MAMMILIA
RZĄD
SZCZEP
PODGROMADA
TRĄBOWCE
PROBOSCIDEA
STEKOWCE
MONOTREMATA
SYRENY
SIRENIA
WALENIE
CETACEA
PARZYSTOKOPYTNE
ARTIODACTYLA
NIEPARZYSTOKOPYTNE
PERISSODACTYLA
DRAPIEŻNE
CARNIVORA
SZCZERBAKI
EDENTATA
NIETOPERZE
CHIROPTERA
OWADOŻERNE
INSECTIVORA
ZAJĘCZAKI
LOGOMORPHA
GRYZONIE
RODENTIA
NACZELNE
PRIMATES
LATAWCE
DERMOPTERA
METATHERIA
TORBACZE
MARSUPIALIA
SSAKI WŁAŚCIWE
THERIA
EUTHERIA
PRASSAKI
PROTOTHERIA
SSAKI
MAMMALIA
* gromada mniej liczna niż ryby, płazy, gady i ptaki
* zwierzęta stałocieplne najwyżej uorganizowane
* silnie rozwinięty mózg
* przystosowane do różnych środowisk (morskie głębiny KASZALOT, ziemia KRET, powietrze NIETOPERZ)
* ssakiem jest jedyny rozumny gatunek na planecie – CZŁOWIEK
POCHODZENIE:
* linia owodniowców, która już w karbonie oddzieliła się od pozostałych
- ta linia ssacza SYNAPSIDA reprezentowana była początkowo przez gady ssakokształtne (pelikozaury i terapsydy)
* z jednej z grup terapsydów (cynodontów) w późnym triasie wyodrębniły się ssaki (są więc rówieśnikami dinozaurów)
- przejście ewolucyjne między terapsydami a ssakami było płynne, więc przyjęto umowne kryterium podziału, którego podstawą była budowa żuchwy i ucha środkowego
- u ssaków żuchwę tworzy kość zębowa, łącząca się z kością łuskową czasZki
- dawny gadzi staw między kością stawową żuchwy a kwadratową czaszki funkcjonuje nadal, ale w uchu
- u najstarszych ssaków z późnego triasu i początku jury (np. u MORGANUKODONTÓW) wykształcił się już nowy ssaczy staw żuchwowy (między kością zębową tworzącą żuchwę i łuskową ze strony czaszki)
- dawny staw gadzi (między kością kwadratową ze strony czaszki i stawową ze strony żuchwy) jeszcze nie zaniknął i oba stawy funkcjonowały jednocześnie, tworząc wspólny złożony staw (gadzi przyśrodkowo, ssaczy na zewnątrz)
- później wskutek rozrostu puszki mózgowej, kość stawowa i kwadratowa oderwały się od szczęk i weszły w skład ucha jako kosteczki słuchowe – młoteczek i kowadełko (już wcześniej uczestniczyły one w przekazywaniu dźwięków na strzemiączko (jedyną gadzią kosteczkę słuchową)
- kiedy zwierzę opierało głowę o podłoże słyszało lepiej – drgania akustyczne łatwiej przenoszą się przez ciała stałe niż powietrze, więc oparcie żuchwy o ziemię poprawiało odbiór
- także inna kość gadziej żuchwy – kość kątowa – podążyła za uchem stając się kością bębenkową, na której rozpięty jest bębenek
- dodatkowo ssaki wykształciły małżowinę uszną, która pomaga im zbierać dźwięki z jednego kierunku
- słuch, węch i dotyk (już niektóre cytodonty miały zapewne wibrysy) były bardzo ważne dla ssaków dlatego, że wyspecjalizowały się w nocnym trybie życia (zmysł wzroku tracił na znaczeniu)
* rozwój endotermii (przyspieszenia tempa metabolizmu)
- pociągnął za sobą wiele zmian w budowie i trybie życia ssaków
- doszło do usprawnienia mechanizmów oddychania (już cytodonty wykształciły przeponowy mechanizm wymiany gazowej, o powstaniu przepony świadczy zanik żeber w dalszym odcinku tułowia, z niego kształtuje się więc odcinek lędźwiowy kręgosłupa)
- ssaki zaczęły oszczędzać energię wytwarzając termoizolacyjną warstwę sierści
- kończyny podsunęły się pod tułów, co usprawniło lokomocję
- bardziej złożonym procesem było wykształcenie mechanizmów pozbywania się nadmiaru ciepła, więc ssaki zmuszone były do aktywności w nocnej porze doby i ograniczenia rozmiarów
* era mezozoiczna
- ssaki pozostały małymi owadożernymi lub roślinożernymi zwierzętami wielkości myszy
- dzięki nocnemu trybowi życia nie wchodziły w drogę dinozaurom
- ssaki stały się żyworodne i podzieliły się na TORBACZE i ŁOŻYSKOWCE
- z końcem ery (kiedy wymarły dinozaury) ssaki zaczęły obsadzać liczne wolne nisze ekologiczne
* trzeciorzęd
- nastąpiło gwałtowne zróżnicowanie ssaków na wiele grup roślinożernych i drapieżców (radiacja adaptatywna)
- łożyskowce opanowały także wody (WALENIE, SYRENY) i powietrze (NIETOPERZE)
- Australia i Ameryka Południowa były odizolowane od pozostałych kontynentów i mogła się na nich rozwinąć swoista fauna złożona głównie z torbaczy, wiele z nich przypomina ssaki łożyskowe z innych terenów, co jest dowodem konwergencji (np. w Ameryce Pd. Powstały szablozębne torbacze drapieżne)
- także południowoamerykańskie łożyskowce, szczególnie kopytne NOTOUNGULATY, wytworzyły odpowiedniki form znanych z półkuli północnej (np. kaniopodobne LITOPTERYNY)
- ważną grupą południowoamerykańską były też SZCZERBAKI (w tym olbrzymie LENIWCE naziemne)
- na półkuli północnej ukształtowały się zaś rozmaite grupy innych kopytnych i drapieżnych (np. KOTY SZABLOZĘBNE)
- największymi znanymi ssakami lądowymi były olbrzymie bezrogie NOSOROŻCE (INDRYKOTERIA) ważące około 15t
- swoista fauna dużych ssaków zamieszkiwała Eurazję w epoce lodowcowej (MAMUT, NOSOROŻEC WŁOCHATY, NIEDŹWIEDŹ JASKINIOWY, JELEŃ OLBRZYMI)
- koniec zlodowaceń i rozprzestrzenienie się człowieka na wszystkie kontynenty doprowadziły do masowego wymierania wielu grup ssaków, zwłaszcza dużych form stanowiących atrakcyjny łup dla myśliwych
BUDOWA SSAKÓW
BUDOWA ZEWNĘTRZNA
* ssaki ważą od kilku kg (RYJÓWKI) do stu kilkudziesięciu ton (WIELORYBY) i mają rozmaity pokrój ciała
* należą do czworonogów i większość ma dwie pary kończyn
- współczesne wieloryby, delfiny i syreny mają tylko szczątkowy pas miedniczy, ale ich przodkowie mieli normalne kończyny tylne, które stopniowo ulegały redukcji
- kończyny mogą być chwytne (u naczelnych) lub ulec uproszczeniu i usztywnieniu (u kopytnych)
- mogą być zakończone rogowymi pazurami, kopytami lub paznokciami
- u ssaków wodnych mogą mieć postać płetw a u latających postać skrzydeł
- przeważnie są ustawione pionowo pod tułowiem, co usprawnia lokomocję (najszybszym kręgowcem naziemnym jest GEPARD, osiągający 100km/h na krótkich dystansach)
* w zależności od budowy kończyn ssaki dzielimy na:
- stopopochodne (człowiek, niedźwiedź)
- palcopochodne (pies, kot)
- ssaki kopytne reprezentują skrajną postać palcochodności, chodząc na czubkach palców, wzmocnionych kopytami)
* głowa
- wyróżnia się zewnętrznymi uszami (małżowinami usznymi) i często mięsistym i wilgotnym nosem
- małżowiny uszne zanikły wielu ssaków wodnych (WALENIE, FOKI) i ryjących (KRET)
- wokół oczu wyrastają rzęsy, a na pysku wibrysy, będące odmianą włosów
- okrywa włosowa (sierść, futro) jest charakterystyczną cechą ssaków (choć np. na ogonie szczura zachowały się łuski podobne do gadzich)
- u ssaków mających problemy z przegrzewaniem (SŁONIE, HIPOPOTAMY, NOSOROŻCE) owłosienie zanikło niemal zupełnie, co wynika z przystosowania do określonego klimatu
* skóra
- zawiera liczne gruczoły potowe, łojowe i zapachowe
- gruczoły potowe wydzielają pot, który gdy paruje ochładza ciało
- zmienionymi gruczołami potowymi są gruczoły ...
xainonx