8.doc

Wulkan błotny - wzniesienie w kształcie stożka lub krateru, utworzone w miejscu wydobywania się na powierzchnię błotnistej mieszaniny wody, iłu, piasku itp. Proces ten związany jest z przejawami wygasającego już wulkanizmu - wydobywaniem się gorącej wody lub pary wodnej.

Często aktywność wulkanów błotnych wiąże się z występowaniem złóż węglowodorów (np. ropy naftowej) i spowodowana jest ciśnieniem towarzyszących im gazów. Taki typ wulkanu błotnego zwany jest salsa.

Wulkany błotne występują na terenach wulkanicznych: Iran, Pakistan (Wyżyna Irańska), USA (Park Narodowy Yellowstone) lub roponośnych, m.in. w Rumunii czy na Kaukazie.

Wulkanizm – ogół procesów geologicznych, zachodzących na powierzchni Ziemi, związanych z wydobywaniem się lawy i innych materiałów z głębi skorupy ziemskiej.

Bomba wulkaniczna – rodzaj materiału piroklastycznego, który jest wyrzucany w powietrze w czasie wybuchu wulkanu. Umowna wielkość minimalna wynosi 64 mm, ale bomby te mogą dochodzić do kilku metrów długości. Mają wrzecionowaty kształt (powodowany przez ruch wirowy w czasie zastygania w powietrzu). Bomby wulkaniczne składajace się z lawy kwaśnej są bardziej kuliste, a powstałe z lawy z poprzednich wybuchów - nieregularny. Niektóre bomby składajace sie ze stygnącej lawy moga eksplodować w czasie lotu w skutek rozprężenia się gazów wchodzących w ich skład.[1]

Diaterma - kanał doprowadzajacy lawę do szczytu wulkanu

Distrofizm to w geologii ogół procesów powodujących deformacje skorupy ziemskiej w jej geologicznej ewolucji (np. wypiętrzenie lub zapadnięcie się całych obszarów, fałdowanie, powstawanie uskoków, trzęsienie ziemi).

Dolina ryftowa – głęboka rozpadlina dna oceanicznego (rzadziej na powierzchni kontynentu), z której co jakiś czas wypływają intensywne strumienie lawy bazaltowej. Pod nią, w astenosferze, występują ogniska magmowe związane z emisją ciepła z głębokiego płaszcza.

Duża prowincja magmatyczna (ang. large igneous province), także: wielka pokrywa lawowa to bardzo rozległy obszar występowania wylewnych skał magmowych, głównie bazaltu. W momencie powstania pokrywa taka może rozciągać się na powierzchni kilku milionów kilometrów kwadratowych i mieć objętość rzędu milionów kilometrów sześciennych.

Formowanie wielkich pokryw lawowych było, w geologicznej skali czasu, zjawiskiem gwałtownym – w większości przypadków największa objętościowo część pokrywy wylewała się krócej, niż milion lat.

Geneza

Istnieje kilka hipotez tłumaczących istnienie dużych prowincji magmatycznych[1]:

Teoria pióropuszy płaszcza – według której w płaszczu Ziemi występują prądy konwekcyjne wynoszące gorącą magmę ku górze, aż do spodniej warstwy litosfery. Tam tworzą plamy gorąca (ang. hotspots) – przejawiające się na powierzchni intensywnym wulkanizmem. W okresie największej aktywności formują one wielkie pokrywy lawowe.

Część naukowców tłumaczy powstanie d. p. m. ruchami (przede wszystkim rozstępowaniem się) płyt tektonicznych. Magma, znajdując ujście na powierzchnię ryftami, wydostaje się w wielkich ilościach. Istnienie pióropuszy płaszcza nie musi być powiązane z tym zjawiskiem.

Hipoteza meteorytowa przypisuje genezę d. p. m. uderzeniom meteorytów na tyle dużych, że były w stanie uszkodzić miejscowo skorupę ziemską, tak by utorować drogę znajdującej się pod nią magmie.

Związki z wielkimi wymieraniami

Czas powstania kilku dużych prowincji magmatycznych zbiega się z czasem wystąpienia wielkich wymierań i oceanicznych zdarzeń beztlenowych. Uważa się, że formowanie d. p. m. mogło mieć duży, destrukcyjny wpływ na ziemską biosferę.

Największe prowincje magmatyczne na Ziemi

Dotychczas rozpoznano i opisano około 300 dużych prowincji magmatycznych. Ich powstawanie miało miejsce na przestrzeni całej historii geologicznej Ziemi – najmłodsza, prowincja Afar w Afryce, pochodzi sprzed 30 mln lat, najstarsze datuje się na 3,8 mld lat. Najlepiej zachowały się pokrywy pochodzące z er mezozoicznej i kenozoicznej. Starsze pokrywy są zazwyczaj w różnym stopniu zniszczone i przez to gorzej rozpoznane.

Poniższa tabela [2] przedstawia największe (co do objętości i powierzchni) prowincje magmatyczne.