Biblia_i_Awesta_OCR.pdf

BIBLIA I AWESTA. — W modzie jest obecnie twierdzenie, że re

ligia żydowska i chrześcijańska wzięły główne swoje dogmaty z in

nych religii, a przedewszystkiem z religii Persyi. Starają się tego

dowieść, ukazując na mniemane podobieństwo pojęć religijnych, za

wartych w Biblii i w Awes'cie.

Następujące zaś są wierzenia, Biblii i Aweście rzekomo wspól

nej a przez pierwszą rzekomo zapożyczone od świętej księgi Par

sów: jedynobóstwo, stworzenie świata, słowo twórcze i pośrednictwo

istoty boskiej między Bogiem a człowiekiem, Duch Święty, zmar

twychwstanie ciał i życie przyszłe, istnienie szatanów i aniołów,

istnienie chóru siedmiu aniołów wyższych nad innych, prorokowa

nie i raj ziemski.

Nomenklatura zaiste przerażająca; prawie cała teologia kato

licka w niej się zawiera; otóż każdy z tych punktów zbadamy po

szczególe; zacznijmy od tych, które jako najzupełniej obce reli

gii Persów, trzeba a priori od dyskusyi wyłączyć.

1. Słowo twórcze.—Twierdzenie, jakoby Awesta zawierała

jakąkolwiek, choćby najmniejszą wzmiankę o Słowie twórczem, jest

najzupełniej błędne. Pragnących się o tern przekonać, odsyłamy

do artykułu „Słowo Boże. u

2. Pośrednik. Idzie tu o to, czy pojęcie o pośredniku mię

dzy Bogiem a ludźmi, jak również urzeczywistnienie tego pojęcia,

w osobie Chrystusa Pana, jest pojęciem chrześcijańskiem, czy jest

wierzeniem chrystyanizmowi właściwem? Czy zadanie to rzeczy

wiście wypełnił Chrystus? czy też może wszystko to jest tylko

mytem, pojęciem pogańskiem, z pewnemi zmianami, na grunt chry-

BIBLIA I A WESTA.

153

styanizmu przeniesionemi? To drugie zdanie utrzymywali Burnouf,

Marina i wielu innych. Podług nich, pierwsza myśl o pośredniku

powstała u Persów i ujawniła się w osobie czy też w duchu Mithry,

którego imię miałoby oznaczać przyjaciela i pośrednika. Zobaczmy,

ile w tem prawdy.

Mgdy Mazdejczycy—ani starożytni ani nowsi—nie znali poję

cia o pośredniku między Bogiem a ludźmi; Zend na określenie go na

wet wyrazu odpowiedniego nie posiada. Grzeszny Mazdejczyk otrzy

muje przebaczenie za swe winy na skutek dopełnionej pokuty; wię

kszą, część Vendidadu wypełnia oznaczenie ilości (quantum) tej

pokuty; niektóre zbrodnie orzeka za niemożliwe do odpuszczenia,

tak np. Fargard I w szeregu nieszczęść, stworzonych przez Anro-

mainyusa wymienia jako występki nie do darowania: sodomię i grze

banie trupów (ob. Fargard, I, §§ 44 i 46). Fargard III, § 134,

dosłownie tak powiada: Jeżeli ktokolwiek pogrzebie w ziemi psy

albo ludzi zmarłych, i jeśli tak upłynie dwa lata do ich odgrzeba

nia, to za tę zbrodnię niema dostatecznej kary, niema przebacze

nia. Czyny te są na zawsze niemożliwe do odpuszczenia.

Surowość ta, co prawda, złagodniała z czasem, lecz w staro

żytności, w epoce, o której mówimy w tej chwili, panowała ona

wszechwładnie. Wprowadzone później złagodzenie zasadzało się

na zmniejszeniu kar i na oznaczeniu pokuty, wymaganej za odpu

szczenie grzecbów pierwotnie nieodpuszczalnych, ale nigdy nie przy

puszczało interwencyi jakiegoś pośrednika. Odnośnie do tego pun

ktu historyi religii mylono się zazwyczaj z powodu błędnego tłó-

maczenia najzwyklejszego ustępu z Plutarcha. Grecki ten historyk

w rozdz. 46 swej księgi o Izydzie i Ozyrysie tak mówi: „Według

zdania Persów, Oromasdes podobny jest do światła, Areimanios zaś do

ciemności, Mithra jest pomiędzy obydwoma: acpawv jxsaov: 8i4 TOUTO

[isokYjv TOV Mlftpav xaXouatv oi Iiepaat. I dlatego właśnie Persowie na

zywają Mithrę pośrednim."

Nie potrzeba filozoficznej dyskusyi na to, aby wykazać, że

Plutarch mówi nie o pośredniku pomiędzy zagniewanym Bogiem

a grzesznym człowiekiem, lecz poprostu o naturalnem środkowem

stanowisku pomiędzy dwoma pierwiastkami, co do swej istoty róż

nymi. Bóg jest światłem, zły duch — ciemnością, a Mitra czemś

pośredniem: świtem lub zmrokiem. Takie jest prawdziwe znaczenie

tego zdania Plutarcha.

Daleki od zadań pośrednika między niebem a ziemią, Mithra

ukazuje się w całej Aweście jako surowy sędzia, mściciel pogwał

conych praw sprawiedliwości. W hymnie, poświęconym jego chwa

le, w szeregu wyliczanych jego przymiotów czytamy: „Czcimy

Mithrę, któremu wojownicy jednozgodnie składają ofiary na grzbie

cie swych koni, którego proszą o siłę dla swych zaprzęgów, o zdro

wie dla swego ciała, o pokonanie wrogów...; który gdy jest roz

gniewany, obrażony, wywraca chaty i miasta, plemiona i kraje, oraz

rządców nmanas'ow, viss'ow, plemion i krajów; który devów na gło

wę bije, który winnych karze, szalbierzy karci, przeciwnikiem jest

Peris'ow *), który proste ścieżki oszukującego go kraju czyni krzy-

') Peri są to duchy dobre, stopniem tylko niższe od aniołów, chociaż rów

nej z niemi piękności.

Niegdyś wygnane z raju, mieszkają, one w powietrzu

154

BIBLIA I AWESTA.

wemi, odbiera mu zwycięstwo i bezbronnego wydaje na łup wojo

wnika tępiciela....; który pobudza do wojennego pogotowia żołnie

rzy, który tworzy armię, władcą jest potężnym, wszechwiedzącym,

który idzie na czele bitwy, który się na tern stanowisku utrzymuje

i który druzgoce tam szeregi zbrojne...., a potęgą swą sieje spusto

szenie i grozę." (Patrz tłóm. Awesty w języku franc. II wydanie,

str. 451 nst.; Yeszt. X. 11, 18, 19, 26. 27. 35—37).

Czynności te, jak widać, nie bardzo się zgadzają z zadaniem

pośrednika, są one nawet wręcz mu przeciwne. Pośrednik, który

tylko karze i mści się, najoczywiściej nie jest pośrednikiem.

Prócz tego, dla udowodnienia, że Mithra jest pośrednikiem;

powołują się na ustęp z Minokhired (22), który tak mówi: „Czwar

tego dnia po śmierci dusza przybywa do mostu Szandor (Szinvat)

wielkiego i strasznego Tam, we wrogiem usposobieniu przed

stawiają się jej liczni antagoniści, Aeszma, Ast-vihad, który pożera

wszystko stworzenie, a w usposobieniu pojednawczem Mithra, Srao-

sza i Basznu." (Roz. II, 125, 1.17), Z wyrazu, któryśmy oddali

przez usposobienie pojednawcze (mianji), chcą zrobić pośrednictwo

i stąd zdobyć argument na korzyść swego założenia.

Ale ci, co wyraz ten inaczej niż my tłómaczą, albo wcale nie

czytali tekstu oryginalnego, albo też są zaślepieni stronniczą zacie

kłością. Rzekome to bowiem pośrednictwo objaśniają nam nastę

pne paragrafy, które tak mówią: „Rasznu waży czyny ludzkie bez

niesprawiedliwości i względów dla kogokolwiek, wielkiego czy ma

łego, pobożnego i wiernego, czy też złego człowieka (§ 118); poczem

Sraosza pomaga sprawiedliwej duszy do przejścia mostu (§ 119,

120)." „Zły człowiek spotyka również przeciwnika samego Srao-

szę, który go usuwa od mostu i oddaje w ręce dewy Vizaresza

(§ 161, 164)." O Mithrze ani słowa. Wstawiennictwo zatem i po

średnictwo tych duchów polega na tem, że Rasznu sądzi surowo

i sprawiedliwie, Sraosza pomaga dobrym, a odrzuca złych; Mithra

zaś.... że nic nie robi... I czyż takie pośrednictwo jest nam zdolne

przypominać Chrystusa, pośrednika między Bogiem a człowiekiem,

oddającego ludzko-boskie swe życie celem przebłagania jednego,

a zbawienia drugiego? Zbyteczna byłaby odpowiedź na podobne

pytanie.

3. Duch Święty., Me mniej błędne jest zdanie, że Awesta

zna dogmat o Duchu Św. Chyba na podstawie dziecinnej gry wy

razów coś podobnego można utrzymywać. W księdze tej znajduje

my, co prawda, wyrazy spento mainyus i mainyus spenisto, które

zwykle przez nadużycie tłómaczą przez wyrazy: duch święty, lub

duch najświętszy. Tymczasem spento, spenisto, nie mają wcale tego

znaczenia. Pierwszy z tych wyrazów jest imiesłowem, drugi—przy

miotnikiem w stopniu najwyższym, uformowanym od pierwiasku su,

oznaczającego sprzyjać, rozwijać, czynić kogoś szczęśliwym. Wy

razy te zatem odpowiadają łacińskiemu augustus (od augere) l ),

w wodzie i w najpiękniejszych okolicach ziemi, w zaczarowanych napowietrz

nych ogrodach, lub w kryształowych na dnie morskiem pałacach.

') Mazdejczycy zawsze je tak pojmowali. Tłóraaczenie Awesty w języku

Peblvi wyraz spento oddaje przez afzurah, wyraz pochodzący od pierwiastku afzu,

który znaczy wzrastać, szczęścić się. (Por. Pahlaoi— Pdzand glossary, str. 51).

BIBLIA I AWESTA.

155

nigdy zaś sanctus, święty. Prócz ,tego wyrazy spento mainyus nie

mają nic wspólnego z Duchem Świętym. Mazdejczycy nie przy

puszczali nigdy nawet pojęcia o Trójcy Świętej. „Będę głosił, po

wiada Yasna (XXX, § 3), dwa duchy bliźnięta, które były na

zwane, względnie do natury każdego z nich, duchem dobrym i du

chem złym. Oba te duchy złączyły się początkowo w celu utwo

rzenia życia i śmierci i losu istot." Oto jest istota mazdejskiego

dualizmu. Dwa duchy pierwiastkowe, z których jeden, duch dobry,

daje życie, wzrost, powodzenie; drugi, duch zły, jest przyczyną

śmierci, udręczeń, zguby. Przyczyna, która sprawia, że jeden duch

jest dobry, a drugi zły, jest ta, że jeden sprzyja życiu, działalno

ści istot i prawdzie, drugi zaś zniszczeniu i kłamstwu. Me z ta

kiej też teologii mogli byli chrześcijanie zapożyczyć swe pojęcie

o Trójcy Św., o trzech Boskich osobach, wzajem ze sobą złączo

nych węzłem jednej i tej samej natury, z których druga jest zro

dzona przez pierwszą, a trzecia pochodzi od dwóch innych przez

działanie miłości.

4. Archaniołowie. Zdaje się zachodzić pewna analogia co

do liczby pomiędzy siedmiu archaniołami chrześcijańskiej teologii,

stojącymi bezustannie przed obliczem Boga, a siedmiu Amesza Spen-

tas awestycznego nieba. Analogia ta jednak nie da się utrzymać

inaczej, jak tylko przez pomieszanie czasów i rzeczy, najbardziej

względem siebie różnych. Awesta zaledwie parę razy wymienia

siedmiu Amesza Spentas, lecz do tej liczby włącza samego mazdej

skiego boga Aliura-Mazdę. W rzeczywistości przeto, tych mniema

nych aniołów jest sześciu tylko, przez co już tożsamość liczby upa

da. Przytem, liczenie tych siedmiu Amesza-spentas nie jest zbyt

dawne; sam wyraz, który ich oznacza jako grupę (Amesza-spenta),

w najdawniejszych częściach Awesty jest nieznany; nie spotyka się

go nigdzie w Gatha, lecz tylko w nagłówkach, dodanych przez

ostatnich układaczy. Osobistości, oznaczone później imieniem Ame

sza-spenta, nie występują jeszcze w starożytnych pieśniach jako

duchy pewnej określonej natury i jako rzeczywiste osobowości.

Wreszcie Persya dla oznaczenia tych osobistości nie miała wcale

wyrazu i stale posługiwać się musiała awestycznym wyrazem ame-

sza-spent, albo naśladownictwem perskiego amahra-Spenta. 1 ) Wszy

stko to najoczywiściej dowodzi, że pochodzenie grupy Amesza-

spentas jest nowożytne, że nazwa ta powstała za ostatniej organi-

zacyi, ostatecznego usystematyzowania mazdeizmu, i że wierzenia

mazdejskie nie miały wpływu na pojęcia biblijne.

Xadto obie te grupy aniołów nie mają nic ze sobą wspólnego

ze względu na swe zadanie. Chrześcijańscy archaniołowie stoją

w obecności Boga, aby Go czcić i otrzymywać od Mego rozkazy,

zawsze skorzy do ich spełnienia. Zaś duchy Amesza-spentas nigdy

nie są adstantes ante Deum, i nie mogą być nimi, ponieważ bóg ich

bywa niekiedy uważany i liczony jako jeden z pomiędzy nich i jako

im podobny. Zadanie ich jest najzupełniej ziemskie. Jeden duch

opiekuje się stadami, drugi ziemią, trzeci kruszcami, trzech innych

wreszcie ogniem, wodą i roślinami.

Zresztą sam wyraz spent nie jest perskiego pochodzenia.

156

BIBLIA I AWESTA.

Jakże dalecy są oni w tycli czynnościach od naszych archa

niołów! Czyżby więc autor księgi Tobjasza dał się może w błąd

wprowadzić samej tylko liczbie siedmiu? Ależ ta liczba nie odpo

wiada liczbie duchów mazdejskich, gdyż jeśli dla otrzymania liczby

siedmiu wlicza się do nich boga Ahura-Mazdę, to takiem samem

prawem należałoby między archaniołów zaliczyć Jehowę, a wtedy

archaniołów biblijnych byłoby ośmiu. Jeśli się zaś Ahura-mazdę

do rzędu mazdejskich duchów nie wliczy, to Amesza-spentas będzie

sześciu, podczas gdy archaniołów zostaje liczba siedmiu. Skądinąd,

od najdawniejszych czasów historyi żydów, liczba siedmiu miała

zawsze tajemnicze znaczenie; była to ilość dni stworzenia i podziału

czasu; na ołtarzu stało siedm kandelabrów, siedm chlebów pokła

danych leżało i t. d. Nielogicznością zatem jest wielką szukać po

chodzenia liczby siedmiu po za sferą pojęć żydowskich.

5. Aniołowie-Stróżowie. Trzeba dać naprzód pojęcie o Anio

łach Stróżach. Pierwszy Hang, powziął myśl zbliżenia tych dwóch

rodzajów duchów, i, nieusprawiedliwiając niczem tej asymilacyi,

nie wahał się przełożyć wyraz Frawaszi przez guardian angel. Za

jego przykładem poszli inni. Geldner, łagodząc nieco to wyrażenie,

używa wyrazu Szutzgeist, duch opiekuńczy. Wreszcie w ostatnich

czasach w jednem z pism angielskich pisał Monier Wiliams, że prze

jeżdżając przez Francyę, słyszał, jak kaznodzieja katolicki rozpra

wiał o aniołach-stróżach, i że zdawało mu się, jakoby stał wobec

zoroastryjskiego nauczyciela, rozprawiającego o Frawaszach. Błąd

podobny da się jeszcze pojąć u Wiliams'a, który zoroastryzm znał

tylko z najdawniejszych ksiąg Hauga, i który jeszcze wierzy, że

Zoroaster napisał Awestę na dwa tysiące pięćset lat przed Chry

stusem. Ale trudno pojąć, jak mógł się dopuścić tak śmiesznego

pomieszania pojęć uczony bawarczyk, Geldner.

Czemże są w rzeczywistości Frawasze? Otworzywszy Awestę,

czytamy tam jasno i wyraźnie na wielu miejscach wypisane nastę

pujące wyrazy: „Czcimy dusze zmarłych, które są Frawasze spra

wiedliwych: iristdndm urv&no yazamaide yćio aszaonćim Frawaszayd."

(patrz Yasna XVII, 43; XXVI, 21, 34 i t. d.) Frawasze zatem

są to dii manes dawnych Latynów, a Pitris Hindusów. Przychodzą

one na ziemię w ciągu pięciu ostatnich dni roku, poświęconych pa

mięci zmarłych. Przychodzą zobaczyć, czy je czczą ludzie na zie

mi, czy im ofiary składają, czy dają im pożywienie, to pożywienie,

które czyni ich nieśmiertelnymi. (Patrz Teszt XIII, o Frawaszi).

Tekst Awesty dodaje wprawdzie, że Frawasze opiekują się

krajem, wioskami, domami, wojownikami, którzy cześć im oddają,

ale to raczej z tego tytułu, że one' są manes lub genii, nie zaś, że

są aniołami-stróżami. Rzeczywiście zatem Frawasze są to duchy

zmarłych, którym szczęście zapewniają hołdy i pokarmy, składane

im przez ich potomków na ziemi.

Takimi są pierwotni Frawasze; w późniejszych czasach stają

się rodzajem istot niebiańskiego typu. Przychodzi do tego, że za

czynają dodawać takiego Frawasza duchom wyższym, a nawet sa

memu najwyższemu bogu, Ahura-Mazdzie. Anioł-Stróż Boga—ja

kie to śmieszne pojęcie! Jeszcze później zaś nauczyciele Perscy, dla

wytłómaczenia natury tego niepochwytnego typu duchów, uciekali

się do najrozmaitszych wyjaśnień.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: