Ziemia i jej miejsce w układzie słonecznym: Wszechświat ma ok. 6 mld lat, składa się z wielu elementów, najważniejsze z nich są galaktyki. W ich obrębie grupują się różne ciała niebieskie tj. komety, gwiazdy. Ziemia znajduje się w galaktyce drogi mlecznej, która jest kształtu spiralnego. W obrębie tej galaktyki wyróżnia się wew. krąg słoneczny (merkury, wenus, ziemia, mars – planety te charakteryzują się niewielkimi średnicami, dużą gęstością- ok.4-5,5 g/cm3. Panują na nich wysokie temp. Merkury 190, wenus 300, ziemia 15, mars –30) i zew. krąg słoneczny (są to ciała o dużych średnicach i niewielkich gęstościach- 07 – 1,6 (ciała gazowe). Cechą charakterystyczną planet jest to, że krążą wokół nich naturalne satelity (są stałe). Jowisz (16-18), uran (13-15). Księżyc – naturalny satelita ziemi oddalony jest od niej 384000 km, jego średnica 35000 km, max. Temp.od strony słońca ok. 120, od strony ziemi min – 160. W układzie słonecznym mamy do czynienia z kometami, między marsem a jowiszem występuje ciąg planetoid – są to ciała powstałe w wyniku rozpadu jednej planety, która została zniszczona. Wyróżniamy meteoryty kamienne i żelaziste. Cechą meteorytów jest obecność w nich pierwiastka irydu, który nie występuje na ziemi. Meteoryty powstałe w Polsce to Murasko i Pułtusko.

Surowce to elementy, które wskutek wydobycia, hodowli lub uprawy zostały uzyskane z przyrody. Wyróżniamy surowce energetyczne: węgiel kamienny i brunatny, ropę naftową, gaz ziemny. W Polsce występują 3 zagłębia węgla kamiennego (dolnośląskie, górnośląskie, lubelskie) i brunatnego (Konin, Bełchatów,Tórów) – Polska 4 producent w świecie. Ropa – Borzuchno, Jasło, Krosno, gaz – Polska zachodni (Nowa Sól, Rawicz.); metaliczne – rudy miedzi (Legnica, Głogów), złoto, srebro, platyna (Olkusz, Zawiercie, Bytom); chemiczne – siarka (Tarnobrzeg), sól (Wieliczka, Bochnia), gips naturalny (Gacki, Niwnice).

Atmosfera  - mieszanina gazów z przewagą azotu 78%, tlenu%, 1% stanowi głównie argon, CO2, hel, neon. Atmosfera jako powłoka gazowa otaczająca kulę ziemską ma warstwową budowę a jej warstwy to: troposfera (sięga do wys. 8 km. nad biegunami i ok. 18 nad równikiem, zachodzi w niej większość procesów atmosferycznych np. kondensacja pary objawiająca się w postaci deszczu, śniegu, gradu. Średnia temp. W okolicach równika 23  w okolicach biegunów –23. W górnej części temp. Spada do –55.

W warstwie tej zachodzi również zjawisko turbulentnego ruchu powietrza (wiatr)); później jest tropopauza (przejściowa pauza o grubości ok. 0,5 charakteryzująca się stałą b. niską temp. –55, odziela ona troposferę od stratosfery); stratosfera (sięga od 40-50 km, temp. Wzrasta wraz ze wzrostem wysokości i w górnej części wynosi 0); stratopauza (warstwa przejściowa na wysokości 50-55 km charakteryzująca się stałą temp.0) (( górna część stratosfery, stratopauza i dolna część mezosfery ze względu na podwyższoną zawartość ozonu nosi nazwę ozonosfery – pochłania ona i odbija promieniowanie ultrafioletowe)); mezosfera (rozciąga się do 80 km, temp spada tu gwałtownie do –100, niewielkie ilości pary wodnej tworzą tu chmury zbudowane z kryształków lodu tzw. obłoki świecące); mezopauza (warstwa przejściowa od 80-85 km, ma stałą temp –100); termosfera (sięga wysokości 80-800, a temp. Rośnie w niej do ok. 500. W warstwie tej ulegają spaleniu i stopieniu wpadające w atmosferę obce ciała – meteoryty, pyły kosmiczne); jonosfera (górna część mezosfery i dolna termosfery charakteryzuje się występowaniem gazów w postaci jonowej, zachodzi tu zjawisko zorzy polarnej oraz odbijanie fal radiowych długich, a przepuszczanie krótkich); egzosfera (warstwa powyżej 800 km, na wysokości nie ma prawie różnic w gęstości i składzie między tym co powyżej.)

Skład Ziemi – 3 zasadnicze warstwy: Jądra:  wewnętrzne pojawiające się na głębokości 5100 km pod pow. Ziemi, cechuje je fakt iż jest to ciało stałe o gęstości 17,0 g/cm3, składzie chemicznym dwuskładnikowym (żelazo i nikiel) stąd nazwa NIFE, zewnętrzne znajduje się powyżej do głębokości 2900 km, będące ciałem ciekłym o gęstości ok. 9,5-12,0, skład chemiczny jest taki sam; Płaszcz Ziemi – występuje od głębokości 2900 do 50 km, w jego obrębie wyróżnia się płaszcz dolny składający się z niklu, żelaza, krzemu, magnezu nosi nazwę NIFESIMA, średnia gęstość to 6,6 g/cm3, oraz płaszcz górny, składający się ze związku chromu, Fe, Si, Mg, nosi nazwę CROFESIMA, Górna część płaszcza górnego na głębokości 70-10 km zachowuje się jak ciało sztywne, poniżej znajduje się warstwa o cechach ciała plastycznego - astenosfera, będąca podłożem zapewniającym skorupie ziemskiej ruchliwość; Skorupa ziemska – wyróżnia się dwa typy skorupy ziemskiej: skorupa oceaniczną określana nazwą SIMA oraz skorupa kontynentalna – SIAL. Skorupa oceaniczna sięga grubości ok. 30 km, a kontynentalna do 70 km. Średnia gęstość skorupy oceanicznej to 3 g/cm3, a kontynentalnej 2,7. W obrębie tych skorup wyróżniamy 3 warstwy, w przypadku SIMY jest to w. Osadowa, wulkaniczna, bazaltowa; w przypadku SIALu w. Osadowa, granitowa, bazaltowa.

WULKANIZM – Zjawisko wybuchu wulkanu nazywamy erupcjom, w zależności od formy wyróżniamy e. centralne (punktowe), szczelinowe (linijne), arealne (powierzchniowe). Ze względu na aktywność wyróżniamy wulkany wygasłe, drzemiące, czynne (ok. 450). W wyniku wybuchu mamy 3 typy produktów: stałe (twory piroklastyczne, bomby wulkaniczne, popiół, pumeks), ciekłe (lawy – kwaśne (AA), wysoka lepkość, mała ruchliwość, zasadowe (Pahoehoe), gazowe (para wodna, siarkowodór, co2, dwutlenek siarki). Czynne strefy wulkaniczne – pas śródziemnomorski, pas okołopacyficzny.

SKAŁY MAGMOWE – powstały one w wyniku krystalizacji minerałów ochładzającego się gorącego stopu krzemianowego, czyli magmy. W zależności od miejsca od miejsca krystalizacji wyróżniamy skały głębinowe (pod powierzchnią ziemi), wylewne, żyłowe (kryształy w szczelinach pomiędzy skałami). W zależności od zawartości krzemionki wyróżniamy cztery typy skał magmowych:

Zastosowanie: drogownictwo, budownictwo, bazalt w przemyśle odlewniczym, niektóre odmiany granitu do produkcji szkła i ceramiki.

SKAŁY METAMORFICZNE - Powstałe w wyniku przeobrażenia pierwotnych skał osadowych i magmowych pod wpływem wysokich temperatur i ciśnień. W zależności od tego który z tych czynników dominuje wyróżniamy trzy typy metamorfizmu: termiczny (kontaktowy – wysoka temperatura), dynamiczny (dyslokacyjny – ciśnienie kierunkowe – stress), termodynamiczny (regionalny – występują oba czynniki). W zależności od głębokości oddziaływania metamorfizmu regionalnego wyróżniamy trzy strefy – epi, mezo, kata. Do podstawowych skał metamorficznych należą gnejsy (Sudety, Izery, Tatry), łupki (Kaczawy, g. Bardzkie), kwarcyty (metamorfik lądka i śnieżnika), marmur (metamorfik i okolice Głuchołaz), amfibolity (Kaczawy i okolice Nowej Rudy).

SKAŁY OSADOWE – to skały powstałe w wyniku zjawisk zachodzących na powierzchni ziemi (czynniki egzogeniczne – wietrzenie, rozpad istniejących skał pod wpływem czynników atmosferycznych; krystalizacja składników z wody morskiej; obumieranie i nagromadzenie szczątków organicznych) i w zbiornikach wodnych. Wyróżnia się skały osadowe okruchowe, chemiczne i organogeniczne. Kryterium wyróżnienia skał okruchowych jest wielkość ziaren i stan skupienia: luźne: pow. 16 mm – głazy,2-16 mm żwiry, 0,1-2 mm piaski, 0,01-0,1 mm pyły, poniżej 0,01 iły; zwięzłe: brekcje, zlepieńce, piaskowce, mułowce, iłowce. Skały chemiczne powstają przede wszystkim  w wyniku zjawiska EWAPORACJI (parowanie wodne).Hierarchia krystalizacji – najpierw dolomit, wapień, gipsy, sól kamienna, sól potasowa.((CYKLOTEM)). Skały organogeniczne – w ich obrębie wyróżniamy dwa typy  skał: 1) powstałe w wyniku gromadzenia się szczątków roślinnych (torf, w. brunatny, w. kamienny, antracyt, bursztyn),2) powstałe w wyniku nagromadzenia się szczątków zwierzęcych (wapienie biogeniczne, margle).

Zastosowanie – okruchowe luźne: w budownictwie, drogownictwie, przemyśle szklarskim; okruchowe zwięzłe – bud, ceramika budowlana, materiały ogniotrwałe; skały chemiczne – przemysł chemiczny, spożywczy, budownictwo, chemia nieorganiczna; skały organogeniczne – energetyka, budownictwo, przemysł naftowy.

SKAŁA – naturalny zespół jednego lub wielu minerałów, powstałych w wyniku określonych procesów geologicznych lub kosmologicznych, tworzących podstawowy składnik skorupy ziemskiej.

MINERAŁ  -  to pierwiastek, związek chemiczny, bądź jednorodna mieszanina pierwiastków lub związków posiadających ściśle określony skład chemiczny oraz proporcje, uporządkowaną budowę wew., zwykle w postaci kryształu i zawsze występujące w stanie stałym skupienia; minerał stanowi najmniejszą, niepodzielną jednostkę litosfery, utworzoną w wyniku procesów geologicznych lub kosmologicznych.

STRUKTURA SKAŁY – to budowa wew. skały, czyli kształt i rozmiar składników mineralnych tworzących skałę, w odniesieniu do skał magmowych termin struktury skały oznacza sposób wykształcenia poszczególnych składników mineralnych.

TEKSTURA – budowa wew. skały, sposób ułożenia i rozmieszczenia jej składników mineralnych, a także stopień wypełnienia przez nie przestrzeni w skale.

STRUKTURY I TEKSTURU SKAŁ MAGMOWYCH. W zależności od formy wykrystalizowania się poszczególnych minerałów wyróżnia się 3 typy struktur: Pełnokrystaliczna (wszystkie minerały wykształcone są w postaci widocznych gołym okiem kryształów np. granit), Półkrystaliczna (widać tu zarówno dobrze wykształcone kryształy, jak i przestrzeń otaczającą je, składającą się z bardzo drobnych kryształów widocznych tylko pod mikroskopem np. syenit), szklista. Jeżeli kryształy widzimy gołym okiem to mówimy o strukturze jawnokrystalicznej 

Jeżeli nie są widoczne gołym okiem wtedy mówimy o strukturze skrytokrystalicznej. W obrębie struktur jawnokrystalicznych wyróżniamy struktury gruboziarniste (ziarna powyżej 5mm), średnioziarniste (2-5mm), drobnoziarniste (poniżej 2mm). Drugim kryterium w ramach struktur krystalicznych jest równomierność wielkości kryształów, wyróżnia się struktury równo i różnoziarniste. W ramach różnoziarnistych wyróżnia się strukturę porfirową i porfirowatą. Struktura porfirowa jest charakterystyczna dla skał magmowych wylewnych gdyż składa się z pojedyńczych, dużych kryształów otoczonych skrytokrystaliczną masą skalną. Struktura porfirowata charakterystyczna jest dla skał głębinowych. Ze względu na stopień wypełnienia przestrzeni wyróżniamy struktury masywne i porowate (tekstura gąbczasta, pęcherzykowata, migdałowcowa.

STRUKTURY I TEKSTURY SKAŁ OSADOWYCH – Struktury klasyfikujemy ze względu na wielkość ziaren: psefitowa (ziarna poniżej 2 mm – żwiry zlepieńce), psamitowa (0,1-2mm – piaski, piaskowce), afanitowa (0,01-0,1 – pyły), pelitowa (poniżej 0,01 – iłowiec). Tekstury ze względu na sposób uporządkowania ziaren: bezwładne, kierunkowe (horyzontalne, skośne, faliste),laminarne i frakcjonalne.

STRUKTURY SKAŁ METAMORFICZNYCH – ze względu na kształt ziaren: granoblastyczna (ziarna mają formę regularną), lepidoblastyczna (ziarna lub kryształy występują jako blaszki lub płytki), nematoblastyczna (słupki lub pręciki). Tekstury bezładne i kierunkowe (gnejsowe, łupkowe, oczkowe, pręcikowe).

EROZJA jest to niszcząca działalność czynników egzogenicznych.

W profilu rzeki wyróżniamy górny bieg rzeki, środkowy i dolny. Górny – rozpoczyna się od podnóża łańcucha górskiego, z którego rzeka wypływa. Charakteryzuje się dużymi spadkami wysokością oraz dużą prędkością przepływu wody. Przepływ ma charakter chaotyczny. Czynnikami niszczącymi są masa wody oraz materiał skalny przez nią niesiony. Dominującym rodzajem erozji jest tu erozja wgłębna polegająca na tym, że rzeka na odcinku tym gwałtownie pogłębia swoje koryto, a osady występujące na tym odcinku są dużych rozmiarów. Dolina rzeki w górnym biegu ma kształt litery V. Środkowy bieg zaczyna się u podnóża gór w punkcie gdzie nachylenie terenu równa się zero. Dominuje tu erozja boczna, prowadząca do poszerzenia doliny rzeki, charakterystyczną cechą jest tu występowanie meandr. Na tym odcinku osadzają się osady żwirowe i piaszczyste. Dolina ma kształt litery U. W dolnym biegu zjawisko erozji nie następuje, rzeka płynie leniwie (laminarnie), a osadzany materiał jest bardzo drobny. Ujścia do jezior i mórz śródkontynentalnych mają charakter delty, natomiast ujścia rzek do oceanów to estuaria..