W_XVIII.doc

Wykład XVII:  „Systemy pedagogiczne – liberalny system wychowania”.

Szanowni Państwo, witam na kolejnym wykładzie, w którym poznacie założenia liberalnego systemu wychowania, według Stefana Kunowskiego.

Tematyka wykładu:

·        Geneza i rozwój systemu

·        Podstawy organizacyjne i zasady systemu liberalnego

·        Ideologia systemu liberalnego wychowania

·        Swoboda i przymus w wychowaniu

·        Wychowanie adaptacyjne a emancypacyjne

Słowa kluczowe:

Liberalizm

Aktywizm

Indywidualizm

Adaptacja

Emancypacja

Wolność

Autorytet

Geneza i rozwój systemu.

Początkiem jego realizacji była reforma szkoły pod głośna nazwą „szkoły nowej” lub „nowego wychowania”. Była to reakcja na dotychczasowe nauczanie w szkole herbartowskiej – przestarzałej, w której nauczanie polegało wyłącznie na pamięciowym opanowywaniu podawanej wiedzy. Ponadto nieruchomość i bierność uczniów, nauka przed i po południu, surowość nauczycieli i nieznajomość psychiki dziecka stwarzało atmosferę udręki, która nie sprzyjała zdobywaniu wiedzy. Wkuwanie na pamięć prowadziło do werbalizmu i w ten sposób coraz bardziej pogłębiał się rozdział między szkołą a życiem.

W 1895 roku psycholog amerykański John Dewey wyraził stanowisko krytykujące rygoryzm w szkole i hedonizm pedagogiczny w domu jako utrudniające autentyczny rozwój dziecka. Zmienił on tradycyjny pogląd na człowieka, który nie tylko jest istotą myślącą (homo sapiens), ale i działającą (homo Faber). Jego pragmatyzm głosił, że prawdziwe jest tylko to, co jest użyteczne i skuteczne w działaniu. Rozwiązanie każdego problemu to nie tylko proces myślowy, ale przede wszystkim konkretne działanie. Instrumentalizm głosi więc, że nie żyjemy po to, aby myśleć – lecz myślimy po to, aby lepiej żyć. Człowiek to głównie istota działająca, dlatego też szkoła ma być miejscem nabywania doświadczeń z własnego zainteresowania dziecka przez działanie, objaśniane na drodze samodzielnego poszukiwania wiadomości pod kierunkiem nauczyciela. Zmianę tę nazwał Dewey „kopernikańską rewolucją” – dziecko jako centrum zainteresowań i działań. Zamiast szkoły biernej i pamięciowej herbartyzmu powstała nowa szkoła oparta na aktywności i samodzielności dziecka.

Ukształtowały się kierunki „wychowania przez pracę”, „wychowania przez sztukę”, bowiem w trakcie pracy ręcznej uczeń równocześnie rozwijał swój charakter moralny przez wyrobienie w sobie szacunku dla pracy, cech sumienności, dokładności i wytrwałości (Georg Kerschensteiner).

Podstawy organizacyjne i zasady systemu liberalnego.

Program Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania (1912r.) – cele wychowania:

1.     zachowanie i potęgowanie sił duchowych dziecka;

2.     poszanowanie indywidualności, aby oswobodzić wewnętrzne siły dziecka;

3.     nauczanie oparte na wrodzonych, spontanicznych zainteresowaniach, objawianych w pracy ręcznej, umysłowej, artystycznej i społecznej;

4.     zaprowadzenie samoopanowania i samorządu jako postaw karności;

5.     zastąpienie współzawodnictwa między uczniami współpracą indywidualności na usługach zbiorowości;

6.     konieczność koedukacji jako wspólnego nauczania i wychowania obu płci, by umożliwić im wzajemne wywieranie wpływów „niezmiernie pożądanych”.

„Oswobodzenie wewnętrznych sił dziecka” – pojmowano nie jako rozwijanie i ćwiczenie sił intelektualnych i moralnych dziecka, ale jako wydobywanie specjalnych sił duchowych, o charakterze metapsychicznym (nadzwyczajna siła woli, hipnotyzerstwo, telepatia, jasnowidzenie, mediumizm i okultyzm). MLNW jako ekspozytura masonerii wprowadzała, walcząc z chrześcijaństwem, wschodni mistyczny pogląd na świat jako podstawę reformy wychowania. U podstaw całości programu leżała utopijna wiara w spontaniczną wrodzoną popędowość zainteresowań twórczych wszystkich dzieci, co pozwalało na odrzucenie wszelkiego z góry ustalonego programu i planu nauczania.

Po II wojnie światowej MLNW weszła w skład UNESCO jako jeden z członków, a zasady pod wpływem rozwijającej się nauki przybrały inny charakter, raczej pedologiczny aniżeli teozoficzny, żądają bowiem:

1.     patrzeć właściwie na dziecko jako na istotę bogatą i odrębną;

2.     mobilizować aktywność dziecka;

3.     pobudzać je i rozwijać, a nie nauczać;

4.     uwzględniać głębsze zainteresowania dziecka;

5.     angażować je do pełnego życia;

6.     stwarzać z klasy społeczność dziecięcą;

7.     łączyć aktywność ręczną z praca umysłową;

8.     rozwijać zdolności twórcze;

9.     indywidualizować według właściwej każdemu dziecku miary;

10. zastępować karność zewnętrzną wolnością wewnętrzną.

ISTOTĄ LIBERALNEGO SYSTEMU WYCHOWANIA pozostaje ta sama swoboda dziecka, uzasadniana teorią ekspresji i przeciwstawiana praktyce represyjnej starej szkoły.

Przeciwieństwa między wolnością a autorytetem:

·        rozwijanie dziecka od wewnątrz – a nie formowanie go od zewnątrz;

·        zaspokajanie potrzeb i zainteresowań dziecka dla obecnego życia – a nie przygotowywanie go do życia dorosłych w przyszłości;

·        umożliwienie spontanicznego wyrażania siebie – a nie przekazywanie dotychczasowego dorobku kultury;

·        angażowanie się dziecka w czynnościach spontanicznych – a nie zmuszanie do metodycznego opanowania programu nauki;

·        rozwijanie własnego doświadczenia dziecka – a nie przyswajanie podawanego materiału;

·        budzenie niezadowolenia z istniejącego porządku społecznego – a nie przystosowywanie dziecka do niego;

·        dyscyplinowanie dzieci przez pozwalanie na działanie tego, co im się podoba – a nie narzucanie karności zewnętrznej.

Naczelną zasada pozostaje idea wolności dziecka.

J. J. Rousseau – głosił jako pierwszy konieczność samorzutnego rozwijania się dziecka, jako realizacji „powrotu do natury” – aby rozwinąć naturalną świętość dziecka, trzeba je trzymać z dala od cywilizacji – wychowywać na łonie zdrowej natury, nieskażonej kulturą, w otoczeniu ludzi wiejskich o zdrowej  natury moralności (Emil). Emilowi należy zostawić swobodę ruchu i rozwoju – wychowawca ma być tylko obserwatorem psychiki dziecka, by stać się pomocnikiem dopiero wtedy, gdy dziecko samo czymś się zainteresuje i będzie pytać lub gdy zapragnie się uczyć.

Tajemnicą wychowania jest nie wychowywać!

Moralizm idealistyczny:

·        człowiek jest z natury dobry, a więc postępuje moralnie tylko wtedy, gdy żyje zgodnie ze swymi popędami;

·        popęd seksualny – libido – stanowi jedyne źródło życia psychicznego                               i kieruje postępowaniem człowieka (Z. Freud);

·        instynkt mocy jako podstawa kompensacji kompleksów (A. Adler) – proces sublimacji stał się w psychologii głębi podstawą moralności, która polega na tym, aby nie tłumić popędów, nie tworzyć kompleksów przez kolizję działania z zasadami etyki, lecz doprowadzić instynkty do sublimacji i uszlachetniania przez wyładowanie czynne popędu, skierowane na cele kulturalne.

·        idealizm w liberalizmie każe widzieć moralność jako samorozwinięcie się wrodzonej szlachetności natury człowieka przez swobodne działanie popędów drogą samorzutnej ich sublimacji, która umożliwia dobre przystosowanie się wychowanka do wzorców społecznych.

Humanizm w liberalizmie:

·        nosi w sobie piętno idealizmu i występuje jako humanizm naukowy                   i technokratyczny;

·        humanizm ewolucyjny zawiera w sobie wizję wszechświatowego rządu dla uzyskania pokoju miedzy narodami w oparciu o spotęgowaną na drodze ewolucji biologicznej twórczość naukową i techniczną, nastawioną na walkę z głodem, chorobami, nędzą, analfabetyzmem i nadmierną płodnością ras kolorowych;

·        humanizm ten zawiera nadal resztki rasowego antyhumanizmu

Personalizm w liberalizmie:

* osoba rośliny czy zwierzęcia dąży tylko do celów minimalnych (utrzymanie się przy życiu), człowiek natomiast dąży do celów wyższych i dlatego może stać się osobowością (W. Stern). Osobowość to taka osoba, która dąży do maksymalnego samorozwoju. Stern wskazuje 3 drogi rozwoju osobowości: autotelia (gr. autos – sam, telos – cel) to realizacja celów własnych osoby w stosunku do osób równorzędnych, np. sympatia, miłość, walka lub nienawiść;  heterotelia (gr. heteros – obcy) stanowi przejęcie celów obcych od osób nadrzędnych za własne, np. rodziny, narodu, partii, państwa;    ideotelia (gr. eidos – idea, kształt) to droga rozwoju osobowości przez realizację najwyższych idei ludzkości, jak idea Prawdy, Dobra, Piękna i Świętości.

* Teoria osobowości E. Sprangera – 6 typów osobowości:

1.  teoretyczna, np. naukowca dążącego do wartości prawdy;

2. ekonomiczna, np. przemysłowca kierującego się zyskiem;

3. estetyczna, np. muzyka, poety realizujących piękno;

4. społeczna, np. lekarza społecznika kierującego się ku dobru społecznemu zdrowia ludzi;

5. polityczna czyli władcza, np. generała sprawującego władzę w państwie;

6. religijna, np. kapłana rozpatrującego życie w związku z Bogiem.

„Świadome urzeczywistnianie wartości w kimś jest wychowywaniem innych”(G. Kerschensteiner).

Konkretna osobowość – zawsze pod wpływem warunków zewnętrznych środowiska społecznego – tworzy się, staje się przez przewagę – drogą wyboru – jakiegoś systemu wartości nad innymi systemami.

Literatura

S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993[1];

G. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk 2003,

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004;

Z. Kwieciński, Bogusław Śliwerski (red.), Pedagogika, t. I , Warszawa 2003;

J. Danielewska, Granice wolności i przymusu w wychowaniu, Kraków 2001.

Pytanie testowe:

       Na podstawie pozycji G. Gutka (s. 173-198) proszę odpowiedzieć na pytanie: „Jaka jest koncepcja wolności w ideologii liberalnej?” (6 pkt.)

Wolność w konserwatywno-liberalnym znaczeniu przejawia się w swobodzie działań, zwłaszcza gospodarczych. Zdaniem zwolenników ko-liberalizmu propozycje ustrojowe dotyczące modelu, czy charakteru państwa są sprawą wtórną. Wśród nich bowiem można spotkać zarówno zwolenników monarchii, dyktatury oświeconej jak i  nawet … demokracji. Przedmiotem ich troski powinny być starania, aby stworzyć gwarancje prawne i polityczne dla zabezpieczenia przestrzeni wolności człowieka[2]. W sferze życia społecznego, wolność wiąże się z wspomnianymi wyżej pochodnymi praw naturalnych, m.in. wolności wyznania, sumienia, przemieszczania się, etc., z zastrzeżeniem, iż wolność jednych nie może naruszać wolności innych ludzi.

Według Alexisa de Tocqueville’a, kolejny filar konserwatywnego-liberalizmu -  własność – a dokładnie prawo własności, stał się ostatnim szańcem starego porządku. Uważał on, że mimo „cudownego ocalenia” przed niepewnością czasów Rewolucji Francuskiej, czyha na nie wiele niebezpieczeństw. Największe z nich widział w zrównanym społeczeństwie demokratycznym, w którym oś konfliktów i napięć społecznych przeniesie się na walkę tych, co posiadają, z tymi, co nie posiadają.

Podobnie jak Locke, konserwatywni liberałowie uważają, że własność jest podstawowym i naturalnym prawem człowieka. Ich zdaniem ani państwo, ani osoby trzecie nie mają prawa ingerować w sferę własności prywatnej

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ I ŻYCZĘ MIŁEGO DNIA!

8