Znaczenie zaburzeń funkcji poznawczych.pdf

Psychiatria

w Praktyce Klinicznej

PRACA P O G L Ą D O W A

tom 2, nr 1, 30–40

ISSN 1899–5071

Alina Borkowska

Zakład Neuropsychologii Klinicznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Collegium Medicum w Bydgoszczy

Zakład Psychologii Lekarskiej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Znaczenie zaburzeń funkcji poznawczych

i możliwości ich oceny w chorobach

psychicznych

Streszczenie

Zaburzenia funkcji poznawczych są odzwierciedleniem anomalii strukturalnych i czynnościowych mózgu, stwier-

dzanych w chorobach psychicznych. Występują u większości chorych oraz u około 50% ich zdrowych krewnych

pierwszego stopnia, co wskazuje na genetyczne uwarunkowania dysfunkcji poznawczych. Dysfunkcje poznaw-

cze, zwłaszcza dotyczące pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych, uznaje się za poznawcze wskaźniki pre-

dyspozycji do wystąpienia przede wszystkim schizofrenii, ale też zaburzeń afektywnych dwubiegunowych i ze-

społu natręctw.

Leczenie farmakologiczne może wywierać zróżnicowany wpływ na różne obszary poznawcze, chociaż leki neu-

roleptyczne i przeciwdepresyjne nowej generacji mogą poprawiać funkcje poznawcze.

W ocenie zaburzeń poznawczych stosuje się testy neuropsychologiczne, w tym nowoczesne komputerowe bate-

rie testów neuropoznawczych, które pozwalają na obiektywną ocenę sprawności różnych obszarów poznaw-

czych, takich jak: pamięć, uwaga, funkcje wykonawcze, przestrzenne, werbalne. Na ich podstawie można okre-

ślić neuropsychologiczny profil pacjenta, co ma znaczenie dla planowania leczenia i rehabilitacji chorego, a także

monitorowania skuteczności terapii.

Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009; 2, 1: 30–40

Słowa kluczowe: schizofrenia, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, zespół obsesyjno-

-kompulsyjny, dysfunkcje poznawcze, testy neuropsychologiczne

Wstęp

Zaburzenia funkcji poznawczych znalazły się w ostat-

nich latach w centrum szczególnego zainteresowa-

nia klinicystów, przede wszystkim wskutek lepszego

poznania ich etiopatogenezy oraz znaczenia, jakie

mają w przebiegu, obrazie klinicznym oraz rokowa-

niu w chorobach psychicznych. Odkrycia z ostatnich

lat wykazały, że w etiopatogenezie takich chorób jak

schizofrenia czy zaburzenia afektywne istotną rolę

odgrywają anomalie w zakresie rozwoju mózgu oraz

jego organizacji funkcjonalnej. Stwierdzono też, że

połączenia neuronalne, łączące poszczególne ośrodki

mózgowe, w chorobach psychicznych działają nie-

prawidłowo, co jest głównym powodem odmiennej

organizacji funkcjonalnej mózgu, a w związku z tym

— również zmian w zakresie funkcji poznawczych,

takich jak przetwarzanie informacji, pamięć, procesy

uwagi oraz funkcje wykonawcze. Wyodrębniono wie-

le czynników, które prowadzą do nieprawidłowości

w rozwoju mózgu; do najważniejszych spośród nich

należą uwarunkowania genetyczne, nieprawidłowo-

ści w okresie ciąży i porodu (szczególnie hipoksja,

choroby matki i urazy okołoporodowe), a także stres

psychiczny we wczesnej fazie rozwoju dziecka.

Przyczyniło się to do docenienia znaczenia zaburzeń

rozwojowych ośrodkowego układu nerwowego oraz

dysfunkcji poznawczych w etiopatogenezie chorób

psychicznych i do sformułowania ich współczesnych

koncepcji, przede wszystkim neurorozwojowej kon-

cepcji schizofrenii oraz molekularnej i komórkowej

koncepcji depresji. Nowe podejście koncepcyjne do-

Adres do korespondencji:

prof. dr hab. med. Alina Borkowska

Zakład Neuropsychologii Klinicznej UMK

Collegium Medicum w Bydgoszczy

ul. Marii Skłodowskiej-Curie 9, 85–090 Bydgoszcz

tel.: (052) 585 37 02, faks: (052) 585 37 03

e-mail: alab@cm.umk.pl

www.psychiatria.med.pl

Alina Borkowska, Znaczenie zaburzeń funkcji poznawczych i możliwości ich oceny

tyczy również zaburzeń lękowych — zaburzenie ob-

sesyjno-kompulsyjne (OCD, obsessive-compulsive dis-

order ), do niedawna traktowane wyłącznie jako za-

burzenie lękowe, jest obecnie postrzegane jako ze-

spół neuropsychiatryczny, w którym zaburzenia or-

ganizacji funkcjonalnej mózgu są główną przyczyną

objawów chorobowych i dysfunkcji poznawczych.

Zgodnie z powyższymi koncepcjami zaburzenia po-

znawcze będą odzwierciedleniem nieprawidłowej

pracy mózgu, należą do najważniejszych elementów

diagnostyki oraz stanowią cel leczenia.

Coraz częściej wskazuje się, że chociaż zaburzenia

poznawcze są deficytem podstawowym i utrwalo-

nym, to jednak ich przebieg może być zróżnicowa-

ny. Z jednej strony pewne utrwalone dysfunkcje stano-

wią predyspozycję do zachorowania (na co wskazuje

podobny profil niektórych deficytów u chorych oraz

ich krewnych pierwszego stopnia), z drugiej zaś stro-

ny mogą się one wiązać z obecnym funkcjonalnym

stanem mózgu. Obraz dysfunkcji poznawczych może

się więc zmieniać w zależności od przebiegu i klinicz-

nego obrazu choroby lub stosowanego leczenia.

rażone i mogą prowadzić do osłabienia ogólnej

sprawności intelektualnej już na początku choroby.

W zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych na

początku występują dysfunkcje wybiórcze, dotyczą-

ce tylko niektórych funkcji, zaś ogólna sprawność

intelektualna pozostaje w normie.

Jak wspomniano, zaburzenie obsesyjno-kompulsyj-

ne uznaje się obecnie za zaburzenie neuropsychia-

tryczne, w którym stwierdza się liczne nieprawidło-

wości dotyczące struktury i funkcji ośrodkowego

układu nerwowego, a także specyficzne zaburzenia

funkcji poznawczych. Wyniki badań neuroobrazo-

wych wskazują, że za specyfikę niektórych zaburzeń

psychopatologicznych oraz deficytów poznawczych

odpowiadają zaburzenia aktywności kręgu neuronal-

nego łączącego oczodołowo-czołową część kory mó-

zgowej oraz jądra podstawy mózgu. Do uszkodzeń

OUN może dojść już we wczesnym okresie rozwoju

mózgu, wskutek działania niekorzystnych czynników,

jak na przykład w przebiegu zakażenia paciorkow-

cowego (PANDAS, paediatric autoimmune neuro-

psychiatric disorder associated with streptococcal in-

fection ) [3].

Ponadto zespół obsesyjno-kompulsyjny, a przynajmniej

jego niektóre objawy, może współwystępować z in-

nymi chorobami i wpływać na ich przebieg i obraz

kliniczny, co jest szczególnie istotne w przypadku schi-

zofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.

We wcześniejszym badaniu, przeprowadzonym przez

autorkę niniejszej pracy i wsp., stwierdzono istotne

nasilenie zaburzeń funkcji czołowych u chorych z OCD

w porównaniu z grupą osób zdrowych, przy czym

okazało się, że wyniki uzyskane w grupie chorych są

niezwykle zróżnicowane. Niektórzy pacjenci uzyski-

wali w testach neuropsychologicznych wyniki w gra-

nicach normy, inni zaś nieprawidłowe. Porównując

natomiast wykonanie testów czołowych przez cho-

rych na schizofrenię z objawami OCD, chorych na

schizofrenię bez objawów OCD oraz osóby z rozpo-

znaniem wyłącznie OCD, stwierdzono największe dys-

funkcje w tym zakresie w przypadku schizofrenii bez

objawów OCD; nieco lepsze wyniki osiągali chorzy

na schizofrenię z objawami OCD, a najlepsze — cho-

rzy z rozpoznaniem OCD [4].

Dysfunkcje poznawcze w chorobach

psychicznych

Zaburzenia funkcji poznawczych występują w więk-

szości chorób psychicznych, w których dochodzi do

zmian strukturalnych bądź czynnościowych ośrod-

kowego układu nerwowego. Charakter tych dysfunk-

cji oraz ich neurobiologiczne uwarunkowania mogą

mieć jednak inny mechanizm. Wskazują na to wyni-

ki badań porównawczych, w których stwierdza się

na przykład występowanie dysfunkcji czołowych

w zakresie pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych

w chorobach afektywnych, natomiast w zaburzeniach

afektywnych dwubiegunowych i depresji nawracają-

cej zaburzenie to ma zupełnie inny przebieg. Wykaza-

no, że nasilenie dysfunkcji czołowych w depresji na-

wracającej jest mniejsze niż w depresji w przebiegu

zaburzeń afektywnych dwubiegunowych [1]. Ponad-

to dysfunkcje te w zaburzeniach afektywnych dwu-

biegunowych utrzymują się w okresie remisji objawów

depresyjnych, natomiast w depresji nawracającej na-

stępuje znacząca poprawa w tym zakresie [2].

W schizofrenii zaburzenia funkcji poznawczych trak-

tuje się jako dysfunkcję utrwaloną, występującą przed

zachorowaniem, mimo że w tym przypadku najbar-

dziej charakterystyczne są zaburzenia funkcji czoło-

wych, upośledzenie funkcjonowania może dotyczyć

wielu obszarów poznawczych. W porównaniu z za-

burzeniami afektywnymi dwubiegunowymi dysfunk-

cje poznawcze w schizofrenii są znacznie silniej wy-

Specyfika zaburzeń pamięci operacyjnej

i funkcji wykonawczych w chorobach

psychicznych

W najnowszych badaniach wiele uwagi poświęcono

znaczeniu dysfunkcji czołowej w etiopatogenezie

chorób psychicznych oraz roli pamięci operacyjnej

i funkcji wykonawczych w najważniejszych dla czło-

www.psychiatria.med.pl

Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009, tom 2, nr 1

wieka procesach adaptacyjnych. Wyniki badań przy

zastosowaniu najbardziej nowoczesnych technik ba-

dawczych umożliwiły lepsze poznanie mózgowych

mechanizmów pamięci, w tym pamięci operacyjnej.

Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje pamięci,

związane z różnymi strukturami mózgowymi. Pamięć

deklaratywna — semantyczna i epizodyczna — wią-

że się z czynnością płata skroniowego i hipokampa,

pamięć proceduralna — z aktywnością móżdżku, na-

tomiast pamięć krótkotrwała, zwłaszcza operacyjna

— z aktywnością kory czołowej mózgu. Nieprawidło-

wości w zakresie tych struktur mózgu mogą skutko-

wać zaburzeniami poszczególnych funkcji pamięcio-

wych, a niektóre z nich mogą być istotnym elemen-

tem obrazu klinicznego chorób psychicznych i neuro-

logicznych [5].

Najbardziej istotnym procesem w adaptacji do zmie-

niających się sytuacji zewnętrznych jest pamięć ope-

racyjna ( working memory ), która stanowi podstawę

złożonych funkcji psychicznych, jakimi są funkcje

wykonawcze ( executive functions ), umożliwiające

planowanie, rozwiązywanie złożonych problemów,

rozumienie kontekstu informacyjnego, a także ada-

ptację do otoczenia.

Schizofrenię często nazywa się „chorobą pamięci

operacyjnej” lub „chorobą kory przedczołowej”. Za-

burzenia pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych,

stanowiące odzwierciedlenie zaburzeń strukturalnych

i funkcjonalnych grzbietowo-bocznej kory przedczo-

łowej, są w tej chorobie najbardziej specyficznym

deficytem poznawczym, warunkującym przebieg in-

nych sprawności poznawczych, a także funkcjono-

wanie chorych [6–8].

Zaburzenia funkcji czołowych stwierdza się jeszcze

przed zachorowaniem i z reguły nasilają się w okresie

pierwszego epizodu schizofrenii, chociaż ich przebieg

może być zróżnicowany [9]. U niektórych chorych

sprawności te przez wiele lat mogą pozostawać na

takim samym poziomie, a u niektórych ulegają po-

gorszeniu. W bardzo interesujących polskich badaniach

wykazano, że zaburzenia funkcji poznawczych wystę-

pujące w schizofrenii przewlekłej mogą się wiązać z

czynnikami klinicznymi i przebiegiem choroby, a tak-

że z jakością terapii, zwłaszcza z okresami nieleczenia

psychozy oraz liczbą hospitalizacji [10, 11].

Dysfunkcje poznawcze w schizofrenii są obecnie trak-

towane jako jeden z ważniejszych obszarów psycho-

patologicznych choroby, oprócz objawów pozytyw-

nych (wytwórczych), negatywnych (deficytowych),

afektywnych i dezorganizacji. Wykazano, że objawy

wytwórcze, mimo że od początku stanowiły główny

obszar zainteresowań lekarzy, w niewielkim stopniu

wiążą się z objawami deficytu poznawczego i wła-

ściwie nie są najważniejszym obszarem dysfunkcji w

schizofrenii. Zaburzenia poznawcze w największym

stopniu wiążą się z objawami negatywnymi i dezor-

ganizacyjnymi schizofrenii, co wskazuje na ich po-

dobne uwarunkowania [12–14]. Potwierdzają to

wyniki badań neuropsychologicznych, również pol-

skich, w których stwierdzono zależności między gor-

szym wykonaniem testów poznawczych a nasileniem

objawów negatywnych [14, 15].

Deficyty poznawcze w zaburzeniach afektywnych

dwubiegunowych wiążą się, podobnie jak w schizo-

frenii, z nieprawidłowościami dotyczącymi mózgu,

stwierdzanymi w badaniach neuroobrazowych. W

okresie depresji najczęściej opisuje się nieprawidłową,

zmniejszoną aktywność kory przedczołowej mózgu

(hipofrontalność), relatywną do nasilenia objawów

depresji, a także spowolnienia psychomotoryczngo,

upośledzenia funkcji wykonawczych i zaburzeń be-

hawioralnych. Harvey i wsp. [16] w badaniach z uży-

ciem funkcjonalnego jądrowego rezonansu magne-

tycznego podczas wykonywania testu N- back stwier-

dzili istotne zaburzenia aktywacji kory przedczoło-

wej u pacjentów z zaburzeniami afektywnymi dwu-

biegunowymi w porównaniu z osobami zdrowymi,

która polegała na zwiększonej aktywacji kory przed-

czołowej (obustronnie) oraz kory zakrętu obręczy.

Jak wspomniano, w zaburzeniach afektywnych dwu-

biegunowych upośledzenie procesów pamięci

operacyjnej jest wyrażone silniej niż w depresji na-

wracającej i utrzymuje się w okresie remisji [1, 2]. W

okresie pierwszego epizodu choroby nie obserwuje

się ogólnego osłabienia funkcji poznawczych, funk-

cje intelektualne pozostają w normie, ale u osób z

wieloletnim przebiegiem choroby wyniki tych badań

są bardzo zróżnicowane. W okresie nasilenia obja-

wów depresyjnych w przebiegu zaburzeń afektyw-

nych dwubiegunowych sprawność niektórych funk-

cji, przede wszystkim czołowych, jest znacznie

osłabiona, osiągając nawet poziom podobny jak u cho-

rych na schizofrenię. W badaniu oceniającym funkcje

poznawcze po 3 latach trwania zaburzeń afektywnych

dwubiegunowych i schizofrenii stwierdzono podob-

ne nasilenie zaburzeń pamięci operacyjnej i funkcji

wykonawczych w obu przypadkach, co sugeruje, że

w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych typu I

zaburzenia te mogą mieć — podobnie jak w schizo-

frenii — charakter utrwalony [17–18].

Inne badania dotyczące zaburzeń afektywnych dwu-

biegunowych zwracają uwagę na związek aktualne-

go stanu chorobowego z obrazem zaburzeń poznaw-

czych. Malhi i wsp. [19] stwierdzili istotne nasilenie

www.psychiatria.med.pl

Alina Borkowska, Znaczenie zaburzeń funkcji poznawczych i możliwości ich oceny

dysfunkcji poznawczych w okresie eutymii i hipoma-

nii, chociaż w każdym z tych stanów ich obraz był

odmienny. W okresie eutymii utrzymywały się zwłasz-

cza zaburzenia uwagi i pamięci, natomiast w okre-

sie depresji i hipomanii obserwowano zaburzenia

pamięci, przetwarzania informacji, funkcji czołowych.

Okazało się również, że zaburzenia stwierdzane

w tych samych obszarach poznawczych miały inny

charakter w obu powyższych okresach chorobowych.

Autorzy zalecają jednak ostrożność w interpretacji

powyższych danych i postulują opracowanie algo-

rytmów badań neuropoznawczych oraz ujednolice-

nie metod badawczych stosowanych w ocenie funk-

cji poznawczych w różnych chorobach psychicznych.

Istotnym czynnikiem związanym z pogarszaniem się

sprawności poznawczych w zaburzeniach afektyw-

nych jest wiek pacjentów. Dysfunkcje poznawcze

u chorych na depresję w starszym wieku obejmują

wiele obszarów poznawczych, przy czym szczególnie

nasilone są zaburzenia funkcji wykonawczych [20].

Zupełnie inny obraz dysfunkcji poznawczych stwier-

dza się w OCD. Przede wszystkim jest on bardziej

zróżnicowany niż w przypadku schizofrenii i zabu-

rzeń afektywnych. Jest to choroba wiążąca się z licz-

nymi nieprawidłowościami w obrębie struktur ko-

rowych i podkorowych mózgu, choć częściej ano-

malie te dotyczą struktur podkorowych (głównie

jąder podstawy mózgu) oraz połączeń neuronalnych

łączących jądra podstawy z korą przedczołową.

Prawdopodobnie za obraz dysfunkcji poznawczych

w OCD odpowiada nasilenie zaburzeń funkcjono-

wania tych połączeń [21].

Wyniki najnowszych badań wskazują, że niektóre

zmiany mózgowe, zwłaszcza nieprawidłowości isto-

ty białej mózgu (które są bardziej nasilone w okolicy

przedczołowej) występujące u chorych z OCD, wiążą

się z nasileniem zaburzeń poznawczych.

W badaniach neuropsychologicznych stwierdza się

najczęściej problemy z wykonaniem testów czoło-

wych u chorych z OCD oraz zmniejszoną plastycz-

ność procesów poznawczych w porównaniu z oso-

bami zdrowymi, jednak wyniki uzyskiwane przez pa-

cjentów z OCD są bardzo zróżnicowane [1, 4, 22, 23].

Autorzy węgierscy zwracają uwagę, że różnorodność

objawów poznawczych w OCD może się wiązać

z nasileniem nieprawidłowości w zakresie struktur

podkorowych (szczególnie jąder podstawy mózgu,

wzgórza i prążkowia), kory przedczołowej i kory or-

biofrontalnej, co skutkuje różnorodnymi zaburzenia-

mi pamięci, podejmowania decyzji i planowania,

przełączania uwagi ( set shifting ), a także dysfunkcja-

mi uwagi. Ma to znaczenie nie tylko w obrazie kli-

nicznym i przebiegu choroby, ale także w reakcji na

leczenie [22]. Niektóre dane, zwłaszcza wyniki ba-

dań zdrowych krewnych pierwszego stopnia chorych

z OCD, sugerują możliwość genetycznych uwarun-

kowań zaburzeń poznawczych w OCD [24].

Dysfunkcje poznawcze jako wskaźnik

predyspozycji do zachorowania

Wyniki badań rodzinnych wskazują na występowa-

nie zaburzeń funkcji poznawczych nie tylko u osób

chorych, ale także u ich zdrowych krewnych pierw-

szego stopnia, u których nie stwierdzono choroby

psychicznej. W przypadku schizofrenii dysfunkcje

poznawcze, zwłaszcza w zakresie pamięci operacyj-

nej i funkcji wykonawczych, występują u 50–80%

krewnych, podobnie jak ma to miejsce w zaburze-

niach afektywnych dwubiegunowych. Dlatego też

zaburzenia pamięci operacyjnej, w największym stop-

niu związane z funkcjonowaniem kory przedczoło-

wej mózgu, są obecnie uznanym wskaźnikiem neu-

ropsychologicznym predyspozycji do zachorowania

i uważa się je za endofenotyp poznawczy w bada-

niach molekularno-genetycznych.

Endofenotyp poznawczy to zaburzenie funkcji po-

znawczych występujące u chorych oraz ich krewnych

pierwszego stopnia, uwarunkowane genetycznie

i wiążące się z podatnością na zachorowanie. Stwier-

dzenie obecności endofenotypów poznawczych nie

jest równoznaczne z rozpoznaniem choroby. Najsil-

niejszym endofenotypem poznawczym w schizofre-

nii i zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych,

potwierdzonym w największej liczbie metaanaliz, są

zaburzenia pamięci operacyjnej.

Zaburzenia funkcji czołowych stwierdzono zarówno

u rodziców dzieci chorych na schizofrenię, jak

i u dzieci rodziców chorych na schizofrenię. Appels

i wsp. [25] porównywali wykonanie testów neurop-

sychologicznych przez rodziców dzieci chorych na

schizofrenię oraz przez rodziców dzieci zdrowych psy-

chicznie. Okazało się, że wykonanie tych testów

w pierwszej grupie (rodziców dzieci chorych na schi-

zofrenię) było istotnie gorsze. W naszych polskich

badaniach stwierdzono natomiast podobne zaburze-

nia pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych

u osób chorych na schizofrenię z pierwszym epizo-

dem choroby oraz u ich zdrowych rodziców. W tym

badaniu wykonanie testów oceniających funkcje czo-

łowe przez krewnych (rodziców osób chorych) po-

równano z wynikami uzyskiwanymi przez odpowied-

nio dobraną grupę osób zdrowych. Okazało się, że

wyniki rodziców osób chorych na schizofrenię były

istotnie gorsze niż rezultaty osiągnięte przez dobra-

www.psychiatria.med.pl

Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009, tom 2, nr 1

ne do nich pod względem płci, wieku i wykształcenia

osoby zdrowe [26].

Interesujące badania przeprowadzono już ponad 10

lat temu. Wykazano wówczas gorsze funkcje po-

znawcze u tych krewnych osób chorych na schizo-

frenię, u których choroba występowała rodzinnie.

Potwierdzono to w kolejnych badaniach, w których

nie tylko stwierdzono istotnie gorsze wykonanie te-

stów czołowych przez krewnych pierwszego stopnia

chorych na schizofrenię, ale także wykazano korela-

cję między wynikami Testu Sortowania Kart Wiscon-

sin (WCST, Wisconsin Card Sorting Test ) a nasileniem

cech schizotypowych [27, 28].

W badaniu przeprowadzonym w Chinach w dużej

grupie chorych na schizofrenię z pierwszym epizo-

dem choroby, niepoddanych jeszcze farmakoterapii

oraz ich zdrowych krewnych wykazano, że najsilniej-

szym neuropoznawczym wskaźnikiem predyspozycji

do zachorowania są zaburzenia funkcji wykonaw-

czych, zwłaszcza wykonanie takich testów jak: WCST,

Test Łączenia Punktów (TMT, Trail Making Test ), Test

Symboli Cyfr, Test Powtarzania Cyfr, Test Wież Ha-

noi oraz Fluencji Słownej [29].

Badacze amerykańscy natomiast wskazują na zna-

czenie zaburzeń pamięci werbalnej i wzrokowej jako

wskaźników endofenotypowych predyspozycji do

schizofrenii [30].

Zaburzenia funkcji poznawczych, zwłaszcza w za-

kresie pamięci operacyjnej, występują również u zdro-

wych krewnych osób z zaburzeniami afektywnymi

dwubiegunowymi. Na podstawie metaanalizy auto-

rów australijskich stwierdzono, że najczęściej wskaź-

nikiem predyspozycji do zachorowania określanym

na podstawie występowania dysfunkcji u krewnych

są zaburzenia czasu reakcji, nieprawidłowości w za-

kresie kontroli więcej niż jednego procesu i przełą-

czania uwagi, a także funkcje wykonawcze. Nato-

miast spowolnienie psychomotoryczne, zaburzenia

pamięci werbalnej i fluencji słownej obserwuje się

wyłącznie u chorych i są one prawdopodobnie zwią-

zane z nasileniem objawów chorobowych, a niektó-

re z nich stanowią następstwo prowadzonego lecze-

nia [31].

W innej metaanalizie, przeprowadzonej przez auto-

rów hiszpańskich, stwierdzono, że najczęściej obser-

wowanymi dysfunkcjami poznawczymi, zarówno

u osób z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowy-

mi, jak też u ich zdrowych krewnych, są zaburzenia

pamięci i pamięci operacyjnej werbalnej, podczas gdy

inne dysfunkcje nie spełniają wyraźnych kryteriów

wskaźników predyspozycji do zachorowania [32].

Z kolei autorzy amerykańscy postulują, aby zaburzenia

funkcji wzrokowo-przestrzennych, pamięci operacyj-

nej i funkcji wykonawczych oraz pamięci (szczegól-

nie werbalnej) uznać za endofenotypy związane z pre-

dyspozycją do zachorowania na zaburzenia afektyw-

ne dwubiegunowe [33]. W innych badaniach stwier-

dzono, że kryterium wskaźnika spełniają zaburzenia

funkcji czołowych, ponieważ zaobserwowano bar-

dzo podobne nieprawidłowości w wykonaniu testów

„czołowych” przez osoby z zaburzeniami afektyw-

nymi dwubiegunowymi i ich zdrowych krewnych

pierwszego stopnia. Niektórzy autorzy traktują nie-

prawidłowe wykonanie tych testów, zwłaszcza TMT,

Stroopa czy WCST, jako neuropsychologiczny wskaź-

nik endofenotypowy predyspozycji do wystąpienia

zaburzeń afektywnych dwubiegunowych [33].

Zaburzenia funkcji poznawczych są także coraz częś-

ciej wymieniane jako potencjalne wskaźniki predys-

pozycji do zachorowania na OCD, do których należą

zmniejszenie plastyczności psychicznej i zaburzenia

funkcji wykonawczych (co wiąże się z nieprawidłową

czynnością kory przedczołowej mózgu), a także zdol-

ność kontroli reakcji motorycznych, co z kolei wiąże

się z dysfunkcjami struktur podkorowych mózgu [34].

Przytoczone już wyniki badań neuroobrazowych,

umożliwiające stwierdzenie podobnych zmian w oko-

licy czołowej w istocie białej mózgu u chorych z OCD

i ich krewnych pierwszego stopnia, które wiążą się

z dysfunkcjami poznawczymi, wskazują, że również

w przypadku tej choroby uzasadnione wydaje się

uznanie dysfunkcji kory przedczołowej za silne wskaź-

niki predyspozycji do zachorowania. Jest to szcze-

gólnie istotne w przypadku choroby o tak zróżnico-

wanym obrazie klinicznym i przebiegu, zwłaszcza

w badaniach genetyczno-molekularnych [24, 36].

Dysfunkcje poznawcze jako cel leczenia

w chorobach psychicznych

Zaburzenia funkcji poznawczych uważa się za jeden

z ważnych celów postępowania farmakologicznego.

Podejście to wynika ze zmiany spostrzegania chorób

psychicznych głównie poprzez pryzmat ostrych ob-

jawów, takich jak objawy wytwórcze czy afektywne.

Okazało się bowiem, że od stanu funkcji poznaw-

czych zależy w znacznym stopniu funkcjonowanie

psychospołeczne chorego, a także jej aktywny udział

we własnym leczeniu. Terapia schizofrenii, z uwzględ-

nieniem dysfunkcji poznawczych, jest możliwa od

chwili wprowadzenia neuroleptyków nowej genera-

cji, które korzystnie oddziałują na procesy poznaw-

cze. Podobnie w zaburzeniach afektywnych większą

uwagę przywiązuje się do stosowania nowoczesnych

leków niepogarszających funkcji poznawczych,

a nawet istotnie je poprawiających.

www.psychiatria.med.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: