwie - jednym słowem czynniki genetyczne. Wcześniactwo, ciężkie choroby matki w ciąży, choroby dziecka w pierwszych miesiącach życia mogą spowodować, że rozwój jego będzie wolniejszy, ale osiągnie ono wszystkie "sprawności" jak inne dzieci, tylko nieco później. Podobnie się dzieje z pojawieniem się pierwszych ząbków - jest ono czasem znacznie opóźnione (nawet, gdy dziecko nie ma krzywicy) a zebranie wywiadu wyjaśnia, że matka czy ojciec ząbkowali również późno.Matka jest ważnym obserwatorem swojego dziecka i niejednokrotnie wydaje się jej, że zachowuje się ono dziwnie, czy inaczej od rówieśników - przychodzi wówczas, często zrozpaczona, do swojego lekarza. Są niemowlęta spokojne, i bardzo żywe, sypiające dobrze, i płaczące w nocy, jedzące, i bez apetytu - wszystkie one mimo tych różnic najczęściej w miarę postępowania procesu dojrzewania wyrastają na zdrowe, prawidłowo rozwinięte dzieci.
Ocena prawidłowości rozwoju dziecka, w wypadku istnienia w/w odchyleń osobniczych, a zwłaszcza wyrażenie własnej opinii, co do jego przyszłego potencjału intelektualnego i rozwoju fizycznego, jest niesłychanie trudna. Może to uczynić jedynie bardzo doświadczony lekarz pediatra, a i tu czasami mimo niepokoju o dalszy rozwój dziecka okazuje się, że w miarę upływu czasu osiąga ono doskonałe wyniki zaskakujące zarówno rodziców jak i lekarza.Aby móc sobie zdać sprawę czy dziecko rozwija się prawidłowo należy je w pierwszym roku życia, co miesiąc badać u lekarza pediatry.
Zdrowo wychowywane w odpowiednich warunkach niemowlę opanowuje pierwsze czynności (unoszenie głowy, siadanie, chodzenie etc.) w odpowiednich tygodniach życia. Moment, w którym dana umiejętność pojawia się uzależniony jest od czterech głównych czynników decydujących o rozwoju dziecka: czynnika genetycznego, wpływów środowiska, własnej aktywności dziecka oraz czynnika wychowawczego. Oceniając aktualny rozwój psychomotoryczny dziecka należy znać warunki, w jakich dziecko wzrasta, stan jego zdrowia w chwili urodzenia.Specjalnie wnikliwej ocenie rozwoju poddajemy dzieci urodzone w tzw. "zamartwicy" spowodowanej niedotlenieniem w czasie ciąży lub porodu. Należy tutaj podkreślić, że nieprawidłowe utlenienie płodu w czasie ciąży i porodu jest najczęstszym czynnikiem upośledzającym późniejszy rozwój dziecka. Konieczne jest dostarczenie kobiecie w ciąży dostatecznej ilości świeżego powietrza (papierosy!), a matki przewlekle chorujące (cukrzyca, wady serca) powinny być szczególnie troskliwie prowadzone w ciąży przez lekarza internistę.Najbardziej rozpowszechnionym wskaźnikiem prawidłowości rozwoju dziecka jest jego przybieranie na wadze. Jest to dość istotny wskaźnik prawidłowego przyswajania podawanych dziecku pokarmów, jednak nie ma on nic wspólnego z prawidłowościami procesów rozwoju psychicznego i motorycznego. Te muszą być oceniane odrębnie. Dla ułatwienia oceny rozwoju dziecka skonstruowano tabele, w których zawarte są niektóre czynności wykonywane przez większość dzieci w odpowiednim czasie. Przy ich interpretacji należy jednak pamiętać, że rozwój dziecka oceniamy zawsze indywidualnie.
WIEK
CZYNNOŚĆ
1 m-c
· unosi główkę w pozycji na brzuchu
· zaciska rękę na przedmiocie (np. podanym palcu)
· reaguje na dźwięk
· wykonuje ruchy ssania (smoczek)
· przestaje płakać na widok matki lub jej głos
2 m-c
· wysoko unosi głowę w pozycji na brzuchu i utrzymuje ją
· śledzi poruszające się obrazy
· odwraca głowę w kierunku dźwięku
· zaczyna wydawać pojedyncze dźwięki
· uśmiecha się
3 m-c
· w pozycji na brzuch opiera się na przedramionach unosząc głowę
· utrzymuje grzechotkę w ręku, potrząsa nią
· śledzi przedmiot
· "gruchanie", wydaje dźwięki artykułowane
· ożywia się na widok ludzi, reaguje mimiką, odpowiada uśmiechem na uśmiech
4 m-c
· umie siedzieć podparte poduszkami
· przewraca się z boku na plecy i z pleców na bok
· sięga ręką do przedmiotu. Bawi się zabawką w ręku, prowadzi ją do ust
· odróżnia ojca i matkę
· odpowiada dźwiękiem gdy się do niego przemawia
· śmieje się głośno
5 m-c
· umie podciągane za ręce usiąść
· oburącz sięga po przedmiot
· poznaje siebie w lustrze
· śmieje się głośno, "zna się" na żartach
· bawi się zabawkami
6 m-c
· siedzi trzymając się
· sięga po przedmioty jedną ręką
· gaworzy (pierwsze sylaby)
· otwiera usta na widok jedzenia
· bawi się nogami (stopy przyciąga do ust)
7 m-c
· siedzi samo nie podparte (krótko)
· pełza na brzuchu (do tylu)
· przekłada zabawkę z ręki do ręki
· szuka schowanej zabawki
· powtarza wielokrotnie sylaby
· je łyżeczką
· pragnie aktywnego kontaktu z inną osobą
8 m-c
· siedzi samo bez podparcia
· umie usiąść samo
· stać trzymając się
· pełza w przód
· wyrzuca zabawki z łóżka
· chwyta trzyma palcami
· samo je herbatnik
· reaguje lękiem na obce osoby
· bawi się w chowanego ("a kuku")
9 m-c
· pewnie siedzi i stoi trzymając się
· raczkuje
· stawia pierwsze kroki trzymając się
· naśladuje ruchy ('pa-pa', 'kosi-kosi')
· siada na nocniku
· reaguje na swoje imię
10 m-c
· staje samo trzymając się
· wyjmuje klocki z pudełka, wkłada palce w otwory
· rozumie proste zlecenia (daj, weź, rozumie zakazy)
· pije z garnuszka
11 - 12 m-c
· staje bez podparcia
· podnosi zabawki kucając
· chodzi trzymane za rękę lub kilka kroków samo
· wkłada mniejsze przedmioty do większych, otwiera pudełka
· wskazuje nazwany przedmiot
· mówi 'mama', 'tata'
· serdeczność wobec innych
· wysadzone w porę korzysta z nocnika
magena24