122 i 123.doc

ńością każdej organizacji. H. Fayol24, L. Gulick25 i inni koryfeusze tej szkoły (niektórzy zaliczają do niej M. Webera) propagowali takie zasady, jak silna pozycja kierownika, jasna droga służbowa, ograniczona rozpiętość kierowania, precyzyjne opisy stanowisk pracy. Zasady te mają znajdować zastosowanie w organizacji każdego typu. W sformułowaniu H. Fayola na wskazanych i po­dobnych zasadach powinno być oparte każde zespołowe przedsięwzięcie:

„w handlu czy w przemyśle, w polityce czy religii, w sprawach wojny czy dobroczynności"26.

Eksperymenty w Hawthome przeprowadzone w latach dwudziestych XX wieku wskazały na znaczenie czynników społecznych i psychologicznych w miejscu pracy27. Ustalenia tych i późniejszych badań sprawiły, że przedstawi­ciele teorii organizacji i zarządzania zaczęli krytykować wcześniejsze ujęcia jako dehumanizujące z tego zwłaszcza powodu, że pomijały znaczenie party­cypacji pracowniczej, szacunku dla siebie samego, samodzielności i zaintere­sowania wykonywaną pracą. D. McGregor wzywał kierowników przed­siębiorstw, aby porzucili teorię X, zgodnie z którą pracownicy mają słabą motywację i niewielką zdolność do samokierowania, a zaakceptowali teorię Y, zgodnie z którą pracownicy są zdolni do samomotywacji i samokierowania28. Orientacja właściwa teorii Y jest dzisiaj podstawą licznych metod, technik i procedur, które konsultanci w dziedzinie organizacji i zarządzania wprowa­dzają także w organach administracji publicznej29.

W połowie XX wieku z innego punktu widzenia szkołę zarządzania administracyjnego poddał krytyce H. Simon. Odrzucił mianowicie proponowa­ne przez tę szkołę zasady administrowania, zarzucając im, że są jak „przy­słowia", wewnętrznie sprzeczne, a także zbyt niejasne, aby mogły być wska­zówką dla kierowników w ich rzeczywistych procesach decyzyjnych30. Nota

24 F. Taylor, Administracja przemysłowa i ogólna oraz nauka o administracji w zasto­sowaniu do państwa. Księgarnia Wł. Wilak, Poznań 1947. Sformułowana w tej pracy teoria administracji spotkała się z wysoką oceną W. Dawidowicza, którego zdaniem „teoria Fayola położyła kres woluntaryzmowi w podejściu do badań nad administracją państwową, otwo­rzyła bowiem drzwi w świat obiektywnych prawidłowości (podkr. - W. D.) i wykazała możliwość ujęcia tych prawidłowości we właściwie rozumianą teorię"; tenże. Zagadnienia teorii organizacji i kierowania w administracji państwowe j, PWN, Warszawa 1972, s. 40.

25 F. Taylor, Notes on the Theory of Organization, [w:] L. Gulick, L. Urwick (eds.),

Papers on the Science o fAdministration, Institute of Public Administration, New York 1937, s. 3 i n.

26H.Fayol,(9/?.ć^.,s.85.

27 F. Roethlisberger, W. Dickson, Management and the Worker, Harward University Press, Cambridge 1939.

28 D. McGregor, The Human Side ofEnterprise, McGraw-Hill, New York 1960.

29 Na przykład R. Golembiewski, Humanizing Public Organizations, Lomond, Mount Airy 1985.

30 H. Simon, The Proverbs o f Administration, Public Administration Review 1946, no. 6, s. 53 i n.

122

bene jego zainteresowanie kierowniczym podejmowaniem decyzji doprowa­dziło go do ustaleń, które w 1978 r. przyniosły mu Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. H. Simon wskazał, że znaczna część teorii organizacji i zarządzania oraz teorii ekonomii opiera się w dużej mierze na założeniu, że kierownicy podejmują decyzje w bardzo systematyczny i wysoce racjonalny sposób. Szko­ła zarządzania administracyjnego opisywała kierowników jako osoby, które racjonalnie stosują obiektywne zasady w procesie zarządzania organizacją, a teoria ekonomii opisywała kierowników jako osoby, które racjonalnie dzia­łają w celu osiągnięcia zysku. W rzeczywistości - jak stwierdził H. Simon -kierownicy stoją wobec zbyt wielu niepewności, zbyt wielu informacji, zbyt wielu kierunków działania, zbyt wielu ograniczeń swoich własnych intelektu­alnych możliwości, aby dążyć do maksymalizacji poprzez wyczerpującą racjo­nalną analizę pozwalającą znaleźć optymalne (najlepsze w danej sytuacji) rozwiązanie. Muszą oni raczej dążyć do satysfakcji przez wybór najlepszego rozwiązania dostępnego po dokonaniu najbardziej racjonalnej analizy, jaką są w stanie przeprowadzić w warunkach swojego ograniczonego czasu i innych zasobów31.

Swoje rozumowanie H. Simon odniósł, wprawdzie nie wprost, do każdej organizacji, zarówno prywatnej, jak i publicznej. W napisanej wspólnie z D. Smithburgiem i V. Thompsonem jednej z najważniejszych książek w dzie­dzinie administracji publicznej dokonał wnikliwej analizy politycznego kon­tekstu funkcjonowania organizacji publicznych, argumentując jednocześnie, że pomiędzy organizacjami publicznymi i prywatnymi zachodzi więcej podo­bieństw niż różnic32. Konsekwentnie w innych swoich pracach33 koncentrował się na ogólnej analizie organizacji. Tym samym swoje ustalenia w kwestii podejmowania satysfakcjonujących decyzji odniósł do organizacji każdego typu. Czyniąc tak, nie postawił ważnego pytania, mianowicie, czy podejmowa­nie satysfakcjonujących decyzji w organizacjach zależnych od rynku różni się od podejmowania satysfakcjonujących decyzji w organizacjach poddanych kontroli rządowej i zależnych od rządowych pieniędzy.

Problematyka decydowania i decyzji w warunkach niepewności i ograni­czonej racjonalności znalazła się dzięki H. Simonowi w centrum zainteresowa­nia teorii organizacji i zarządzania. Liczne badania potwierdziły teoretyczną i praktyczną nieprzydatność stanowiska właściwego szkole zarządzania admi­nistracyjnego. Podstawowy wniosek z badań był taki, że organizacje nie stosują jednego zestawu standardowych zasad administrowania, ale raczej

31 H. Simon, Models of Mań, New York 1957 oraz tenże. Działanie administracji. Proces podejmowania decyzji w organizacjach administracyjnych, PWN, Warszawa 1976.

32 H. Simon, D. Smithburg, V. Thompson, Public Administration, Knopf, New York 1950.

33 W szczególności J. March, H. Simon, Teoria organizacji. Warszawa 1964.

123