Cyklady
Żydowski Instytut Wydawniczy
Copyright (C) Ninel Kameraz - Kos 1997
Wydanie pierwsze, Warszawa 1997
SPIS TREŚCI
Wstęp.
Tora
Talmud
Kalendarz żydowski.
Szabat.
Rosz ha - Szana .
Jom Kipur.
Pesach.
Szawuot .
Sukot .
Chanuka.
Purim .
Kaszrut
Obrzezanie.
Bar micwa.
Ślub
Śmierć i pogrzeb . .
Krótka chronologia dziejów starożytnego Izraela.
Słowniczek podstawowych terminów i znaczeń.
WSTĘP
Z narodem żydowskim związana jest tajemnica – tajemnica jego przetrwania. Historia tego narodu liczy sobie cztery tysiące lat. Żydzi dwukrotnie tracili swoją historyczną ojczyznę. Przez dwa tysiące lat byli narodem bezdomnym.
Towarzyszyła im nienawiść i prześladowania. Wiek XX był świadkiem najstraszniejszych wydarzeń: w Europie, w cywilizowanym świecie, zgładzono sześć milionów Żydów, w tym
ponad trzy miliony Żydów polskich.
A jednak Żydzi istnieją.
W dziejach ludzkości były wielkie narody mające wspaniałe kultury, ogromne potencjały gospodarcze i militarne: Asyryjczycy, Babilończycy, Filistyni, Medowie, Hunowie... Dziś
wiemy o nich głównie z wykopalisk. Nie ma ich, roztopiły się w pomroce dziejów. Narody nie umierają - ich śmiercią jest jednak utrata pamięci o swojej religii, kulturze, historii,
zapomnienie języka i obyczajów. Niewielki naród żydowski wszystkie te ludy widział i wszystkie je przetrwał. Zachował świadomość swej tożsamości, swojej kultury, religii i tradycji.
Tajemnicą jest także wpływ tego narodu na historię duchową ludzkości. Przeszło trzy tysiące lat temu Żydzi, którzy byli wówczas niewielką społecznością, przyjęli ideę jedynego Boga,
sformułowali jednoznaczny kodeks moralny, uznali życie ludzkie za święte, ustanowili Szabat, dzień siódmy, jako dzień odpoczynku. Z ich religii narodziło się chrześcijaństwo i islam
- dwie religie monoteistyczne, które swym zasięgiem objęły większość naszego globu. Wiele ważnych idei czerpało pełną garścią ze starych, świętych ksiąg żydowskich znanych dziś powszechnie jako Biblia. To w judaizmie sformułowany został system prawomocnego dobra. Wiedziano, że samo istnienie ideałów moralnych nie wystarcza, by zbudować moralny świat.
Trzeba stworzyć taki system prawa, ażeby człowiek czynił dobro nawet wbrew swoim złym instynktom, wbrew egoizmowi, chciwości czy żądzy władzy.
Zdumiewające jest to, że ten mały naród umiał przetrwać przez parę tysięcy lat, wierząc w istnienie jedynego Boga i jednej moralności. I w tym sensie można mówić o narodzie wybranym. Nigdy nie oznaczało to przywilejów. Historia Żydów dowodzi, że drogo zapłacili za bycie narodem wybranym. Dziś
można mówić o sukcesie. Religia dawnego, małego plemienia wbrew przeciwnościom losu stała się ideą uniwersalną. Stała się podwaliną naszej cywilizacji.
Obecnie Żydzi mają swą młodziutką ojczyznę o prastarych korzeniach, która boryka się z ogromnymi problemami. Trzy czwarte Żydów nadal żyje w diasporze. A jednak wciąż są narodem, który i dziś umie zachować swoją tożsamość.
W tej książce opowiadam o świętach i obyczajach żydowskich. Są one bardzo stare i bardzo zróżnicowane. Wynika to z długiej historii tego narodu. Punktem zwrotnym w jego dziejach było zburzenie Świątyni Jerozolimskiej i utrata ojczyzny. W wyniku tej tragedii musiały się dokonać ogromne zmiany w życiu społecznym i religijnym narodu: kult świątynny został zastąpiony kultem synagogalnym, a naród stał się narodem banitów na prawie dwa tysiące lat. Ale nadal pozostał wierny Torze, swojej świętej księdze, dziś powszechnie znanej jako Biblia. Z niej Żydzi czerpali wzorce życia i wiary. W niej zostały zapisane święta i obyczaje, które nie straciły obowiązującej mocy przez tysiące lat. Poznanie ich jest niezwykle pasjonujące.
Święta żydowskie, choć w większości mają rodowód rolniczy, są świętami historycznymi, upamiętniającymi wydarzenia, w których Żydzi doznali objawienia i doświadczyli opieki Boskiej. Historia jest wszechobecna w żydowskim życiu, w jego rytuałach i obrzędach. Jej znajomość choćby najbardziej pobieżna, jest konieczna przy zaznajamianiu się z żydowskimi świętami i obyczajami. By ułatwić czytelnikowi lekturę, na
końcu książki zamieszczono krótką chronologię starożytnych dziejów Izraela - okresu, kiedy święta uzyskały swoją formę zapisaną w Torze.
Żydzi od dwóch i pół tysiąca lat posługują się tym samym kalendarzem (księżycowo - słonecznym), takim, jakim posługuje się Biblia. Różni się on znacznie od powszechnie dziś używanego kalendarza gregoriańskiego (słonecznego). Dlatego kilka stron przeznaczono na zapoznanie się z tym kalendarzem.
W książce występuje wiele terminów i pojęć niezrozumiałych dla czytelników nie znających judaizmu, dlatego konieczne jest w trakcie lektury korzystanie ze słowniczka podstawowych terminów i znaczeń znajdującego się na końcu książki.
Nieco miejsca poświęcono opisowi świąt Żydów w czasach biblijnych. Daje to możliwość uzmysłowienia sobie ciągłości tradycji żydowskiej i jej starożytnego rodowodu. Spośród wielu obyczajów znanych w diasporze wybrano i opisano w niniejszej książce te, które rozpowszechnione były wśród Żydów polskich
z czasów przed Zagładą, z czasów gdy "zamieszkiwał ziemie polskie lud przepojony duchowością, lud zwany narodem świętym " (Heszel).
KRÓTKA CHRONOLOGIA DZIEJÓW
STAROŻYTNEGO IZRAELA
XX - XVII w. p.n.e. - okres patriarchów: Abrahama, Izaaka, Jakuba
Abraham przybył wraz z rodziną do ziemi Kanaan. Tam w mieście Sychem zawarł przymierze z Bogiem: w zamian za wierność i wiarę Bóg obiecał Abrahamowi opiekę oraz ziemię kanaan. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie, zwyczaj obowiązujący religijnych Żydów do dziś. Abraham uważany jest za ojca religii hebrajskiej.
Wnuk Abrahama, Jakub, miał dwunastu synów. Dali oni początek dwunastu plemionom, z których powstał naród żydowski. Jakub otrzymał imię Izrael i uważany jest za ojca narodu żydowskiego.
XVII - XIII w. p.n.e. - pobyt Żydów w Egipcie
Józef, syn Jakuba, został wysokim urzędnikiem w Egipcie. Sprowadził ojca z braćmi, którzy osiedlili się w prowincji Goszen. Przez prawie czterysta lat Żydzi cieszyli się pełną swobodą. W czasie panowania faraona Ramzesa XII (połowa XIII w. p.n.e.) sytuacja radykalnie się zmieniła: Izraelici utracili wszelkie prawa i stali się niewolnikami, których zmuszano do ciężkich prac przy budowie warownych miast Ramzes i Piton.
W tym czasie urodził się Mojżesz - natchniony przywódca i wielki prawodawca, który spędził czterdzieści lat na dworze faraona.
1280 - 1200 (?) r. p.n.e. - zbrojne wyjście Żydów z Egiptu pod wodzą Mojżesza i wędrówka po pustyni
Dokonał się jedyny na taką skalę w dziejach starożytnych udany bunt niewolników, który przerodził się w równie skuteczną ucieczkę. Niewolnikom żydowskim przewodził Mojżesz. Liczbę ludzi biorących udział w exodusie szacowano na około 600 tysięcy.
Na początku długiej, bo mającej trwać 40 lat wędrówki zostało zawarte Przymierze pomiędzy Bogiem a narodem Izraela. Na górze Synaj Mojżeszowi została objawiona Tora.
Jej symbolem stają się dwie tablice z wyrytym na nich Dekalogiem.
Izraelici pod wodzą Jozuego podbijają ziemię Kanaan.
1200 - 1010 r. p.n.e. - epoka sędziów
Wszystkie pokolenia osiedlają się w ziemi Kanaan. Przywódcy poszczególnych pokoleń byli nazywani sędziami. Najbardziej znane postaci z tej epoki to: prorokini Debora, Jefte,Samson i Gideon.
1010 - 926 r. p.n.e. - epoka królów Saul (1010 - 1006 r. p.n.e.) został namaszczony przez proroka Samuela i stał się pierwszym królem żydowskim. Zjednoczył dwanaście plemion; zginął w walce z Filistynami.
Dawid (1006 - 966 r. p.n.e.) był następcą Saula. Zdobył Jerozolimę i uczynił z niej stolicę i Miasto Święte. Udało mu się połączyć w swoich rękach władzę królewską i kapłańską. Za jego panowania Izrael zajmował największe terytorium w swoich dziejach.
Dawid był świetnym wodzem, a jednocześnie wspaniałym poetą - psalmistą i muzykiem.
Salomon (966 - 926 r. p.n.e.), budowniczy Świątyni Jerozolimskiej, pałaców królewskich, warownych miast: Chazor, Megido, Gezer. Za jego panowania Izrael osiąga największy w historii swej państwowości rozkwit gospodarczy. Salomon prowadził handel międzynarodowy na wielką skalę, zbudował flotę, utrzymywał silną armię. Cieszył się wielką sławą jako mędrzec i sędzia.
926 r. p.n.e. - rozpad zjednoczonego królestwa
Po śmierci Salomona nastąpił podział królestwa na część północną zwaną Izraelem, zamieszkaną przez dziesięć plemion, i część południową zwaną Judą, zamieszkaną przez dwa plemiona: Judy i Beniamina.
926 - 722 r. p.n.e. - królestwo północne: Izrael
Izrael był rządzony przez królów z dynastii "domu Omriego". W 870 r. p.n.e. król Achab przeniósł stolicę z miasta Sychem do Samarii.
Najbardziej znani prorocy w tych czasach to Eliasz i Amos.
W latach 745 - 722 p.n.e. Izrael został podbity przez asyryjskie wojska króla Tiglat Pilesara. W rezultacie przegranej wojny miała miejsce pierwsza zbiorowa tragedia w dziejach Żydów: deportacja dziesięciu plemion.
926 - 586 r. p.n.e. - królestwo południowe: Juda
Judą rządzą królowie z dynastii "domu Dawida" ze stolicą w Jerozolimie.
W 621 r. p.n.e. król Ozjasz przeprowadza generalną reformę kultu świątynnego.
W 592 r. p.n.e. wojska babilońskie zdobywają Jerozolimę i uprowadzają króla Jehojakima, elitę dworską i kapłańską w głąb swego kraju.
W 586 r. p.n.e. król babiloński Nabuchodonozor burzy Świątynię Jerozolimską.
W tych dramatycznych czasach działali wielcy prorocy:
Ozeasz, Izajasz, Jeremiasz.
586 - 536 r. p.n.e. - niewola babilońska
Działalność soferim, nauczycieli i przepisywaczy Tory, w okresie niewoli. Powstały pierwsze domy modlitw i nauki, które z czasem przekształciły się w synagogi. W tym czasie ustalono zasady kalendarza, którym posługują się Żydzi do dziś.
Największym prorokiem tych czasów był Ezechiel.
536 - 332 r. p.n.e. - epoka perska
W 536 r. p.n.e. król perski Cyrus ogłosił edykt, na mocy którego Żydzi mogli powrócić z wygnania, ale ich państwo Judea miało być zależne od dworu perskiego. Żydzi otrzymali dużą swobodę w zakresie samorządu i religii. Odbudowali (znacznie skromniejszą) Świątynię Jerozolimską, zwaną Drugą Świątynią.
W tym okresie ustalony został kanon Pięcioksięgu (Tora).
Zapoczątkowano powszechne czytanie i objaśnianie Tory.
Wielkie postaci tego okresu to: kapłan i uczony Ezdrasz oraz organizator państwa Nechemiasz.
Na ten okres przypada historia opisana w Megilat Ester - cudownego ocalenia narodu od zagłady. Nie istnieją jednak konkretne dowody świadczące o prawdziwości tego zdarzenia.
332 - 164 r. p.n.e. - epoka grecka
W 332 r. p.n.e. Jerozolimę zdobył Aleksander Wielki.
W latach 320 - ...
izebel