1. Nowa Francja – obszar leżący obecnie w Kanadzie, niegdyś tereny nad Rzeką Świętego Wawrzyńca spenetrowane przez Francuzów
2. Jamestown w kolonii Wirginia – osada założona przez kolonistów angielskich
3. Purytanie – trzon kolonistów Nowej Anglii
4. Do połowy XVIIIw. Anglicy utworzyli 13 kolonii. Były on zarządzane przez gubernatorów przysłanych z Anglii.
5. Wojna siedmioletnia (1756-1763) – przyczyną były starcia między osadnikami z Wirginii a Francuzami z Kanady; zakończona sukcesem Anglii, która zdobyła Kanadę
6. Wojna wyczerpała skarb i aby pokryć straty rząd wprowadził opłatę stemplową – obowiązek odpłatnego ostemplowania każdej gazety, książki, umowy prawnej, kart do gry → opłata ta wywołała zamieszki
7. Później parlament Anglii przyznał Kompanii Wschodnioindyjskiej monopol na sprzedaż herbaty (ustawa o herbacie), co wywołało sprzeciw osadników, bo holenderska była tańsza → gdy 3 statki Kompanii Wschodnioindyjskiej z transportem herbaty przybyły do Bostonu, grupa mieszkańców przebrana za Indian zatopiła ładunek (stąd powiedzenie bostońskie picie herbaty) → ostra reakcja Anglii: zamknięto port w Bostonie, zawieszono działalność samorządu Massachusetts, aresztowano osoby za udział w rozruchach i nakazano przekazać sądom w Anglii, tereny leżące na zachód od Appalachów podporządkowano Kanadzie
8. I Kongres Kontynentalny (1774) w Filadelfii - udział w nim wzięli przedstawiciele 12 kolonii (bez Georgii); kongres uchwalił deklarację wierności wobec króla Jerzego III, zobowiązał się pokryć straty Kompanii Wschodnioindyjskiej, ogłosił ponowny bojkot towarów angielskich, zdecydował o utworzeniu zbrojnych oddziałów samoobrony
9. Starcie pod miejscowością Lexington (1775) – spowodowany bojkotem towarów angielskich; armia angielska zwyciężyła, ale koloniści prowadzący walkę partyzancką zadali jej dużo strat
10. II Kongres Kontynentalny (1775) w Filadelfii – przedstawiciele kolonii postanowili walczyć w obronie swoich praw, dowództwo milicji powierzyli Jerzemu Waszyngtonowi
11. Thomas Paine – sformułował i rozpropagował idee niepodległości (Amerykanie mają naturalne prawo do zjednoczenia i walki o niepodległość)
12. Zgromadzenie Massachusetts (1776), a potem 4 lipca 1776 - Kongres Kontynentalny przyjęły Deklarację niepodległości – dokument opracowany przez Thomasa Jeffersona; kolonie przekształciły się w stany i utworzyły nowe państwo – Stany Zjednoczone; kongres uchwalił powołanie regularnej armii i przyznał Waszyngtonowi szerokie uprawnienia
13. Bitwa o niepodległość Stanów Zjednoczonych:
a. bitwa pod Saratogą (1777) – wydarzenie przełomowe w walce między Anglią, a Amerykanami – Amerykanie odnieśli pierwsze poważne zwycięstwo
b. siły Waszyngtona zasilali coraz liczniejsi ochotnicy z Europy (np. Tadeusz Kościuszko)
c. po stronie USA opowiedziała się Francja, co wynikło z nienawiści do Anglii
d. utworzono antyangielską Ligę Zbrojnej Neutralności (Rosja, Dania, Szwecja, Holandia, Portugalia, Neapol, Sycylia, cesarstwo Habsburgów, Prusy)
e. floty Holandii i Hiszpanii przystąpiły do działań zbrojnych
f. bitwa pod Yorktown (1781) – ostateczne pokonanie oddziałów brytyjskich przez siły amerykańsko-francuskie
g. ostateczne zakończenie wojny – podpisanie traktatu paryskiego (1783), na mocy którego USA zostały uznane przez Wielką Brytanię za niepodległe państwo; w rękach Anglii została tylko Kanada
14. Konstytucja USA:
a. Stany Zjednoczone po ogłoszeniu niepodległości musiały stworzyć ustrój polityczny; w każdym ze stanów obowiązywała odrębna konstytucja
b. USA było luźną konfederacją – związkiem państw z bardzo ograniczoną władzą centralną
c. w 1787r. zwołano w Filadelfii Federalną Konwencję Konstytucyjną, której przewodniczyli:
· Jerzy Waszyngton
· Thomas Jefferson
· James Madison
· Aleksander Hamilton
razem z grupą ok. 50 polityków i prawników przez 4 miesiące przy zamkniętych drzwiach opracowywali projekt konstytucji ogólnopaństwowej; projekt został ratyfikowany w 1788 i USA stało się federacją – państwem związkowym z silną władzą ogólnopaństwową
d. władza ustawodawcza USA – dwuizbowy Kongres złożony z Senatu i Izby Reprezentantów
· z każdego stanu wybiera się do dziś po dwóch senatorów na 6-letnią kadencję, a co dwa lata wymienia się 1/3 składu senatu
· posłowie do Izby Reprezentantów dobierani są wg zasady proporcjonalności – wówczas 1 na 30 tys. mieszkańców, dziś 1 na 500 tys.
· senat zatwierdza traktaty międzynarodowe, nominacje na urzędników federalnych i sędziów federalnego Sądu Najwyższego
e. władza wykonawcza – prezydent:
· wybierany co 4 lata
· w wyborach dwustopniowych (pośrednich):
o 1. etap – obywatele poszczególnych stanów powołują tylu lektorów, ile istnieje miejsc w Kongresie
o 2. etap – elektorzy wybierają prezydenta
· jest głową państwa
· jest szefem rządu
· powołuje i odwołuje odpowiadających przed nim sekretarzy stanu (ministrów)
· jest zwierzchnikiem sił zbrojnych
· mianuje urzędników, sędziów i oficerów
· posiada prawo inicjatywy ustawodawczej
· posiada prawo weta wobec uchwał Kongresu → weto może zostać odrzucone przez Kongres przewagą 2/3 głosów
· gdy prezydent naruszy prawo Kongres może postawić go w stan oskarżenia (zasada impeachmentu), a Senat pod przewodnictwem prezesa Sądu Najwyższego może go osądzić
· może zostać odwołany za zgodą większości rządu i 2/3 Kongresu – wówczas, podobnie jak w przypadku jego śmierci, władzę przejmuje wiceprezydent
· I prezydentem był Jerzy Waszyngton
f. władza sądownicza – Sąd Najwyższy:
· w jego skład wchodzi 9 sędziów wybieranych dożywotnio
· orzeka zgodność praw z konstytucją
· rozstrzyga konflikty między poszczególnymi organami władzy
g. pierwszych 10 poprawek – uzupełnień – zostało wprowadzonych do konstytucji w 1791 i nazywane są Kartą Praw – gwarantują wolności obywatelskie – religii, słowa, druku, prawo do posiadania broni (do dziś wprowadzono do konstytucji 26 poprawek)
15. Jan III Sobieski zmarł w 1696r. ; kandydatem do tronu był elektor Saksonii, książę Fryderyk August z dynastii Wettinów; o wyniku elekcji po raz I przesądziła siła obcego wojska, ponieważ elektor saski zapewnił sobie wsparcie Rosji i Habsburgów w zamian za obietnicę kontynuowania wojny z Turcją; wkroczył do RP na czele wojska, skłaniając szlachtę do uznania jego wyboru; w 1697 koronował się na króla jako August II - wybór władcy saksońskiego na tron RP spowodował połączenie obu państw unią personalną; powiązanie silnej ekonomicznie Saksonii z ludną i dysponującą silną armią RP mogło przynieść korzyści obu państwo (jednak stało się inaczej)
16. Wiela wojna północna (1700-1721):
a. August II po objęciu tronu RP kontynuował wojnę z Turcją, chciał zdobyć Mołdawię, jednak wojnę zakończyło zawarcie pokoju w Karłowicach, jednak nie przyniósł on oczekiwanych przez Augusta II korzyści
b. postanowił on zamiast Mołdawii zdobyć należące do Szwecji Inflanty; jako książę Saksonii zawarł antyszwedzki sojusz z Danią i Rosją i liczył, że Polska przyłączy się do koalicji, jednak państwo nie chciało, ponieważ było wyniszczone wojnami
c. wojna przeciwko Szwecji rozpoczęła się w roku 1700
· szwedzki król Karol XII zmusił Danię do wycofania się z wojny
· potem pokonał wojska Rosji nad Narwą
· a następnie wojska Augusta II pod Rygą → wówczas król schronił się na ziemiach RP, a w pogoni za nim Szwedzi przekroczyli granice i w te sposób ziemie polsko-litewskie stały się ternem działań militarnych
· w 1702 po klęsce Augusta II pod Kliszowem prawie cała armia saska opuściła RP
· sytuację osłabienia króla wykorzystała szlachta i magnaci przeciwni Augustowi II→ powołano antysaską konfederację w Wielkopolsce, a następnie w Warszawie i w 1704 konfederacja ogłosiła detronizację Augusta II i bezkrólewie
· nowym królem został Stanisław Leszczyński (koronowany w 1705), jego decyzje były całkowicie podporządkowane polityce szwedzkiej
· zwolennicy Augusta II nie uznali jego detronizacji i zawiązali prosaską konfederację w Sandomierzu; szukając wsparcia konfederaci podpisali w Narwie układ z carem Piotrem I i wojna rozpoczęła się na nowo
· ostatecznie Karol XII zmusił Augusta II do zrzeczenia się korony (1706) i przez kolejne 3 lata na tronie polskim zasiadał St. Leszczyński
· Karol XII dążący do ostatecznego rozstrzygnięcia wojny wyprawił się w 1709 na Ukrainę, gdzie doszło do rozstrzygającej bitwy pod Połtawą; Szwedzi wraz z posiłkami kozackimi zostali rozgromieni przez wojska Piotra I, co zmieniło sytuację w RP – zwolennicy Szwedów i Leszczyńskiego zostali wyparci, a August II wrócił na tron, który próbował narzucić RP silną władzę królewską, wprowadzając armię saską
· absolutystyczne dążenia, grabieże, rekwizycje dokonywane przez wojska saskie wywołały otwarty bunt szlachty i chłopów
· szlachta zawiązała antykrólewską konfederację generalną w Tarnogrodzie w 1715 – walczące strony poprosiły cara Piotra I o mediację w rozstrzygnięciu konfliktu i w rezultacie wojska rosyjskie wkroczyły do RP w 1717 i rozpoczął się jednodniowy sejm, który przyjął ustalone przez Rosję, warunki pokoju między królem i szlachtą → nazwany później Sejmem Niemym, ponieważ w obawie przed jego zerwaniem nie dopuszczono nikogo do głosu poza lektorem czytającym traktat; postanowienia:
o związek Saksonii z RP miał mieć charakter unii personalnej
o sascy ministrowie nie mogli podejmować decyzji w sprawach polsko-litewskich, a Polacy I Litwini – w saskich
o władca miał wycofać wojska saskie z terenów RP
o odebrano hetmanom prawo pobierania podatku na armię i podejmowania decyzji w sprawie liczebności wojsk
o uchwalono stały budżet państwa (10mln zł)
o określono liczebność wojsk (24tys. żołnierzy)
· wojna zakończyła się zawarciem traktatu w Nystad (1721); Inflanty przypadły Rosji – zajęła ona tereny, uzyskując szeroki dostęp do Bałtyku; Prusy odebrały Szwecji Szczecin; RP nie zyskała nic
17. W 1720 w Poczdamie Prusy i Rosja zawarły porozumienie dotyczące utrzymania dotychczasowego ustroju państwa polsko-litewskiego
18. W 1732 traktat podpisały Prusy, Austria i Rosja (traktat trzech czarnych orłów, bo w herbach tych państw były czarne orły) – mocarstwa zobowiązały się współdziałać ze sobą podczas wolnej elekcji w RP po to, by narzucić jej własnego kandydata – księcia portugalskiego Emanuela
19. Podwójna elekcja (1733):
a. w 1733 zmarł August II
b. we wrześniu szlachta obwołała królem Stanisława Leszczyńskiego – planował on przeprowadzić liczne reformy, a jednym z jego głównych doradców stał się zakonnik Stanisław Konarski (chciano stworzyć armię 100tys. żołnierzy, usprawnić pracę sejmu)
c. reformy byłyby niekorzystne dla interesów Austrii i Rosji i zaczęły one popierać kandydaturę księcia Fryderyka II Augusta – wojska rosyjskie i saskie zajęły Kraków, umożliwiając niewielkiej grupie przekupionej szlachty wybór księcia saskiego i jego koronację na Augusta III Wettina
d. Leszczyński wycofał się do Gdańska i tam oczekiwał wsparcia Francji, jednak pomocy nie uzyskał i musiał opuścić kraj
e. w 1736 sejm zatwierdził koronacje Augusta II – jego rządy były okresem bezładu i niemocy władzy państwowej; ustała działalność sejmu, zrywano obrady przy pomocy liberum veto
f. spośród magnaterii wyłoniły się dwie grupy rodów, które zaczęły dążyć do przejęcia kontroli nad państwem:
· rodzina Czartoryskich (zw. Familią), do której stronników należeli Stanisław Poniatowski i biskup krakowski Andrzej Załuski – byli oni opłacani przez dwór rosyjski i realizowali jego politykę
· stronnictwo Potockich, do którego należeli Braniccy, Radziwiłłowie, Sapiehowie, Ogińscy – opłacani przez Francję
stronnictwa rywalizowały ze sobą i czyniły wszystko, by konkurenci nie przejęli władzy
20. Przemiany gospodarczo-społeczne w czasach saskich:
a. wojny, zwłaszcza północna – rabunki, epidemie → ogromne zniszczenie kraju
b. liczba ludności zmniejszyła się o 25%
c. spadła wydajność rolnictwa
d. postępowało rozwarstwienie majątkowe społeczeństwa – rosła potęga rodów magnackich i zwiększała się liczba biedoty
e. korzystne zmiany dla gospodarki, takie jak: zamiana pańszczyzny na czynsz, wprowadzenie nowych roślin uprawnych, rozwinięcie w Wlkp. hodowli owiec na większą skalę wprowadzono w nielicznych majątkach
21. Rosja rosła w potęgę → dążyła do zdobycia dominacji w RP, czemu sprzyjała Familia; Stanisław Poniatowski był kochankiem późniejszej carycy Katarzyny II i po objęciu przez nią tronu zyskał szansę na zdobycie korony polsko-litewskiej
22. Sejm konwokacyjny (maj-czerwiec 1764) okazał się wyjątkowy, bo uchwalił blisko dwieście ustaw:
a. zlikwidowano obowiązek składania przez posłów przysięgi na instrukcje sejmikowe
b. zniesiono liberum veto na sejmikach elekcyjnych
c. utworzono komisje skarbowe koronną i litewską, które miały podejmować uchwały większością głosów
d. powołano komisję wojskową, która ograniczała władzę hetmanów
e. w miastach wprowadzono komisje dobrego porządku
f. uchwalono jednolite cła generalne, obowiązujące także szlachtę
...
cazamariposa