Abelard Piotr - O pojęciach ogólnych.pdf - Abelard Piotr - Zaqii

Rozprawa o pojciach ogInychl

czy|i o pojciach oglnych, Po.

stanowiem _ dla lepszego ich zrozumienia _

odrni je najpierw od wszystkich innych pro.

cesw i operacji poznawczych, to znaczy od ta-

kich, ktre ze srvejnatury wydajq siby do nich

najbardziej zblione;nastpnie rozgraniczy sa.

me pojcia jedne od drugich wedug waciwych

im rnic, oczywicie jak dalece uznaem to za

konieczne dla nauki o sowach (doctrina sermo-

num). Jest mianov.riciepi takich produktw

1 Tytu oryginau: Tractatu de ntet|'ecttbu8, _ za

autentyczne pismo Abetarda uznaJe t rozprav/ Migne

(PL t. 178' s. 38)' w pismach Abelarda wydal cousin, ktry

samo tylko zakoriczenie uwaa za obcy dodatek, w caocl

treguJe autorstwo Abelarda Prantl (Geschtchte der LogLk,

II' s. 207 i adnotacJa 416),przypisuJqc jq ktremu z Jego

uczniw i wyraajqc opini ,,DLese ganze Abhdndlung

|'n d,et That ,udem Besten geh rt, taas lene zet utzu-

weisen hat',. Geyer w Logtca ,,Nostrorum petiilonl so-

ciorum'', untersuchungen' s. 612, dowodzi, e tre roz.

plawy Jest w istocie oparta na autentycznych pismach

Abelarda, a czciowo Jest dosownie z rrich zaczerpnita.

Jego zdaniem Jest prawie nie do pomylenia, aby kto

inny mgl by do tego stopnia obeznany I zyty z naukq

Abelarda. ze wzgldu Jednak na pewne nowe elementy

Jzyka i treci nie wyklucza ostatecznie takieJ ewenttlal-

noci, e mg t rozpra'ir' napisa ktry z uczni6.w

Abelarda doskonaie zorientowany w krgu idei swego

nauczyciela.

fr-

Na poczqtku rozprawy o czystych abstrakcjach

(speculatt,ones),

630

Abel.ard - RozPrawY

Rozprawa o poiciac|L og6lnuch

631

poznania, ktre naley dokadnie odrnia od

S nimi: wraenia zmysowe, wy-

sus) ma cisyzwi4zek z pojciem oglnym przez

genez i nazw, uwaam za konieczne wsliaza

na rnic istniej4cq pomidzy nimi rlwnie

w przypadku, kiedy jednoczenie powstaj

w umyle.

of.aZenia, mniemania, wiedza, rozumienie 2'

Pojie oglne ma cisy zwiqzek z wrazeniem

zmysowym przez sw4 genez i nazw, Przez

geriez, poniewa kady z piciu zmysw llez-

porednio spostrzega dowolne przedmioty, na.

itpnie przekazuje nam zrozumienie tych rzecz,y.

Piie, wraenia wzroku, suchu, powonienia,

smaku od razu poznajemy umysem rzeczy spo.

strzeonezmysimi. Tak wielka jest nieudolno

rozumu ludzkiego, e do poznania umysowego

musimy si wspina od wrae zmysowych

i tylko z trudnoci moemyco poj4 roztlmem'

leieli nie poznamy tego ptzez -analogi do da-

nych w dowiadczeniu zmysowym. N|eki9-

ay taue nazw zmysu okrelamy niewaciwie

sam .'*ys s. Arystoteles i wielu innych czsto

uywaj4 wymiennie sowa ,,widzie'' w znacze-

niu ,,iozumie'', by moe dlatego, ze zmys

wzroku ma najwicej podobierlstwa z rozumem.

Rzecz zrozumian umys jakby widzi w polu

swego widzenia, w ten sposb, jak patrzymy za-

zuyczaj na tzeczy bliej lub dalej pooone

przed nami. Poniewa wraenie zmysowe (sen.

O rznicy pomidzy wYd,eniem

zmysowym i pojciem oglnym

Wraenie i pojcie s to w istocie dwie rzeczy

rne. Wraenie zmysowe jest spostrzeeniem

materialnych przedmiotlv i do tego celu po.

trzebuje materialnych narzqdw, czyli jest dzia.

aniem duszy, skierowanym z koniecznoci na

rze'c.zmaterialn' reakcj na wiat zewntrzrry'

ktra dochodzi do skutku za pomoc jednego

z orgaticznych nalz4d.w, jak na przykad oczu'

uszu lub jakiej innej czciywego organianu.

Pojcie natomiast, jako produkt duchowego po.

znania, nie potrzebuje organicznych narzdw

ciaa, to znaczy umys nie posuguje si nimi do

wytworzenia pojcia. Nie potrzebuje take real-

nie istniejcych przedmiotw, poniewa umys

rwnie dobrze potrafi wytworzy sobie ide rze.

czy istniejcych, jak i nie istniej4cych, material.

nych' jak i niematerialnych, przeszych ptzez

przypomnienie, przyszych przez przewidywa.

nie. Niekiedy moe zmyli nawet ide rzeczy

nigdy nie spotykanych, jak na przykad cen.

taury, chimery, latajqce smoki, syreny i wiele

innych dziww. Jest to oczywista rnica po.

midzy umysem i zmysem. Pr6cz tego zmys

nie ma zdolnoci zastanawiania si nad czym'

to znaczy rozpatrywania jakiej rzeczy pod

2 w oryginale: sensus, Ln7g,ginato, eristim'atto, scentt'a,

ratio, Jzyi oryginau rna tu zadanie uproszczone' operu-

Jc z wielkq swobod4 wymiennie takimi pojcialni' Jak

tn'tellectul z paralelnym znaczeniem _ umys i pojcie

oglne, sensus _ zmys i wraenie, spostrzeenie zDyslo.

we, I,maglna'tLo _ wyobrania, fantazja i wyobraenie'

rato _ rozum z caym zbiorem innych wariantw treci,

z czego wynikajq miejscarni prar-vie triemoliwe do roz-

wlzania trttdnoci.

s Dalsza czzt1ania Jest niemoIiwa do przetlumacze.

nla zgodnie z intencjq oryginalu: CITL OidelIcet sensurn

oerborutt dlcLmus pro Intellectu 'l,psorum'.

.poj.

632

Abeloril - Rozprawv

Rozprawa o Fojciach og|nych

633

Z tej racji wra-

enia zmysowe majq zarwno stworzenia ro.

zumne' jak nieroztrmne. Natomiast pojcie og1-

ne moe zaistnie tylko wtedy, gdy umys toz-

waza natur jakiej tzeczy albo jej waciwoci,

nawet jeeli jest to pojcie bezprzedmiotowe.

Kiedy na przykad umys tworzy sobie fikcyjn

ide centaura jako zwierzcia z'ozonego po cz.

ciz czo-wieka, po czciz konia, vltedy z ko.

niecznoci musi bra pod uwag natur zwietz-

cia, a ptzez to _ ciaa, czyli substancji. Kiedy

wic myli o czowieku i koniu jako pewnych

czciachskadowych, nie pomija waciwoci

ciaaczowiekai konia. Dlatego pojcie moze za-

istnie wycznie tam, gdzie jest rozum' ktry

mylinad jakq rzecz4,rozpatruje natur i wa-

ciwoci. Przez rozum oznaczam sam zdolno,

czyli atwo,

atwo zginania czonkw. Analogicznie kady

duch, ktry z wasnej natury moe poznawa,

ma cech rozumu. Rozum natomiast ma tylko

taki duch, ktry atwo moe poznawa, a nie

oplnia w nim tej czynnoci nieudolno wieku

ani chorobliwe predyspozycje ciaa, mogqce

spowodowa jakie zaburzenia psychiczne, e

wpadnie w obd lub stanie si upoledzony

w myIeniu.

fe tym samym jest duch i rozum

z jakq duch bystry moe prawdzi.

wie pozna i odrr5ni natur tzeczy.

Wydaje mi si, e niejako tym samyrn jest

duch i rozum. Jak wynika z podanych wyej

dystynkcji, pojcie oglne jest rne od zmysu

i od rozumu, poniewa z koniecznoci pochodzi

z rozumu jako nieodqczny jego produkt. Dla-

tego wszdzie tam, gdzie nie ma rozumu' z ko-

niecznoci nie ma i pojcia, ktre, jak powie-

dziaem, zawsze ma za przedmiot jak4 tzecz

rozpatry',lvanq oglnie w aspekcie natury, jak na

przykad _ czowieka lub konia, lub waciwo.

ci, jak na przykad _ kolor i ksztat materii.

Rozum rozwaa je same w sobie albo je razem

.4czy,albo od siebie oddziela.

o rznicy pomidzy rozumem

i cech rozumu

Jednak rozum (ratio) nie jest tym samym co

cecha rozurnu (rationalitos). Cecha rozumu jest

wsplna dla aniow i ludzi. Dziki niej maj

nazw istot rozumnych' Rozum natomiast jest

waciwy niektrym tylko istotom, t'o znaczy,

jak powiedziaem,wyqcznie duehom uzdolnio.

nym. I taka jest wanie,moim zdaniem, r-

nica pomidzy cech rozumu i rozumem, jak

midzy zdolnociq biegania i atwoci4szybkie.

go biegania. Posiadajqcych t ostatni zdolno

nazywa Arystoteles biegaczami ze wzgldu na

o rnicy pomidzy wyobreniem

i.Ipojciem oglnym

Jest rwnie, oczywiste, e i wyobrania rni

si od pojcia. Wyobraenie,podobnie jak wra-

enie zmysowe,nie zawiera nic z rozttmowych

rozwaa . w zakresie rzec7.y spostrzeganych

przez zmysy wyobraenie jest niczym innym,

wzgldem natury i waciwoci.

634

Abelard - Rozprawg

Rozprawa o poiciach oglnuch

635

jak swego rodzaju przypomnieniem wraenia,

oczywicie wtedy, kiedy spostrzeonarzecz nie

jest obecna. Przez swoisty rodzaj przypomina-

nia duch zachowuje w dalszym ci4gu wraenia

zmysw. Postpuje przy tym w taki sam spo.

sb jak przedtem, to znaczy e i tetaz nie roz-

patruje niczego za porednictwemwyobraenia

w kategoriach rozlrmu, podobnie jal< nie roz-

patrywa przedtem za porednictwemzmyso-

wych wraen. Dlatego celowo dodaem ,,za po-

rednictwem wyobraenia'', poniewa kiedy

w tej samej duszy jednoczenie istnieje wyobra.

eniei pojcie,podobnie jak czstowspistniej4

ze sob pojcie i zmysowe wraenie, nie mo-

emy zaptzeczy, e paralelnie odbywa si ope-

racja rozumu' jednak nie na bazie wyobraenia,

ale pojcia.Wyobraenie jest wic niedokadnym

przedstawieniem, czyli odzwierciedleniem przed-

miotu, ktremu nie towarzyszy spostrzeenie tej

rzeczy, ktr niedokadnie nazwaem odzwier-

ciedlon, poniewa samo wyobraenie, podobnie

jak spostrzezenie, nie ujmuje poznawczo niczego

w kategoriach rozumu. Czsto rzeczywicie spo-

strzegamy przedmiotY, Do ktre zajty myla-

mi rozum nie zwraca wcale uwagi, i kiedy zmy-

sy rozpraszaj si w wieciezewntrznym, cho-

n4c wraenia.z rnych napotkanych przed-

miotw, duch jednak w tym czasie jest ptzez

mylenie skupiony na innych sprawach. Jeeli

na przykad jestemy zajci jak4 naukq lub za.

topieni w mylach, wtedy umys koncentruje

uwag na tych przedmiotach, a nie na rzeczAch,

ktre albo widzimy przed sob,albo spostrzega-

my innymi zmysami. W przeciwnym razie pra.

wie zawsze mtrsielibymymyleo niebie lub

ziemi, ktre ciqgle widzimy. Ale nawet w przy.

padku, kiedy rorvnoczenieco spostrzegamy

i o tym mylimy, jednak inaczej zmys reaguje

na przedmiot, inaczej na umys,poniewa - jak

wynika z wyzej podanych rozr nien - proces

spostrzegania zmysami rni si z gruntu od

operacji poznania przez rozum. Zmys z natury

przesuwa si po powierzchni, umys dr4y i pe-

netruje wewnqtrz istot. Tak samo gdy rne

zmysy percypujq jednoczenie ten sam przed.

miot, jak na przykad kiedy widzimy drzewo

i dotykamy go, kady zmys dziaa we wasnym

zakresie zgodnie ze swymi waciwociami

i w rny sposb spostrzega to samo drzewo.

I dlatego oba zmysydziaaj4samodzielnie i nie.

zalenie od siebie. Podobnie i umys pozostaje

cakiem niezaleny od zmysu,ktry mu towa.

rzyszy w akcie poznania, i samodzielnie konty-

nuuje proces poznania tej samej tzecz.\t.Jeeli

jednak okrelam wyobraenie jako odzwier.

ciedlenie rzeczy nie oparte aktualnie na zmyIe,

naleyto rozumie w tym sensie:poniewawra.

enie zmysowe jest rwnie niedokadnym od-

tworzeniem przedmiotu i tak samo nie poznaje

niczego w kategoriach rozumu, konieczne byo

przyjcie takiej definicji, aby uniknq identy.

fikacji wyobrani i zmysu. Tam, gdzie zmys

dzia'a przez spostrzeenie, nie moe jednocze-

nie dziaa wyobrania przez odzwierciedlenie

tej samej rzeczy, ale tam, gdzie ustaje dziaanie

zmysu, jego funkcj przejmuje i spenia wy-

obrania, oczywicie nie przez to, ze cospo.

strzega, ale e przedstawia rzee, nieobecn, nie

w formie tozr nienia i poznania umysowego'

jak zreszt nie czyni tego i zmys w spostrzee-

niu, co ju w sposb wystarczajqcy wyjaniem

wyej.Dziaanie wyobrani jest ograniczonewy.

636

qcznie do przedmiotw nieobecnych, tzn. do

Abelard, - RozPrauY

Rozprawa o poicioch oglnych

637

ii'J,-i.to.e lktualnie nie Ie w zasigu zmy-

nasze pojcia oglne nie mog istnie bez wy-

obraerl,naley to, jak s4dz, rozumie w takim

znaczeniu, e i|e razy prbujemy mylekate-

goriami rozumu o naturze dowolnej rzeczy albo

o jej waciwociach

.io*. Zmys' natomiast rna za przedmiot wy4cz.

ii" ,,""iy obecne. operacje rozumu obejmuj4

bez rnic y tzeczy o6"..'" i nieobecne. Naley

i tylko na tym staramy si

skoncentrowa uwag, zmysy, z }trych bierze

poczqtek cae poznanie ludzkie, sit przyzwy.

czajenia zawsze narzucajq umysowi ptzez wy-

obrani pewne detale, o jakie nam wcale nie

chodzi. Jak na przykad kiedy staramy si po-

zna w czowieku to tylko, co naley do jego

ludzkiej natury, to znaczy, e jest rozumnym

i miertelnym stworzeniem, pomijajqc oczywi-

cieto wszystko, co nie ma zwi4zku z natur

czowieka, jednak wbrew naszej intencji i woli

zmysy oferuj nam wiele innych szczegw,

ktre cakowicie usunlimy z pola widzenia,

jak kolor, wzrost taki czy inny, jaka budowa

i ksztat ciaa i wiele innych nieistotnych form

organizmu, czsto spostrzeganych przez zmysy.

Jest to zjawisko do tego stopnia nieuniknione,

e - co ju musi budzi zdumienie _ kiedy my-

lo czym niematerialnym i na tym punkcie

koncentruj uwag, jednak si przyzwyczaje-

nia zmysw jestem zmuszony wyobraa to so-

bie jako rzecz materialna, albo kiedy rozumiem

co jako bezbarwne, nawyk zmysw kae mi

to koniecznie wyobrazi sobie jako tzeez

barwn. Jest faktem bezdyskusyjnym, e naj-

pierw w nas budz si zmysy i maj najczstsze

zastosowanie. W dalszej kolejnoci umys stop-

niowo przechodzi do wyobraeri, w korlcu do

poj oglnych. Ale co pozrrajemy najwceeniej,

to zachowujemy najsilniej. W tym sensie po-

wiedzia Horacy: ,,Czym skorupka za modu na.

siqknie, tym na staro

iu zauwayt,, z" wszystko, co zmys moe spo-

,l.""", to i wyobrana moe przedstawi. Take

.,i",oi"*" e wierzta zachowujq, - jak tryie1d|

no""j.,,", wyobraenia tz*zy nieobecnych,-kt.

." 'p"'t.""jy zmysami. Przez swego rodzaju

zdolno p."ypo-i'ania utrwala si w ich wy.

obrani obraz spostrzeonych przedmiotw, po-

dobnie jak przecltem otrzymay ten obraz

;;;;;,;i,y.

d.,"i, drugie krcej zachowuj

W miar swoich.zdolnoci jedne

i*i*"t"

brzedmiotw poostawiony w ich wy.

obrani pr?z zmysy' Naley te zauv,,azy, e

jeeli klo uwaL wszystkie wyobraenia

''*"s"

rodzaju, jak pow1edziaem, przypomnie.

wraerl, t.ozslaczy e mog4 one

i; i"'";ycznie na podsta:wie tzeczy dozna-

nych prze, ,^y,iy, je.dnak.ArYstoteles _ .:

.'i""y'''.';" Boeciusz w Peri herrneneas - nle

;;ti;; bynajmniej takiej.ewentualnoci, e

*i,z"*v miee p-o;ciaoglne bez.wsptowarzy-

;;;;';ii i* *yor.uzerl. blatego cho mamy wie-

i"=pl;o oglnych o r,eczach niematerialnych,

i"al* *sioo ni.t' s i takie o rzeczach mate.

ii"r"v"t', z ktrymi nigdy nie zetkny si ,yy.

sy. .Irzeba zatem, id,qc ia Arystotelesem, zdefi.

niowawyobraeniewtensposb,jakzdefi.

niowalimv *'vzui, e jest to niedokadne od.

ar,ierciedleni"

p'#a*io t,' u"' aktualneg o wsp.

niezalenie od tego, czy ^Ia-

""ni"

"'''y'w,

powstao ze zmysu czy tez.bez

k';.azenie

Jeeli jetlnak Arystoteles twierdzi, e

tr4ci''.

"*yst'.

"ii^.

"i"."*v'towych

Abelard Piotr - O pojęciach ogólnych.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: