Praca Magisterska - Rachunkowość zarządcza.doc

1

1.1   Zarys  historii  rachunkowości

Powstanie i rozwój rachunkowości związane jest z okresem upowszechnienia gospodarki towarowo-pieniężnej. Potrzeba wspomagania pamięci ludzkiej za pomocą różnych notatek i zapisów przyczyniła się do powstania zaczątków stopniowo rozwijanej i doskonalonej rachunkowości. Pierwsze zapisy były już w państwach starożytnych takich jak: Egipt, Rzym, Babilonia. Począwszy od końca XI wieku rozwijały się ożywione stosunki handlowe miast włoskich, zwłaszcza Genui, Wenecji i Florencji z krajami śródziemnomorskimi oraz z krajami Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Coraz powszechniejsza stawała się umiejętność pisania i czytania oraz znajomość matematyki. Od Arabów przyjęto system dziesiętny i metody liczenia. Kupcy włoscy, którzy byli jednocześnie i bankierami prowadzili rozległe i coraz  bardziej skomplikowane transakcje handlowe i finansowe. Wystąpiła konieczność zapisywania w księgach nazwisk dłużników i należnych od nich kwot pieniężnych wraz z podaniem terminów  spłaty należności. Rejestrowano również fakt regulowania należności . Obydwa zapisy dotyczące powstania i spłaty należności przekreślono pionową linią, oznaczającą rozliczenie i zakończenie operacji. W ten sposób powstało pierwsze konto dłużników. Najstarszy zabytek rachunkowości to księgi działalności handlowej Komuny Genueńskiej z 1340 roku, a z terenu Polski – księgi kupców gdańskich z XVI wieku pisane w języku niemieckim. Za pierwsze naukowe opracowania zasad prowadzenia rachunkowości uważa się dzieło Benedetto Cotrugli, napisane w 1458, a wydane w 1573 roku, pt. ,,O handlu i kupcu doskonałym ‘’. Za bardziej cenione uznaje się dzieło matematyka i zakonnika Luca Pacioliego pt. ,, Zasady arytmetyki, geometrii, proporcji i proporcjonalności ”wydane w 1491 r. W Wenecji. W dziele tym  przedstawiono w sposób naukowy i usystematyzowany zasady podwójnej księgowości, a także omówiono sposób sporządzania inwentarza, rachunków zysku i strat, bilansu obrotów i bilansu sald wszystkich kont.

W XVII wieku następuje przesunięcie ośrodków handlu do krajów przylegających do Atlantyku i Morza Północnego, powstają wielkie kompanie handlowe i manufaktury przenikanie księgowości z Włoch do krajów Europy Zachodniej i Środkowej. Dużą rolę w upowszechnianiu księgowości odegrał wydany w 1673 roku francuski kodeks handlowy, który nałożył obowiązek prowadzenia ksiąg handlowych, sporządzania co dwa lata inwentarza przechowywania ksiąg i dokumentów przez 10 lat. Na kodeksie tym opierały się kodeksy handlowe niemal wszystkich innych państw.

Powstał i rozwijał się nowy dział rachunkowości – rachunek kosztów. Wprawdzie jego początki można znaleźć już w księgach XIV i XV wiecznych manufaktur, jednak pełny i dynamiczny rozwój tego rachunku nastąpił dopiero w warunkach produkcji wielkoprzemysłowej.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat, zwłaszcza w związku z powstaniem Wspólnoty Europejskiej, rachunkowość krajów wysoko rozwiniętych została w pewnym stopniu zharmonizowana na podstawie międzynarodowych standardów rachunkowości opracowany przez Międzynarodowy Komitet standardów Rachunkowości z siedzibą w Londynie. Ze względu na przyznanie Polsce  statutu członka stowarzyszenia z Wspólnotą Europejską fundamentalne znaczenie ma zgodność naszych zasad rachunkowości i badania sprawozdań z dyrektywami Wspólnoty.1

1.2. Pojęcie, funkcje i metody rachunkowości

Celem strategicznym każdej działalności gospodarczej jest maksymalizacja korzyści z zainwestowanego w tę działalność kapitału. Prawidłowa ocena realizacji tego celu wymaga sprawnie działającego systemu informacyjnego opisującego wszechstronnie tę działalność w każdej, organizacyjnie wyodrębnionej jednostce gospodarczej. Ważnym segmentem systemu informacyjnego pojedynczej jednostki gospodarczej, bez względu na jej formę prawną, charakter własności, rodzaj i zakres prowadzonej działalności gospodarczej  jest rachunkowość.2

W historii rachunkowości zmieniają się poglądy na jej istotę. Często powoływane w literaturze zagranicznej określenie rachunkowości zostało sformułowane w 1953 r. w Stanach Zjednoczonych. Według Komitetu Terminologii Amerykańskiego Instytutu Dyplomowanych Księgowych ( AICPA). Rachunkowość jest sztuką rejestrowania, klasyfikowania i sumowania w szczególny sposób i w wyrażeniu pieniężnym transakcji   i zdarzeń, które mają przynajmniej częściowo finansowy charakter oraz interpretowanie ich rezultatów.3

W ostatnich latach, w definiowaniu rachunkowości często kładzie się nacisk na jej funkcję informacyjną. Przykładem takiego podejścia są następujące definicje: ,, Rachunkowość jest szczególnym rodzajem jednostkowej ewidencji gospodarczej. Stanowi ona system ciągłego w czasie ujmowania, grupowania, prezentacji i interpretowania wyrażonych w pieniądzu i bilansujących się ogólnych i szczegółowych danych liczbowych o działalności gospodarczej i sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej.”4

,, Rachunkowość- uniwersalny, elastyczny, podmiotowy system informacyjno-kontrolny, zdeterminowany metodą bilansową, która jest nierozerwalnie z nim związaną metodą poznawczą, umożliwiającą tworzenie liczbowego obrazu powstawania, podziału i przepływu wartości oraz wynikających stąd rozrachunków między podmiotami gospodarczymi.”5

,, Rachunkowość można zdefiniować jako podsystem systemu informacyjnego obejmujący proces tworzenia wyodrębnionego zakresu informacji.”6

,, Rachunkowość jest współcześnie rozumiana jako system informacyjny służący użytkownikom do podejmowania decyzji gospodarczych, zwłaszcza finansowych oraz rozliczania kierownictwa z odpowiedzialnego i efektywnego  zarządzania powierzonym majątkiem.”7

,,Rachunkowość jest modelem podwójnej klasyfikacji wartości służącym do kwantytatywnego opisu i analizy strumieni dochodu oraz zagregowanych wielkości  majątku i kapitału zależnych od szeregu warunków. Określenie ,,kwantytatywny” opis oznacza pomiar w szerokim sensie tj. wraz z klasyfikacją.”8

Sprawne i efektywne funkcjonowanie systemu rachunkowości jest uwarunkowane właściwym wykorzystaniem jej przypisanych cech i walorów poznawczych . W warunkach gospodarki rynkowej szczególnie ważna jest funkcja informacyjna rachunkowości, a więc jej ukierunkowanie na potrzeby decyzyjne i rozliczenie kadry zarządzającej jednostki gospodarczej z osiągniętych przez nią wyników finansowych, a także efektywności wykorzystania jej majątku oraz pozycji rynkowej jednostki gospodarczej. Informacje tworzone przez rachunkowość służą ponadto otoczeniu jednostki gospodarczej , związanemu z nią różnego rodzaju transakcjami gospodarczymi i powiązaniami kapitałowymi. Związki jednostki gospodarczej z jej otoczeniem dotyczą przede wszystkim:

-          jej aktualnych właścicieli oraz potencjalnych inwestorów, są oni szczególnie zainteresowani wynikami finansowymi i stopniem ryzyka działalności prowadzonej przez jednostkę gospodarczą.

-          kredytobiorców i pożyczkodawców, potrzebują informacji pozwalających znaleźć odpowiedz na pytanie, czy udzielone przez nich pożyczki i kredyty zostaną spłacone przez dłużników, łącznie z odsetkami w umówionym terminie. Są zainteresowani informacjami o zasobach , zobowiązaniach, rentowności, płynności finansowej przedsiębiorstwa.

-          dostawcy , poszukują informacji umożliwiających ustalenie czy kwoty im należne zostaną zapłacone we właściwym terminie.

-          klienci i odbiorcy, interesują się informacjami o sytuacji majątkowo-finansowej i perspektywach przedsiębiorstwa, szczególnie gdy są związani długoterminowymi umowami lub są od nich zależni.

-          pracownicy, potrzebują informacji o kondycji i zyskach swych pracodawców, aby ocenić ich zdolność do wypłaty wynagrodzeń i odpraw emerytalnych.

-          organy podatkowe, wymagają informacji w celu kontroli podatków i oceny prawidłowości ich ustalenia przez przedsiębiorstwa.

-          zarząd przedsiębiorstwa , potrzebuje informacji o zasobach firmy i jej działalności, wynikach finansowych.

-          rząd i jego organy, interesują się informacjami o alokacji zasobów i działalności jednostek gospodarczych w celu wydawania regulacji dotyczących  polityki gospodarczej i podatkowej, obliczanie wielkości dochodu narodowego i badań makroekonomicznych.

-          Społeczeństwo, poszukuje informacji o gospodarce regionu, strukturze  rodzajowej przedsiębiorstw, ich osiągnięciach i tendencjach rozwojowych.9

Zainteresowania tak szerokiego grona użytkowników rachunkowości- wewnętrznych i zewnętrznych – sprawiają, że musi ona być systemem:

a.  wszechstronnym i jednocześnie   spójnym wewnętrznie,

b. wiarygodnym i użytecznym,

c. neutralnym i terminowym,

d. kompletnym i porównywalnym.

Trzeba też pamiętać, że zewnętrzni odbiorcy informacji z rachunkowości pojedynczej jednostki gospodarczej muszą mieć zapewniony dostęp do tych danych. Gwarantują to im przepisy prawa o rachunkowości10, które dokładnie precyzują formy i terminy ogłoszenia sprawozdań finansowych jednostki gospodarczej. W gospodarce rynkowej, otwartej na rynki zagraniczne, prawne wymagania stawiane rachunkowości pojedynczych jednostek gospodarczych mają głównie na celu ochronę interesów jej otoczenia. Rachunkowość ma więc obowiązek dostarczania temu otoczeniu informacji o wynikach finansowych jednostki gospodarczej, jej sytuacji finansowej i wszelkich zmianach majątkowych i finansowych dokonanych i przewidywanych w przyszłości tej jednostki.

Tak rozumiana rachunkowość  obejmuje :

1.      Księgowość,

2.      Rachunek kosztów,

3.      Sprawozdawczość finansową.

Księgowość jest częścią rejestracyjną całego  systemu rachunkowości ,budującą  bazę danych dla całego systemu informacyjnego : określana jest często w praktyce, jako prowadzenie ksiąg rachunkowych. Dostarcza danych zarówno dla potrzeb procesów obliczeniowych rachunku kosztów, jak i dla sporządzania sprawozdań finansowych jednostki gospodarczej. Rachunek kosztów można z kolei określić jako,, ... ogół działań zmierzających w przedsiębiorstwie, przez ujęcie, zgrupowanie i interpretację w stosowanych przekrojach kosztów własnych wytworzenia i zbytu produktów pracy działalności przedsiębiorstwa mierzonych ilościowo i wartościowo, za pewien okres czasu, w celu uzyskania możliwie wszechstronnych informacji potrzebnych dla ustalenia wyników i kierowania przedsiębiorstwem ...”11

Ostatnia część rachunkowości, sprawozdawczość finansowa obejmuje zestaw informacji wyjściowych z systemem rachunkowości, która musi być emitowany na zewnątrz jednostki gospodarczej w określonej formie i na określoną datę.

Modyfikacja zakresu współczesnej rachunkowości spowodowała, szczególnie w dydaktyce, odróżnienie tzw. rachunkowości finansowej, informującej o stanie finansowo-majątkowym jednostki gospodarczej i wygospodarowanym przez nią wyniku finansowym, tzw. rachunkowości zarządczej zaspokajającej potrzeby informacyjne kierownictwa tej jednostki w zakresie efektywności i skuteczności działania w projektowanych przedsięwzięciach.12

1.3. Rachunkowość finansowa

Zakres rachunkowości finansowej jest bardzo szeroki. Według obowiązującego w Polsce prawa bilansowego rachunkowość muszą prowadzić wszystkie jednostki gospodarcze, a także banki, jednostki budżetowe, ubezpieczyciele oraz inne jednostki, jeżeli otrzymują na realizację zadań dotacje lub subwencje z budżetu państwa, gminy lub funduszów celowych. Zgodnie z ustawą o  rachunkowości, zakres przedmiotowy rachunkowości finansowej obejmuje:

-          opis stosowanych zasad rachunkowości, na który składa się zakładowy plan kont,wykaz prowadzonych ksiąg rachunkowych oraz dokumentacja systemu przetwarzania danych przy użyciu komputera i jej zmiany.

-          prowadzenie ksiąg rachunkowych, do których zalicza się dziennik, konta księgi głównej ( ewidencji syntetycznej ), w której obowiązuje ujęcie każdej operacji zgodnie z zasadą podwójnego zapisu, konta ksiąg pomocniczych ( ewidencji analitycznej ) służące uszczegółowieniu i uzupełnieniu zapisów kont ksiąg pomocniczych,

-          okresowe ustalenie i sprawdzenie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,

-          wycenę aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego,

-          sporządzanie sprawozdań finansowych i innych, których dane wynikają z ksiąg rachunkowych,

-          gromadzenie i przechowywanie opisu przyjętych zasad rachunkowości , ksiąg rachunkowych, dokumentów inwentaryzacyjnych i sprawozdań finansowych,

-          poddanie badaniu i ogłaszanie sprawozdań finansowych.

Rachunkowość finansowa charakteryzuje się w szczególności następującymi cechami:

1.      jej informacje przeznaczone są głównie dla odbiorców zewnętrznych (otoczenie jednostki gospodarczej )

2.      prowadzona jest głównie wartościowo (w jednostkach pieniężnych)

3.      dokumentacja, wycena i ewidencja muszą spełniać wymagania określone w regulacjach prawnych

4.      obowiązuje zasada podwójnego zapisu

5.      urządzenia ewidencyjne prowadzone są zgodnie z zakładowym planem kont, a zewnętrzne sprawozdania finansowe sporządzone są według zasad i wzorów określonych przepisami

6.      dane liczbowe i informacje dotyczą przeszłości

7.      ewidencję i informację cechuje dokładność, rzetelność i sprawdzalność (tzw. kryterium „prawdy absolutnej”)

8.      wymagane jest przestrzeganie zasady ciągłości

9.      w ewidencji i sprawozdawczości obowiązuje podział czasowy, zwłaszcza na miesiące i rok obrotowy.

Zakres przedmiotowy rachunkowości finansowej