Instrumenty finansowe
Prawne regulacje w zakresie instrumentów finansowych.
Obowiązująca od 01.01.2002r. nowelizacja ustawy wprowadziła pojęcie instrumentu finansowego.
Przepisy ustawy dotyczące instrumentów finansowych wzorowane są na MSR 32 i niestety także na nieistniejącym już MSR 25. Jest to konsekwencją tego, że nowelizacja ustawy była przygotowywana na przełomie 1998 i 1999 roku, a jej wejście w życie nastąpiło dopiero z dniem 01.01.2002r.
Przepisy ustawy o rachunkowości odnoszą się , głównie do inwestycji niefinansowych albo stanowią preferowane przez ustawodawcę ramy ogólne rachunkowości instrumentów finansowych.
Szczegółowe zasady rachunkowości instrumentów finansowych są przedmiotem rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych wydanego na podstawie art. 81 ust. 2 pkt 4 UR.
Przepisy tego rozporządzenie zostały opracowane na podstawie postanowień zawartych w MSR 32 (Instrumenty finansowe: ujawnianie i prezentacja) i MSR 39 (Instrumenty finansowe – ujawnianie i wycena).
Instrument finansowy jest to kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwoma lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy lub warunkowy.
I strona
II strona
kontraktu
Instrument finansowy
Aktywa finansowe
Zobowiązania finansowe
Aktywa nabyte w celu osiąg-
Wynikający z przyszłych
nięcia korzyści ekonomicznych
zdarzeń obowiązek wykonania
wynikających z przyrostu tych
świadzceń o określonej wartości
wartości tych aktywów,
które spowodują wykorzystanie
uzyskania z nich przychodów
już posiadanych lub przyszłych
w formie odsetek, dywidend
aktywów jednostki
lub innych pożytków, w tym
również z transakcji handlowej
Inwestycje
Kapitały własne
Cechy instrumentu finansowego
¶ Instrument finansowy jest umową (kontraktem), który w praktyce zawierany jest na piśmie i to bardzo często w formie określonej szczegółowymi przepisami;
¶ Mamy do czynienia w zasadzie z symetrią powstawania praw u jednej stron ze stron umowy oraz powstaniem obowiązku u drugiej strony;
¶ Z zawarciem umowy muszą się jednocześnie wiązać określone skutki gospodarcze – niezależnie od charakteru kontraktu (warunkowy czy bezwarunkowy), reprezentują one ustaloną lub możliwą do ustalenia sumę środków pieniężnych lub ich ekwiwalent w formie innych instrumentów pierwotnych finansowych
¶ Instrumenty finansowe muszą być ujęte w bilansie jako jedna z trzech podstawowych kategorii finansowych: aktywa finansowe, zobowiązania finansowe i instrumenty kapitałowe. Są one zazwyczaj płynne.
Emitent lub wystawca instrumentu finansowego wprowadza go do ksiąg rachunkowych na dzień zawarcia kontraktu.
Do instrumentów finansowych nie zalicza się w szczególności kategorii bliskich naturze aktywów i pasywów finansowych, ale które nimi nie są:
Ø Rezerw i aktywów z tytułu podatku odroczonego, gdyż nie wynikają one z umowy, lecz obowiązku prawnego. Z tej samej przyczyny do instrumentów finansowych nie zalicza się zobowiązań i należności publicznoprawnych.
Ø Umów o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji w formie zapłaty kwot odpowiadających stratom poniesionym przez beneficjanta na skutek niespłacenia wierzytelności przez dłużnika w ustalonym terminie, gdyż treść ekonomiczna takich umów jest bliższa zobowiązaniom warunkowym.
Ø Umów o przeniesienie praw z papierów wartościowych w okresie pomiędzy terminem zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie tych umów wymaga wydania papierów wartościowych w określonym terminie, również wtedy gdy przeniesienie tych praw następuje w formie zapisu na rachunku papierów wartościowych, prowadzonym przez podmiot upoważniony na podstawie odrębnych przepisów. Są to transakcje zakupu / sprzedaży papierów wartościowych, ze względu na krótki czas trwania takiego zobowiązania.
Ø Aktywów i zobowiązań z tytułu programów, z których wynikają udziały pracowników oraz innych osób związanych z jednostką w jej kapitałach. Wynikają one z umów o szczególnym charakterze (MSR 19). Są to tzw. kapitałowe świadczenia pracownicze, które przybierają formę instrumentów kapitałowych (np. akcji, opcji na akcje) przekazywanych pracownikom lub innym osobom związanym z jednostką, po cenie emisyjnej niższej od wartości godziwej, według której instrumenty te byłyby sprzedawane innym inwestorom. Są to również zobowiązania dokonania wypłat na rzecz wymienionych stron, których wysokość będzie zależna od ceny rynkowej akcji jednostki – pracodawcy.
Ø Umów połączenia spółek, z których wynika możliwość korekty ceny przejęcia w razie zaistnienia określonych zdarzeń (art. 44b ust. 9 UR), gdyż szczególny charakter zdarzeń gospodarczych wynikających z takich umów wymaga ujmowania, wyceny i prezentacji według odrębnych zasad.
MSR 32 stanowi, iż prawa i obowiązki umowne, które nie powodują przekazania aktywów finansowych, nie odpowiadają definicji instrumentów finansowych, np. takich aktywów jak: aktywa rzeczowe (zapasy, środki trwałe), aktywa będące przedmiotem leasingu operacyjnego oraz wartości niematerialne i prawne.
Rodzaje instrumentów finansowych według uor
Instrumenty finansowe dzielimy na:
- pierwotne,
- pochodne
- złożone.
1) W praktyce gospodarczej najczęściej występują instrumenty pierwotne. Reprezentują one ustaloną lub możliwa do ustalenia sumę środków pieniężnych lub ich ekwiwalent w formie innych pierwotnych instrumentów finansowych oraz posiadają wysoką płynność, tzn. można je stosunkowo szybko wymienić na środki pieniężne. Do pierwotnych instrumentów finansowych zaliczamy: środki pieniężne, umowne prawa do otrzymania lub przekazania środków pieniężnych lub innych aktywów finansowych, nabyte lub wyemitowane dłużne papiery wartościowe (np. obligacje) oraz papiery wartościowe z prawem do kapitału (np. akcje, udziały). Instrumenty pierwotne dzielimy na instrumenty o charakterze pieniężnym i niepieniężnym (np. weksel płatny w obligacjach Skarbu Państwa – nie zobowiązuje do przekazania środków pieniężnych).
2) Drugą grupę instrumentów finansowych stanowią pochodne instrumenty finansowe (derywaty), których:
¶ wartość jest zależna od zmiany instrumentu bazowego (tj. określonej stopy procentowej, ceny papieru wartościowego lub towaru, kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny wiarygodności kredytowej lub indeksu kredytowego albo innej podobnej wielkości);
¶ nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu do wartości innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zależy od zmiany warunków rynkowych;
¶ rozliczenie nastąpi w przyszłości.
Do typowych instrumentów pochodnych zalicza się:
Opcje czyli kontrakt, w wyniku którego jednostka nabywa prawo kupna (opcja kupna call) lub sprzedaży (opcja sprzedaży put) aktywów podstawowych (pierwotnych) po określonej z góry cenie i w określonym czasie np. opcje na akcje, opcje procentowe (dotyczą np. obligacji), opcje walutowe, opcje indeksowe (indeks rynku – instrument podstawowy). Posiadacz opcji ma prawo skorzystać z opcji, ale nie jest to jego obowiązkiem.
Kontrakty futures. Jest to umowa o określonej standardowej charakterystyce, będąca przedmiotem publicznego obrotu, nakładająca na jedna stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą – obowiązek odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu.
Kontrakty forward, które są umową nakładającą na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą – obowiązek odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu.
Kontrakty SWAP. Jest to umowa zamiany przyszłych płatności na warunkach z góry określonych przez strony, zawierana na rynku pozagiełdowym. Polega ona na jednoczesnym zakupie i sprzedaży podobnych aktywów bazowych lub zobowiązań o podobnej wysokości, przy założeniu, że taka transakcja zapewni obu kontrahentom korzystne warunki finansowe. Mogą występować np. swapy stóp procentowych czy swapy walutowe.
...
Kanonka77