Muzykoterapia
w terapii zajęciowej pacjenta psychiatrycznego
Muzykoterapia jest uważana za jedną z form arteterapii. Stosowanie muzyki w celach leczniczych w sposób planowy i systematyczny stawia muzykoterapię jako jedną z form psychoterapii. Może być stosowana indywidualnie lub grupowo. Najczęściej jest stosowana, jako jedna z metod w terapii kompleksowej.
Duże znaczenie w odbiorze muzyki odgrywa podatność odbiorcy na sugestię. Elementy sugestii są często wykorzystywane w prowadzeniu muzykoterapii. Celem tego typu działań jest takie ukierunkowanie przeżyć pacjenta w czasie słuchania muzyki, aby były korzystne dla przebiegu terapii. Terapeuta może sugerować przeżywanie określonego stanu emocjonalnego, przeżycie jakiegoś wyobrażenia, sytuacji z przeszłości, czy przyszłości. Często pacjenci rzutują własne problemy i identyfikują się z bohaterem przedstawianego utworu muzycznego. Komentarze terapeuty mogą zawierać treści relaksujące, uspokajające czy pobudzające, a mogą też sugerować propozycje wyobrażenia sobie własnych trudności, problemów i prób ich rozwiązywania.
W zakresie oddziaływania muzyki na psychikę podkreśla się możliwość wywoływania u słuchacza różnych nastrojów i przeżyć zatem muzykoterapia może spełniać funkcje katalityczną i katartyczną ponieważ stwarza możliwości odreagowania. Muzyka może uczyć koncentracji uwagi, wzbogacać zakres przeżyć estetycznych, zwiększać wrażliwość w odbiorze zjawisk otaczającego świata.
Muzyka ponad to wpływa na regulację procesów fizjologicznych w organizmie człowieka:
o Zmniejsza napięcie mięśniowe
o Przyspiesza lub zwalnia pracę serca, przepływ i ciśnienie krwi
o Reguluje wydzielanie gruczołów dokrewnych
o Reguluje przemianę materii
o Wpływa na układ oddechowy i pokarmowy
o Może obniżać próg wrażliwości zmysłowej.
Najłatwiej w muzyce odbierane są (nawet przez osoby niemuzykalne) trzy czynniki: rytm, metrum i tempo. Zabawy rytmiczne mogą służyć do nawiązywania kontaktu np. w terapii pacjentów autystycznych, izolujących się.
W muzykoterapii wykorzystuje się trzy zasadnicze elementy t.j.:
Wykorzystuje się elementy choreoterapii, psychodramy, pantomimy i psychorysunku. Techniki te bywają w różny sposób łączone.
W czasie słuchania utworu proponuje się pacjentom rysowanie czy malowanie na jakiś temat podany przez terapeutę bądź dowolny. W trakcie odbioru muzyki pacjenci mogą tańczyć, odgrywać scenki pantomimiczne czy psychodramatyczne.
Jeśli muzykoterapia jest traktowana jako jedna z metod leczenia to zajęcia odbywają się nie częściej niż jeden lub dwa razy w tygodniu. W muzykoterapii receptywnej najczęściej stosowana jest tzw. muzyka poważna, popularna, rzadziej rozrywkowa.
Muzyka jest najlepiej odbierana gdy czas trwania jest nie krótszy niż 5 min. i nie dłuższy niż 15 min.
W grupie pacjentów z psychozami najkorzystniej jest, zdaniem E. Galińskiej, przygotować utwór trwający 3-5 min. z tego względu, że osoby te mają duże kłopoty z koncentracją uwagi. Całe zajęcia trwają 45 min. i składają się z dwóch części – receptywnej i aktywnej. W części receptywnej stosowane są zwykle dwa utwory. Pierwszy zbliżony do ogólnego nastroju panującego w grupie, a drugi aktywizujący i podnoszący nastrój.
Część aktywna to wspólne śpiewanie piosenek, które sprzyja integrowaniu i aktywizowaniu pacjentów.
Dla pacjentów spowolniałych przechodzimy od utworów spokojnych, lirycznych, o wolnym tempie, niewielkiej głośności do utworów szybkich, dynamicznych, radosnych, bohaterskich lub dramatycznych.
Dla pacjentów pobudzonych przyjmujemy odwrotny kierunek działania, czyli przechodzimy od utworów głośnych, szybkich do takich, które mają działanie uspokajające.
Program dla pacjentów z nerwicami zawiera 3 lub 4 utwory. Pierwszy ma za zadanie wprowadzenie w zajęcia, przygotowanie do odbioru muzyki zawartej w następnej części, jest spokojny, umiarkowany, łatwiejszy w odbiorze, wyciszony. Drugi jest dynamiczny i ma na celu poruszenie pacjenta, wzbudzenie różnych emocji i skojarzeń także poza muzycznych. Po tym utworze następuje omówienie i dyskusja na temat problemów pacjenta. Jest to część tzw. zasadnicza. Trzeci utwór ma na celu oddziaływanie mobilizujące, porządkujące oraz podwyższenie nastroju. Czwarty utwór wprowadza się, gdy zachodzi konieczność utrwalenia efektów wywołanych wysłuchaniem części trzeciej lub kiedy trzeba wyciszyć, odprężyć po pełnych napięcia przeżyciach dostarczonych przez poprzednie utwory.
Dobór utworów powinien uwzględniać preferencje pacjentów i działać w taki sposób, aby ich zachęcać do udziału w zajęciach.
W czasie zajęć ważny jest sposób prezentowania utworów. E. Galińska podaje trzy możliwości:
o terapeuta odtwarza utwór bez komentarza, nie podaje tytułu, kompozytora czy wykonawców. Te informacje podaje dopiero po omówieniu utworu. Dzięki temu ustrzeżemy się jakichkolwiek sugestii.
o terapeuta podaje dane utworu – nazwisko kompozytora, tytuł dzieła oraz krótko omawia jego styl, epokę w jakiej powstał, kto go wykona itp. Celem jest przybliżenie tego rodzaju muzyki, ułatwienie przeżycia określonych doznań estetycznych, uczyć odbioru, budzić zainteresowania muzyką poważną.
o Terapeuta przed odtworzeniem utworu podaje komentarz sugerujący sposób odbioru, przeżywania muzyki.
W aktywnej muzykoterapii wykorzystuje się instrumentarium Orfa – zestaw instrumentów perkusyjnych. Tymi instrumentami mogą posługiwać się wszyscy ze względu na ich prostotę wykonania. W czasie zajęć pacjenci wybierają sobie instrumenty i grają na nich na zasadzie improwizacji. Temat improwizacji zwykle proponuje terapeuta. Zajęcia te aktywizują nawet osoby zahamowane, głęboko wyizolowane, autystyczne, a także z niskim poziomem intelektualnym.
Pogrążanie się w muzyce nie jest zbyt wskazane w przypadku osób z doznaniami psychotycznymi, osób izolujących się czy autystycznych – może pogłębiać zamykanie się w świecie przeżyć wewnętrznych, oderwanie się od rzeczywistości.
Dla osób przygnębionych, depresyjnych nie wskazane jest słuchanie muzyki smutnej, tragicznej.
Osoby z organicznym uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego mogą mieć napad padaczkowy pod wpływem muzyki (występuje bardzo rzadko).
Prowadzenie muzykoterapii budzi zwykle opór u terapeutów nie mających wykształcenia muzycznego. Ideałem byłoby, aby w jednej osobie połączyć profesjonalnego muzyka z psychoterapeutą. Natomiast terapeuci zajęciowi mogą wykorzystywać elementy muzykoterapii w różnych formach i rodzajach zajęć z pacjentami.
Literatura: „Terapia zajęciowa w psychiatrii”, Z. Koniczyńska, T. Stańczak, W-wa 1989
Oprac. mgr E. Waluga
1
ala61-61