Skuteczność urządzeń wentylacji miejscowej.pdf

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 6/2003

Zestawienie obowi¹zuj¹cych obecnie

w Polsce wartoœci dopuszczalnych usta-

nowionych w odniesieniu do drgañ me-

chanicznych w rozporz¹dzeniu ministra

pracy i polityki spo³ecznej w sprawie naj-

wy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê-

¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia

w œrodowisku pracy [2] i wartoœci progo-

wych drgañ podanych w dyrektywie

2002/44/EC [5] zawarto w tabeli 2.

Z przedstawionego zestawienia wyni-

ka, ¿e postanowienia dotycz¹ce drgañ

mechanicznych zawarte w obu dokumen-

tach, w zakresie ustanowionych ze wzglê-

du na ochronê zdrowia i bezpieczeñstwo

pracowników wartoœci, zarówno odnosz¹-

ce siê do drgañ miejscowych jak i ogól-

nych, nie s¹ ca³kowicie spójne. Maj¹c na

uwadze postanowienia dyrektywy 2002/

44/EC i koniecznoœæ dostosowania prze-

pisów krajowych do prawa unijnego, prze-

widuje siê korektê przepisów polskich

w celu ich harmonizacji z przepisami eu-

ropejskimi.

Publikacja opracowana na podstawie wyników zadañ badawczych wykonanych

w ramach programu wieloletniego (b. SPR-1) pn. „Bezpieczeñstwo i ochrona zdro-

wia cz³owieka w œrodowisku pracy”, dofinansowanego przez Komitet Badañ Na-

ukowych. G³ówny koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy

a¿n¹ rolê w ograniczaniu emi-

sji zanieczyszczeñ do œrodo-

wiska powietrznego w po-

mieszczeniach spe³nia wentylacja miej-

scowa wywiewna. Stanowi ona œrodek

ochrony zbiorowej – usuwa zanieczysz-

czenia bezpoœrednio z miejsc wydziela-

nia. Dziêki temu nie dopuszcza siê do roz-

przestrzeniania zanieczyszczeñ w po-

mieszczeniach.

Ograniczenie emisji substancji szkodli-

wych dla zdrowia, przedostaj¹cych siê z ma-

szyn lub innych urz¹dzeñ do œrodowiska

powietrznego pomieszczeñ, ma zasadni-

cze znaczenie z punktu widzenia ochrony

cz³owieka w procesie pracy [1, 2]. Wyma-

gania dotycz¹ce zapewnienia w³aœciwych

warunków pracy, miêdzy innymi czysto-

œci œrodowiska powietrznego na stanowi-

skach pracy, s¹ zawarte w dyrektywach

Wspólnoty Europejskiej [3 y 7].

Dotychczas brak jest metod oceny sku-

tecznoœci dzia³ania zasysaj¹cych elemen-

tów wentylacji miejscowej wywiewnej

(obudów, okapów i ssawek wentylacyj-

nych) oraz zespo³ów i urz¹dzeñ oczysz-

czaj¹cych odsysane powietrze (odpyla-

czy, neutralizatorów). Brak tak¿e metod

okreœlania emisji z maszyn i urz¹dzeñ oraz

kryteriów w tym zakresie. W zwi¹zku

z tym w prowadzonych badaniach cer-

tyfikacyjnych maszyn i urz¹dzeñ w Pol-

sce dotychczas nie uwzglêdnia siê wy-

magañ dotycz¹cych emisji substancji

szkodliwych dla zdrowia do pomiesz-

czeñ pracy oraz skutecznoœci dzia³ania

urz¹dzeñ wentylacji miejscowej wy-

wiewnej.

Badania w omawianym zakresie s¹

wykonywane, w kilku oœrodkach nauko-

wo-badawczych w Niemczech. Pomiary

wykonywane s¹, miêdzy innymi, w od-

niesieniu do maszyn do obróbki drewna,

rêcznych zmechanizowanych narzêdzi

oraz agregatów filtracyjno-wentylacyj-

nych [8]. Istniej¹ tam równie¿ normy i pro-

jekty norm pañstwowych (DIN) oraz wy-

tyczne okreœlaj¹ce szczegó³owe wymaga-

nia dotycz¹ce pomiarów odnosz¹cych siê

do ró¿nego rodzaju maszyn.

Dokumenty normalizacyjne

Problematyk¹ oceny emisji zanie-

czyszczeñ oraz skutecznoœci dzia³ania

wentylacji miejscowej wywiewnej zajmu-

je siê Grupa Robocza nr 15 ds. Bezpie-

czeñstwa Maszyn Europejskiego Komi-

tetu Normalizacji CEN/TC 114. Metody

stosowane w badaniach emisji zanie-

czyszczeñ z maszyn oraz skutecznoœci

dzia³ania urz¹dzeñ wentylacji miejscowej

wywiewnej s¹ zawarte w arkuszowej nor-

mie europejskiej EN 1093. Proces norma-

lizacji w omawianym zakresie jest w to-

ku. W tabeli podano opisy metod oceny

parametrów zwi¹zanych z emisj¹ zanie-

czyszczeñ z maszyn i urz¹dzeñ oraz sku-

tecznoœci dzia³ania (skutecznoœæ ograni-

czania emisji, skutecznoœci wychwytu)

odci¹gów wentylacyjnych zawarte w po-

szczególnych arkuszach wymienionej

normy europejskiej oraz w ustanowio-

nych dotychczas Polskich Normach.

Zgodnie z PN-EN 1093-1: 2001 zdefi-

niowane zosta³y:

Skutecznoœæ wychwytu K c ( capture ef-

ficiency ) – stosunek strumienia masy

okreœlonego zanieczyszczenia zassanego

przez maszynê ( m u – m k ), do niekontrolo-

wanego strumienia masy tego zanieczysz-

czenia przez ni¹ emitowanego ( m u ), %:

PIŒMIENNICTWO

[1] Harazin B. Dokumentacja proponowanych

wartoœci dopuszczalnych nara¿enia zawodowego .

Podstawy i Metody Oceny Œrodowiska Pra-

cy, R 17, nr 1(27) 2001, s. 177-211

[2] Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polity-

ki Spo³ecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w spra-

wie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i na-

tê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia

w œrodowisku pracy. DzU nr 217, poz. 1833

[3] PN-91/N-01352 Drgania. Zasady wykony-

wania pomiarów na stanowiskach pracy

[4] Koton J., Szopa J. Procedura badania drgañ na

stanowiskach pracy Podstawy i Metody Oceny Œro-

dowiska Pracy, R 17, nr 1(27) 2001, s. 213-223

[5] Directive 2002/44/EC of the European

Parliament and of the Council of 25 June

2002 on the minimum health and safety re-

quirements regarding the exposure of wor-

kers to the risks arising from physical agents

((vibration) (sixteenth individual Directive

within the meaning of Article 16(1) of Direc-

tive 89/391/EEC) Official Journal L 177,

06/07/2002 s. 0013–0020

[6] EN ISO 5349–1:2001 Mechanical vibration

– Measurement and evaluation of human exposure

to hand – transmitted vibration – Part 1: General

requirements

[7] EN ISO 5349–2:2001 Mechanical vibra-

tion – Measurement and evaluation of human expo-

sure to hand – transmitted vibration – Part 2: Prac-

tical guidance for measurement at the workplace

[8] ISO 2361–1:1997 Mechanical vibration and

shock – Evaluation of human exposure to whole –

body vibration . Part 1: General requirements

[9] pr. EN 14253:2002 Mechanical vibration –

Measurement and calculation of occupational expo-

sure to whole – body vibration with reference to

health – Practical guidance

Natê¿enie kontrolowanej emisji m k

( controlled emission rate ) – masa okre-

œlonego zanieczyszczenia, które jest emi-

towane przez maszynê do okreœlonej prze-

strzeni w jej otoczeniu w jednostce cza-

su, przy czym uwzglêdnia siê skutki dzia-

³ania zmierzaj¹cego do zmniejszenia za-

nieczyszczania powietrza (wentylacjê

miejscow¹ wywiewn¹).

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 6/2003

mgr in¿. MACIEJ GLIÑSKI

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Pañstwowy Instytut Badawczy

Skutecznoœæ urz¹dzeñ wentylacji miejscowej wywiew nej

Natê¿enie niekontrolowanej emisji m u

( uncontrolled emission rate ) – masa okre-

œlonego zanieczyszczenia, które jest emi-

towane do otoczenia przez maszynê

w jednostce czasu w okreœlonej przestrze-

ni. Wszelkie dzia³ania s³u¿¹ce do zmniej-

szenia zanieczyszczenia powietrza w oto-

czeniu maszyny (np. urz¹dzenia odsysa-

j¹ce, obudowy, nawil¿anie) nie s¹ stoso-

wane lub uruchomione.

WskaŸnik oczyszczania I A ( decontami-

nation index ) – wartoœæ œrednia (z pomia-

ru w pewnej liczbie okreœlonych punk-

tów w otoczeniu maszyny) ró¿nic pomiê-

dzy œrednimi stê¿eniami zanieczyszczeñ

zmierzonymi przy wy³¹czonym i w³¹czo-

nym urz¹dzeniu s³u¿¹cym do ogranicza-

nia zanieczyszczenia (wentylacja miej-

scowa wywiewna).

(wykonanego zgodnie z norm¹ DIN

33892) wchodzi komora pomiarowa o wy-

miarach: szerokoœæ 3 m, wysokoœæ 2,25 m,

d³ugoœæ 6 m, z której powietrze odprowa-

dzane jest poprzez konfuzor. Przy wlocie

do dyfuzora usytuowano py³omierz typu

GRAVIKON VC 25 G firmy GSM GmbH

Neuss, do pomiaru stê¿enia py³u w po-

wietrzu. Skutecznoœæ urz¹dzenia wenty-

lacyjnego okreœlano porównuj¹c stê¿enie

py³u przy funkcjonuj¹cym i przy wy³¹-

czonym odsysaniu.

W Polsce badania skutecznoœci odsy-

sania py³ów, g³ównie podczas pracy rêcz-

nymi zmechanizowanymi narzêdziami

Badania skutecznoœci

dzia³ania urz¹dzeñ

wentylacji miejscowej wywiewnej

Rêczne zmechanizowane narzêdzia

(elektronarzêdzia) badano w Berufsge-

nossenschaftliches Institut für Arbeitssi-

cherheit (BIA), Sankt Augustin, Niemcy

[8, 9]. W sk³ad stanowiska badawczego

Tabela 1

METODY OCENY PARAMETRÓW ZWI¥ZANYCH Z EMISJ¥ ZANIECZYSZCZEÑ Z MASZYN I INNYCH URZ¥DZEÑ ORAZ SKUTECZNOŒCI

DZIA£ANIA ODCI¥GÓW WENTYLACYJNYCH

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 6/2003

gdzie:

K – skutecznoœæ odsysania py³ów ze

strefy obróbki przez elementy odsysaj¹-

ce, %

S b – œrednie stê¿enie py³u frakcji respi-

rabilnej przy braku odsysania powietrza,

mg/m 3

S – œrednie stê¿enie py³u frakcji respira-

bilnej przy odsysaniu powietrza, mg/m 3 .

Badania skutecznoœci procesu odsy-

sania py³ów omawian¹ metod¹, podczas

pracy rêcznych zmechanizowanych na-

rzêdzi do obróbki skrawaniem, wyposa-

¿onych w wyci¹gi wentylacji miejscowej

wywiewnej, prowadzono przy:

– szlifowaniu blach stalowych szpa-

chlowanych szlifierk¹ k¹tow¹ o napêdzie

pneumatycznym

– ciêciu p³yty drewnopodobnej (MDF)

pilark¹ rêczn¹ o napêdzie elektrycznym

– frezowaniu p³yty drewnopodobnej

(MDF) frezark¹ o napêdzie elektrycznym

– szlifowaniu blach stalowych szpa-

chlowanych i lakierowanych szlifierk¹

oscylacyjn¹ o napêdzie elektrycznym

– szlifowaniu blach stalowych szpa-

chlowanych i lakierowanych szlifierk¹

oscylacyjn¹ o napêdzie pneumatycznym

– szlifowaniu szpachlowanego drew-

na szlifierk¹ mimoœrodow¹ o napêdzie

elektrycznym

– wyrzynaniu w p³ycie drewnopodob-

nej (MDF) o gruboœci 30 mm wyrzynark¹

o napêdzie elektrycznym.

Wyniki tych pomiarów przedstawio-

no na rys. 1. Pomiary wykonane podczas

pracy wyrzynark¹ (materia³ – p³yta MDF

o gruboœci 30 mm) wykaza³y, ¿e wentyla-

cja tego urz¹dzenia by³a ca³kowicie nie-

skuteczna.

Wyniki te umo¿liwiaj¹ ocenê i porów-

nanie ró¿nych urz¹dzeñ z punktu widze-

nia skutecznoœci dzia³ania zastosowanej

wentylacji miejscowej wywiewnej, brak

jest jednak kryteriów tej oceny. Przy sto-

sowaniu tej metody nie s¹ zapewnione

ustalone (powtarzalne) warunki pomia-

rów, w zwi¹zku z tym wyniki badañ nale-

¿y traktowaæ jedynie jako informacyjne.

Druga metoda badañ skutecznoœci

odsysania zanieczyszczeñ jest zgodna

z norm¹ PN-EN 1093-3:2001. Zastosowa-

no komorê (wymiary: szerokoœæ 3,1 m,

wysokoœæ 2,3 m, d³ugoœæ 4,7 m), w której

umieszczono badane urz¹dzenie.

Obiekty badañ mog¹ byæ wyposa¿one

w wentylacjê miejscow¹ wywiewn¹,

przy³¹czone do agregatu filtracyjno-

wentylacyjnego b¹dŸ instalacji wenty-

lacji miejscowej wywiewnej. Zachowa-

no równomierny rozk³ad prêdkoœci po-

wietrza w pionowym przekroju komo-

ry prostopad³ym do jej osi. Powierzch-

nia przekroju poprzecznego dabanych

urz¹dzeñ nie mo¿e byæ wiêksza od 1/5

przekroju poprzecznego komory.

W przewodzie pomiarowym, przez któ-

ry powietrze odprowadza siê z komory,

mierzono stê¿enie py³u w powietrzu. Mie-

rzono równie¿ strumieñ objêtoœci odsy-

sanego z komory powietrza zwê¿k¹ Ven-

turiego, wykonan¹ i zainstalowan¹ zgod-

nie z norm¹ PN-EN ISO 5167-1:2000.

Stê¿enie py³u w powietrzu oznaczano

laserowym analizatorem zapylenia model

l.l08 firmy GRIMM. Do izokinetyczne-

go poboru próbek powietrza z przewodu

pomiarowego komory stosowano izoki-

netyczn¹ sondê kana³ow¹ model 1.152,

z czterema wymiennymi dyszami pomia-

rowymi (œrednice otworu wlotowego od

1 mm do 3 mm), przewidzianymi do po-

miarów w zakresach prêdkoœci przep³y-

wu powietrza w przewodzie wentylacyj-

nym od 2 m/s do 25 m/s.

Œrednie stê¿enie py³u w powietrzu

uzyskano jako œredni¹ arytmetyczn¹ z od-

czytów stê¿eñ rejestrowanych przez ana-

lizator w wybranych przedzia³ach czasu,

odpowiadaj¹cych obróbce wykonywanej

zgodnie z zaleceniami producenta obiek-

tu badañ.

Skutecznoœæ odsysania elementów

zasysaj¹cych wentylacji miejscowej wy-

wiewnej w odniesieniu do danego zespo-

³u * obliczano jako stosunek ró¿nicy œred-

niego stê¿enia py³u w powietrzu (mierzo-

nego jw.) przy czynnej i nieczynnej wen-

tylacji miejscowej wywiewnej, do stê¿e-

nia py³u w powietrzu zmierzonej przy

nieczynnej wentylacji miejscowej wy-

wiewnej:

gdzie:

S k – œrednie stê¿enie py³u w powietrzu

w przewodzie pomiarowym przy czynnej

wentylacji miejscowej wywiewnej lub

œrednie natê¿enie kontrolowanej emisji

dla cz¹stek py³u > 0,3 Pm

S u – œrednie stê¿enie py³u w powietrzu

w przewodzie pomiarowym przy nie-

czynnej wentylacji miejscowej wywiew-

nej lub œrednie natê¿enie niekontrolowa-

nej emisji dla cz¹stek py³u > 0,3 Pm.

Skrawanym materia³em by³o ¿eliwo.

Badaniami objêto nastêpuj¹ce szlifierki

o napêdzie elektrycznym, przy³¹czone do

agregatów filtracyjno-wentylacyjnych:

• dwutarczow¹ szlifierkê sto³ow¹

z obudowami tarcz (tarcza szlifierska elek-

trokorundowa, œrednica 250 mm)

• rêczn¹ zmechanizowan¹ szlifierkê mi-

moœrodow¹, badan¹ w dwóch wariantach:

podczas pracy zgrubnej (materia³ œcier-

ny „50”) oraz przy wyg³adzaniu (mate-

ria³ œcierny „80”)

• rêczn¹ zmechanizowan¹ szlifierkê

oscylacyjn¹ (materia³ œcierny „60”)

Rys. 1. Porównanie skutecznoœci wychwytu przy ró¿nego rodzaju rêcznych zmechanizowa-

nych narzêdziach do obróbki skrawaniem i ró¿nych skrawanych materia³ach

* W przypadku umieszczenia agregatu filtracyjno-

-wentylacyjnego w komorze do badañ, na skutecz-

noœæ odsysania sk³ada siê skutecznoœæ elementu za-

sysaj¹cego oraz tego agregatu.

wyposa¿onymi w odci¹gi wentylacji

miejscowej wywiewnej, by³y prowadzo-

ne dwiema metodami.

Pierwsza z nich polega³a na wykona-

niu pomiarów porównawczych stê¿eñ

py³u w strefie oddychania pracowników.

Okreœlano œrednie stê¿enia frakcji respi-

rabilnej py³u, przy w³¹czonym i wy³¹czo-

nym odsysaniu powietrza lub zainstalo-

wanym b¹dŸ niezainstalowanym odpy-

laczu przy narzêdziu, z zachowaniem nie-

zmienionych warunków pracy i przy naj-

czêœciej stosowanej obróbce.

Pomiary stê¿eñ py³u wykonywano

py³omierzem o nazwie DUST TRACK fir-

my TSI, z cyklonem przeznaczonym do

oddzielania frakcji respirabilnej poni¿ej

4Pm.

Skutecznoœæ odsysania py³ów K obli-

czano z zale¿noœci:

K = 100 ( S b – S )/ S b

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 6/2003

• rêczn¹ zmechanizowan¹ szlifierkê

rotacyjn¹ (materia³ œcierny „listkowy”)

• rêczn¹ zmechanizowan¹ szlifierkê

k¹tow¹ z tarcz¹ do przecinania.

Wyniki pomiarów skutecznoœci odsy-

sania elementów zasysaj¹cych wentylacji

miejscowej wywiewnej (skutecznoœæ wy-

chwytu) przy ró¿nych szlifierkach, podczas

skrawania ¿eliwa przedstawiono na rys. 2.

Nale¿y zwróciæ uwagê na wysok¹ (po-

nad 99%) skutecznoœæ odsysania (sku-

tecznoœæ wychwytu), uzyskan¹ przy ciê-

ciu ¿eliwa rêczn¹ zmechanizowan¹ szli-

fierk¹ k¹tow¹. Podczas pomiarów stru-

mieñ zanieczyszczeñ by³ przez szlifierza

kierowany bezpoœrednio do ssawki. Usta-

wienie ssawki poza stref¹ emisji zanie-

czyszczeñ prowadzi do radykalnego ob-

ni¿enia jej skutecznoœci. Prawid³owa or-

ganizacja stanowisk pracy, uwzglêdnia-

j¹ca skutecznoœæ konkretnych rozwi¹zañ

wentylacji miejscowej wywiewnej, ma

wiêc istotne znaczenie z punktu widze-

nia czystoœci œrodowiska powietrznego

w pomieszczeniach.

Rys. 2. Porównanie wyników pomiarów skutecznoœci wychwytu przy szlifowaniu ¿eliwa

ró¿nymi szlifierkami wyposa¿onymi w wentylacjê miejscow¹ wywiewn¹

Badania emisji py³u z maszyn

i innych urz¹dzeñ do pomieszczeñ

Emisjê py³u okreœlano równie¿ zgod-

nie z norm¹ PN-EN 1093-3: 2001, stosu-

j¹c uprzednio opisan¹ komorê. Skrawa-

no ¿eliwo. Emisjê py³u obliczano mno-

¿¹c wartoœæ strumienia objêtoœci powie-

trza odprowadzanego z komory przewo-

dem pomiarowym, przez stê¿enie py³u

w przep³ywaj¹cym powietrzu. Natê¿enie

kontrolowanej i niekontrolowanej emisji

[mg/min]:

E = 1,67 • 10 -5 • V • S p

gdzie: V – wartoœæ œrednia strumienia

objêtoœci odprowadzanego z komory po-

wietrza, m 3 /h,

S p – œrednie (z okresu wykonywania po-

miaru) stê¿enie py³u w powietrzu Pg/m 3 od-

czytane w odniesieniu do wybranego zakre-

su przedzia³ów rozk³adu wymiarowego.

Badaniami objêto te same co poprzed-

nio urz¹dzenia. Wyniki pomiarów emisji

py³u przy tych urz¹dzeniach, przy uru-

chomionej wentylacji miejscowej wy-

wiewnej przedstawiono na rys. 3., a bez

odsysania powietrza – na rys. 4. Zastoso-

wanie laserowego analizatora zapylenia

model 1.108 pozwoli³o na okreœlenie

emisji py³u w piêtnastu przedzia³ach œred-

nic jego ziaren [10,11]. Przyk³adowe wy-

niki takich pomiarów, odnosz¹cych siê

do wybranych przedzia³ów rozk³adu wy-

miarowego (sk³adu ziarnowego) oraz szli-

fierki k¹towej z tarcz¹ do przecinania bez

odsysania powietrza i z odsysaniem,

przedstawiono na rys. 5.

Rys. 3. Porównanie wyników pomiarów natê¿enia emisji py³u ¿eliwa w odniesieniu do

ró¿nych szlifierek przy stosowaniu wentylacji miejscowej wywiewnej

Rys. 4. Porównanie wyników pomiarów natê¿enia emisji py³u ¿eliwa w odniesieniu do

ró¿nych szlifierek bez wentylacji miejscowej wywiewnej

Rys. 5. Udzia³y procentowe natê¿enia emisji (w odniesieniu do masy ziaren py³u zawar-

tych w wybranych przedzia³ach œrednic) przy przecinaniu ¿eliwa szlifierk¹ k¹tow¹ z od-

sysaniem powietrza

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 6/2003

* * *

Prowadzenie badañ i oceny skutecz-

noœci odci¹gów oraz odpylaczy wspó³-

pracuj¹cych z tymi odci¹gami, z punktu

widzenia emisji py³ów do œrodowiska po-

wietrznego, umo¿liwia doskonalenie

konstrukcji rozwi¹zañ wentylacji miej-

scowej wywiewnej oraz eliminowanie

z rynku maszyn i innych urz¹dzeñ, któ-

rych praca powoduje nadmierny wzrost

stê¿eñ py³u na stanowiskach pracy. Wy-

niki badañ mog¹ równie¿ stanowiæ dane

do projektowania wentylacji ogólnej po-

mieszczeñ, w których stosowane s¹ oma-

wiane urz¹dzenia.

gieñ od niepamiêtnych czasów

by³ dla cz³owieka Ÿród³em cie-

p³a, a tak¿e Ÿród³em œwiat³a.

Szczególnie ten ostatni przypadek, mate-

rialnie ilustrowany jako ³uczywo, pochod-

nia, kaganek oliwny, lampka oliwna,

wreszcie jako œwieca woskowa lub ³ojo-

wa nie straci³ swoich zalet i zastosowa-

nia. Jest nadal wykorzystywany w posta-

ci œwiec, zniczy i innych œrodków, mimo

wynalazku lampy naftowej, lampy karbi-

dowej, a póŸniej – w dobach pary, elek-

trycznoœci i atomu ¿arówki ³ukowej, ¿aro-

wej i jarzeniowej. Zmieni³a siê jedynie

jego g³ówna funkcja – z wy³¹cznych za-

stosowañ oœwietleniowych na praktycz-

ny element dekoracyjny, modalny, litur-

giczny.

oraz masie cz¹steczkowej 300 ÷ 500. Ich

temperatura destylacji mieœci siê w prze-

dziale 40 ÷ 500 o C. Chemicznie s¹ bar-

dzo odporne.

Cereziny s¹ cia³em sta³ym drobnokry-

stalicznym o temperaturze topnienia 65

– 88 o C, masie cz¹steczkowej 500 ÷ 700

i sk³adzie pierwiastkowym C 37 H 76 –

C 53 H 108 . Charakteryzuj¹ siê wiêksz¹ gê-

stoœci¹, wy¿szym wspó³czynnikiem re-

frakcji, wiêksz¹ lepkoœci¹ oraz reaktyw-

noœci¹ chemiczn¹ od parafin. S¹ izomera-

mi parafin z bardziej rozbudowan¹, nie-

uporz¹dkowan¹ struktur¹ bocznych wi¹-

zañ, zawieraj¹cych œrednio do trzech ato-

mów wêgla.

Czysta parafina jest produktem bez-

barwnym, bez zapachu i smaku, w doty-

ku t³ustym, nie rozpuszczaj¹cym siê w wo-

dzie i alkoholu, dobrze w wiêkszoœci roz-

puszczalników organicznych oraz

olejach mineralnych i roœlinnych. Gêstoœæ

parafiny w 15 o C, w zale¿noœci od czy-

stoœci waha siê w granicach 0,881 – 0,915

g/cm 3 , a jej temperatura topnienia mo¿e

ró¿niæ siê o 10 ÷ 12 o C. Parafina s³abo

oczyszczona (techniczna) ma barwê ciem-

no ¿ó³t¹ przechodz¹c¹ na œwietle w bru-

natn¹.

Chemicznie parafina, w zale¿noœci od

sk³adu i iloœci grup metanowych, w nor-

malnych warunkach jest bardzo odporna

na dzia³anie kwasów i alkaliów, metali

alkalicznych, utleniaczy i chlorowców.

W wy¿szych temperaturach reaguje jed-

nak z chlorowcami, w obecnoœci utlenia-

czy daje kwasy karbonowe, pod wp³y-

wem tlenu tworzy wy¿sze kwasy t³usz-

czowe, alkohole i inne produkty utlenie-

nia.

Parafinê otrzymuje siê g³ównie z ropy

naftowej, z frakcji wrz¹cej w temperatu-

rze 300 ÷ 500 o C. Wydziela siê j¹ z desty-

latu parafinowego ró¿nymi metodami (fil-

tracja ciœnieniowa, wymra¿anie, frakcjo-

nowana ekstrakcja, po³¹czone z procesem

„pocenia siê”, czyli samoczynnego od-

parowania frakcji lotnych). Otrzymana

takim sposobem parafina zawiera do 30%

oleju i nazywa siê parafinowym gaczem

[2,3].

W produkcji krajowej parafinê dzieli

siê na dwa rodzaje: parafinê rafinowan¹ II

o symbolu SWW 0245-11, która w zale¿-

noœci od temperatury krzepniêcia dzieli

siê na cztery odmiany i parafinê nierafi-

nowan¹ N o symbolu SWW 0245-13 [4]

(tabela 1.).

Parafinê II stosuje siê w przemyœle pa-

pierniczym, tekstylnym, lakierniczym, do

PIŒMIENNICTWO

[1] Gliñski M. Ograniczanie zapylenia na stano-

wiskach pracy . CIOP, Warszawa 1999

[2] Gliñski M. Ograniczanie emisji zanieczysz-

czeñ w pomieszczeniach pracy. Przyk³ady obudów

wentylacji miejscowej wywiewnej . CIOP, Warsza-

wa 2001

[3] Dyrektywa Rady 89/656/EWG z dnia 30

listopada 1989 r. ominimalnych wymaga-

niach bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia do-

tycz¹cych stosowania przez pracowników

œrodków ochrony indywidualnej w miejscu

pracy (trzecia szczegó³owa dyrektywa w ro-

zumieniu art. 16(1) dyrektywy 89/391/EWG)

[4] Dyrektywa Rady 89/654/EWG z dnia 30

listopada 1989 r. dotycz¹ca minimalnych wy-

magañ bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pod-

czas pracy (pierwsza szczegó³owa dyrektywa w ro-

zumieniu art.16(1) dyrektywy 89/391/EWG)

[5] Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12

czerwca 1989 r. o wprowadzeniu œrodków

w celu zwiêkszenia bezpieczeñstwa i popra-

wy zdrowia pracowników podczas pracy

[6] Dyrektywa Rady 98/24/WE z dnia 7 kwiet-

nia 1998 r. w sprawie bezpieczeñstwa pracow-

ników oraz ochrony ich zdrowia przed ryzy-

kiem zwi¹zanym z czynnikami chemiczny-

mi podczas pracy (czternasta szczegó³owa dy-

rektywa w rozumieniu art.16(1) dyrektywy

89/391/EWG)

[7] Dyrektywa Rady 89/655/EWG z dnia 30

listopada 1989 r. dotycz¹ca minimalnych wy-

magañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i ochro-

ny zdrowia przy u¿ytkowaniu przez pracowni-

ków urz¹dzeñ produkcyjnych podczas pracy

(druga szczegó³owa dyrektywa w rozumieniu

art. 16(1) dyrektywy 89/391/EWG)

[8] Georg H., Heimann M., Leßnich W., Post

G. Ermittlung der Staubemission von handgeführten

Elektrowerkzeugen für die Holzbearbeitung . BG-

Regeln, Januar 1998

[9] Gliñski M. Ograniczanie zapylenia na nie-

stacjonarnych stanowiskach pracy . Medycyna

Pracy nr 4, 2000

[10] Gliñski M. Ograniczanie pylenia podczas

szlifowania ¿eliwa . Medycyna Pracy nr 1, 2002

[11] Gliñski M. Dust Emission and Efficiency of

Local Exhaust Ventilation During Cast Iron Grin-

ding . JOSE vol. 8 nr 1, 2002

Surowce i produkty

Wyodrêbnienie z surowej ropy nafto-

wej sta³ych wêglowodorów parafino-

wych, o dobrej plastycznoœci, œwietnie

spalaj¹cych siê na knotach tworzonych

z surowców naturalnych czy sztucznych,

wp³ynê³o na obni¿enie kosztów œwiec.

Obecnie przetwórstwo parafiny na galan-

teriê œwiecarsk¹ – œwiece dekoracyjne, li-

turgiczne, œwieczki okazjonalne, lampio-

ny, znicze, pochodnie itp. osi¹gnê³o tak

znacz¹ce rozmiary, ¿e w wielu krajach

powsta³a bran¿a producentów wyrobów

œwiecowych, a produkcja tego przemys³u

i popyt na jego wyroby nieustannie siê

powiêksza. W Polsce, tylko w samym In-

ternecie [1] prezentuje swoje us³ugi po-

nad 125 firm, w tzw. small biznesie , a gi-

ganty przemys³owe przetwarzaj¹ce ropê

naftow¹, wêgiel, ³upki i inne kopaliny nie

narzekaj¹ na zbyt produktów parafino-

wych.

Parafina – jest mieszanin¹ sta³ych

wysokocz¹steczkowych wêglowodorów

alifatycznych, zwyk³ych i izomerycz-

nych, domieszkowanych niewielk¹ ilo-

œci¹ wêglowodorów cyklicznych. Otrzy-

mywana jest g³ównie z ropy naftowej,

³upków bitumicznych oraz na drodze syn-

tezy w procesie Fischera-Tropscha. Wê-

glowodory wchodz¹ce w sk³ad parafiny

o ogólnym wzorze CnH 2 n +2 , dziel¹ siê na

parafiny i cereziny.

Do parafin, charakteryzuj¹cych siê

p³ask¹ i liniow¹ struktur¹ krystaliczn¹,

nale¿y mieszanina sta³ych wêglowodo-

rów, bêd¹cych homologami metanu o pro-

stej rozbudowie przestrzennej, tempera-

turze topnienia w granicach 50 ÷ 72 o C

i sk³adzie pierwiastkowym C 19 H 40 - C 35 H 72

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: