Atrybut – dodatek będący znakiem rozpoznawczym świętych.
Początkowo święci byli nierozpoznawalni, na początku mieli filakterie- szarfy ukośnie narzucone na ubranie, z napisem, nazwą świętego. Później mieli specyficzne szaty, np. Matka Boska i Jezus byli ubrani w ponadczasowe, starożytne szaty, święci papieże mieli krzyż pontyfikalny i tiarę, a biskupi mitrę i pastorał w ręce... Następnie był nimb (od nimbus- chmura), świetliste halo otaczające głowę.
Znajomość świętych i ich atrybutów szerzyła się dzięki „Złotej Legendzie”, którą w XIII wieku napisał biskup z Varezzo.
14 Świętych Wspomożycieli.
Spośród licznych Świętych w poczet 14 Wspomożycieli kościół zaliczył tych, których wstawiennictwo u Boga zaliczył do wyjątkowo skutecznych, szczególnie w przypadku chorób.
Większość z nich żyła na przełomie III i IV wieku za panowania cesarza Dioklecjana. Miały wtedy miejsce najdłuższe i najkrwawsze w historii Cesarstwa Rzymskiego prześladowania Chrześcijan. Ich kult jako wspomożycieli sięga XIV wieku i jest związany z epidemią dżumy.
1. Krzysztof- patron nagłej śmierci; był olbrzymem, przewoźnikiem, przewiózł przez rzekę dzieciątko (Chrystusa); dzieciątko Jezus na ramieniu;
2. Katarzyna z Aleksandrii- patronka od bólu gardła i głowy, skazana na tortury za udowadnianie prawdziwości wiary chrześcijańskiej; cięto ją ostrym kołem, które złamali aniołowie- atrybut: złamane koło;
3. Barbara- pomocna w godzinie śmierci i utrapienia; wieża, kielich lub kula;
4. Jerzy- patron rycerzy, chroniący zwierzęta przed chorobami, smok zabijany lancą;
5. Błażej- patron od nagłej śmierci i bólu gardła; zgrzebło (narzędzie męki), pastorał w prawej i świeca w lewej ręce;
6. Cyriak- chroniący od opętania;
7. Małgorzata z Antiochii Pizydyjskiej- chroniąca od bólów porodowych; smok u stóp;
8. Dionizy- chroniący od bólów głowy (bo go ścięto) łańcuch lub ścięta głowa trzymana w ręce;
9. Wit- od chorych na epilepsję; biały kogut na książce, kocioł;
10. Idzi- patron trudnej spowiedzi, łania, strzała w ramieniu, 3 lilie z napisem „Dextera Dei” (Prawica Boga);
11. Pantaleon- chroniący od strasznych chorób, miecz pofałdowany, szkatułka na maści;
12. Achacy- patron od chorób (Akacjusz)- kolczaste gałązki akacji;
13. Eustachy- patron rycerzy i ludzi w potrzebie, myśliwych- ikonografia: w stroju rycerza obok jeleń;
14. Erazm- patron ludzi doznających wielkich bólów fizycznych; kabestan z linami lub jelitami;
4 Doktorów Kościoła (Ojcowie Kościoła).
Tytuł ten w kościele katolickim oznacza Świętych, którzy wnieśli znaczący wkład w pogłębienie zrozumienia misterium Boga i powiększyli bogactwo doświadczenia chrześcijańskiego.
1. Grzegorz- papież, atrybut: strój papieski, tiara, krzyż pontyfikalny;
2. Ambroży- patron pszczelarzy, ul, pszczoły;
3. Augustyn- doktor łaski, stworzył własną doktrynę filozoficzną, przodek protestantyzmu, szaty biskupie lub mnisie, serce gorejące lub przebite strzałami;
4. Hieronim- kapelusz kardynalski, lew.
4 Ewangeliści.
1. Mateusz- autor I Ewangelii, dziecko, anioł lub Chrystus;
2. Marek- autor II Ewangelii, uczeń św. Piotra i Pawła, lew uskrzydlony;
3. Jan- napisał Apokalipsę, towarzyszył mu oswojony orzeł, który przytrzymywał mu kałamarz, w Efezie napisał IV Ewangelię; orzeł, kielich z wężem;
4. Łukasz- uczeń apostolski, wół;
12 Apostołów.
1. Andrzej- atrybut: X (ukośny krzyż);
2. Piotr- klucz;
3. Jan Ewangelista- orzeł, kielich z wężem;
4. Jakub Starszy- kapelusz z muszelkami, laska i sakwa, jako rycerz- halabarda;
5. Juda Tadeusz- maczuga, książka z głową Chrystusa,
6. Jakub Młodszy- strój biskupi, miecz, dzida;
7. Szymon- piła;
8. Filip- krzyż na długim drzewcu;
9. Mateusz ewangelista- dziecko, anioł lub Chrystus;
10. Bartłomiej- nóż, skóra ludzka (za nawrócenie dużej ilości ludzi na chrześcijaństwo został odarty ze skóry- w Armenii);
11. Tomasz- ekierka, włócznia;
12. Maciej- następca Judasza, topór, siekiera;
13. Judasz- sakiewka ze srebrnikami.
4 Święte Dziewice.
Z reguły występują przy gotyckich tryptykach (ołtarzach), w bocznych skrzydłach podzielonych poprzecznie, jakby na kapliczki.
1. Barbara- wieża, kielich lub kula;
2. Dorota- kosz kwiatów lub owoców;
3. Katarzyna- ułamane koło;
4. Małgorzata- smok u stóp.
Postacie ze Starego Testamentu.
1. Mojżesz- mężczyzna z rogami nad czołem (są to rolki pergaminu), atrybut: tablice z 10 przykazań;
2. Jonasz- w paszczy wieloryba (w ikonografii);
3. Izajasz- szarfa (filakteria) z napisem: „Ecce Virgo Concipit”, czyli „Dziewica poczęła”;
4. Daniel- w jaskini lwów (ikonografia);
5. Ezechiel- dwa koła (symbol 2 testamentów);
Aniołowie.
Aby były piękne nadano im postać kobiecą ze złotymi włosami. Pod koniec średniowiecza dostały pióra, na początku nie miały nawet skrzydeł (we śnie Jakuba wchodzą po drabinie).
Jest 9 chórów anielskich. Najważniejsze anioły to: serafini i cherubini. Stoją w pobliżu boskiego tronu. Serafini są czerwoni jak ogień i mają 3 pary skrzydeł: dwa wzniesione ku górze, dwa otulają postać, dwa służą do latania. Cherubini są niebiescy jak niebo.
Archaniołowie to inny typ aniołów.
1. Archanioł Michał- kierował walką ze zbuntowanymi aniołami, w ikonografii- w długiej szacie, z tarczą, mieczem lub lancą, walcząc ze smokiem przypomina św. Jerzego (ale ma skrzydła);
2. Archanioł Gabriel- zwiastun, który oznajmia Maryi, że pocznie syna Bożego- lilia;
3. Archanioł Rafael- prototyp anioła stróża, ryba, naczynie na lekarstwa, muszelka.
Inni Święci.
1. Agnieszka- owieczka (agnus- owieczka), miecz;
2. Agata- piersi na misie (bo jej je obcięto);
3. Anna- w ikonografii- w zielonym płaszczu, uczy Matkę Boską; Św. Anna Samotrzecia trzyma na kolanach Pana Jezusa i Matkę Boską;
4. Benedykt- założyciel klasztoru Benedyktynów- habit, w ręku kielich z wężem (bo chciano go otruć za to, że domagał się od mnichów surowszego życia);
5. Bernard- wstąpił do zakonu Cystersów w Citeaux, opracował regułę Templariuszy, a francuscy Cystersi na jego cześć przyjęli nazwę Bernardynów- mitra u stóp, narzędzia męki pańskiej ujęte w pęk (gwoździe, korona cierniowa, młotek, obcęgi, bicz zakończony haczykami, miecz, krzyż, gąbka na długim kiju, włócznia);
6. Bernard ze Sieny- twórca zakonu obserwantów- w Polsce zakon Bernardynów- znak IHS (Jesus Hominum Salvatum) otoczony promieniami, 3 mitry u stóp;
7. bł. Czesław Odrowąż- patron Wrocławia, zakonnik z ognistą kulą nad głową;
8. Dominik- założyciel Dominikanów, pies w biało-czarne łaty z pochodnią w pysku, z czerwoną gwiazdą nad głową (syn miał być psem walczącym z herezją- pies przyśnił się jego matce), lilia i książka;
9. Elżbieta- kwiaty (legenda: kiedy szła z darami dla ubogich spotkała swojego męża, który spytał co niesie; ona odparła, że kwiaty. Bóg chcąc ją uchronić przed grzechem kłamstwa zamienił cenne podarki w kwiaty), chleb lub sakiewka;
10. Elżbieta Portugalska- Klaryska; sznur z 3 węzłami, korona królewska, woal, karafka z wodą zamienioną w wino;
11. Florian- patron strażaków, dzban z wodą (wziął go kiedyś za patrona cech strażaków i tak już zostało);
12. Franciszek z Asyżu- założył zakon Franciszkanów, habit franciszkański, lilia, dzieciątko Jezus na ręce, ptaszki i ryby;
13. Franciszek Ksawery- założył zakon Jezuitów (razem z Ignacym Loyolą), serce gorejące;
14. Gertruda- mysz na sukni, kądziel;
15. Hadrian- kowadło;
16. Ignacy Loyola- znak IHS, ADM (Ad Maiorem Dei- ku większej chwale Boga), serce płonące i globus;
17. Jadwiga- kościół, Maria z dzieciątkiem;
18. Jan Chrzciciel- baranek;
19. Jan od Krzyża- bo całe umeblowanie jego celi to wiklinowy krzyż- habit, krzyż;
20. Jan Nepomucen- torturowany i utopiony za spiskowanie z arcybiskupem przeciw królowi Wacławowi IV Luksemburskiemu; 5 gwiazdek, krzyż w ręce;
21. Józef- lilia, siekiera;
22. Julia- gołąbek;
23. Karol Boromeusz- kardynał, pomagał chorym, biednym, sznur na szyi (chodził z nim w procesjach pokutnych w czasie zarazy);
24. Katarzyna ze Sieny- korona cierniowa, często występuje razem z Katarzyną Aleksandryjską;
25. Klara- 1 uczennica Św. Franciszka, założyła zakon Klarysek; ...
zadok