BAROK.docx

(522 KB) Pobierz

portugalskie słowa barocco oznacza perłę o nieregularnym kształcie; adekwatność widać chociażby na polu sztuk plastycznych, gdzie dominują faliste linie i zaokrąglone kształty

BAROK

POCZĄTEK EPOKI: wydarzenia związane z reformacją

- śmierć Jana Kochanowskiego w 1584 roku

Jan Sebastian Bach

Isaak Newton

Kartezjusz

KONIEC EPOKI: pierwsza poł. XVIII w., kiedy w Europie zaczęły przeważać prądy oświeceniowe

- rok wstąpienia na tron ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764)

Rokoko – końcowa faza baroku

Światopogląd:

człowiek zaczął czuć się niepewnie, zagrożony przez świat, którego nie potrafił przeniknąć

- zwracano się w stronę duchowości, bardzo często przybierającej formę mistycyzmu (Jan od Krzyża, Teresa z Avilla)

- neoschalastyka gł. w Hiszpanii (Francisco Suarez)

- Rene Descartes (Kartezjusz) (racjonalizm, „Cogito ergo sum” Myślę, więc jestem

Blaise Pascal (jedyny ratunek to Bóg, człowiek jest jedynie myśląca trzciną, której miejsce jest pomiędzy dwoma nieskończonościami (mikrokosmos i makrokosmos), warto jest wierzyć, ponieważ jeśli Boga nie ma, to wierzący wraz z niewierzącym są dokładnie w takiej samej sytuacji – umrą, ich życie skończy się i tyle. Jeśli jednak okaże się, że Bóg jest, niewierzący nie tylko nic nie zyska, ale straci nieskończenie wiele)

Nauka:

- teorie dotyczące struktury wszechświata (Ziemia nie jest planetą stojącą w centrum, stała się jednym z kilku innych obiektów krążących wokół nieruchomego Słońca)

- wynalezienie mikroskopu (kosmos nie jest jedyną nieskończonością, druga to mikrokosmos, środowisko najmniejszych stworzeń, które same w sobie zawierają nieskończone bogactwo)

- odkrycia geograficzne (Okazało się, że na mapach jest niezliczona ilość białych plam, w miejscach których mogą żyć istoty niekoniecznie życzliwie nastawione do starego świata)

Literatura:

- pluralizm i przenikanie się różnych prądów - synkretyzm (łączenie w jedno wielu różniących się, a czasem nawet sprzecznych elementów)

- pomysłowe zabiegi formalne: inwersje, paradoksy i antytezy (stworzenie wrażenia, że dzieło jest wynikiem dokładnego przemyślenia układu poszczególnych części, biegłości autora)

- zróżnicowanie tematów

opowieści osnutych wokół zdarzeń mitologicznych

poezja mistyczna

literaturą dworską (chwalącą zmysłową miłość i korzystanie z wszelkiego rodzaju rozrywek)

eposy rycerskie (Torquato Tasso, „Jerozolima wyzwolona”), w czym widoczny był silny wpływ literatury średniowiecznej)

powieści łotrzykowskie (anonimowy „Łazik z Tormesu”)

marinizm (we Włoszech, Giambattisto Marino)

gongoryzm (w Hiszpanii, Luis de Góngora y Argote)

(Celem obu nurtów było zaskakiwanie czytelnika: używanie rozbudowanych metafor i porównań oraz wielkiej ilości innych środków stylistycznych, próbowano w utworze budować zachwycające obrazy, treść była mało istotna, liczył się pomysł jej przedstawienie, dlatego często mówi się o konceptyzmie (łac. conceptus – ujęcie, pomysł)

literatura dworska, zwłaszcza erotyki

angielska poezja metafizyczna (oparta na tematach chrześcijańskich, przesycona żarliwością i mistycyzmem)

John Donne, George Herbert

Literatura polska

- poezja dworska (nawiązywali do pomysłów zachodnich, marinizmu oraz gongoryzmu: dla zaskoczenia czytelnika stosowano nawet tak zdumiewające chwyty jak opisywanie za pomocą języka religijnego erotycznych doświadczeń, gł. zadaniem było dostarczenie rozrywki

Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski

- poezja metafizyczna (rozważała tematy związane z duchową walką, podmiot liryczny najczęściej był rozdarty pomiędzy złem a dobrem, jednak nie poddawał się w starciu z pokusami; częsty motyw żołnierza Chrystusa (łac. milites Christi), postawy propagowanej szczególnie przez jezuitów i ich założyciela św. Ignacego Loyolę)

Mikołaj Sęp Szarzyński (kunsztownie skonstruowane sonety, z często pojawiającą się inwersją i antytezą)

Sebastian Grabowiecki

- nurt ziemiański (sarmacki) (twórcy wyrażali pochwałę życia na wsi, dobrego gospodarowania i korzystania z umiarem z ziemiańskich rozrywek, propagowali postawy patriotyczne oraz piętnowali wady narodowe, na przykład uciskanie chłopów)

Wacław Potocki: Transakcja wojny chocimskiej

- literatura polityczna

Piotr Skarga: Kazania sejmowe

Stanisław Orzechowski

Andrzej Frycz Modrzewski

Teatr

W spektaklach coraz częściej stawiano na linearność opowieści. Teatr przybrał także formę zbliżoną do współczesnej. Przedstawienia coraz częściej rozgrywały się wewnątrz budynków, na oddzielonej od widowni scenie.

- Anglia – teatr elżbietański (Elżbieta I Tudor)

William Szekspir: Hamlet, Makbet, Otello (analizował ludzką naturę, próbując zgłębić jej najciemniejsze zakamarki. Wiele z nich jest przejmującym opisem drogi do morderstwa, zdrady oraz zrealizowania ze wszelką cenę próżnych ambicji)

- Hiszpania (fascynacje iluzją, poszukiwaniem granicy między tym, co wyobrażone, fikcyjne a tym, co rzeczywiste)

Lope de Vega

Tirso de Molina (jako pierwszy tematem sztuki uczynił historię Don Juana)

- Polska (dzięki staraniom dworu królewskiego, ściągało wiele zagranicznych trup teatralnych. Przywoziły ze sobą głownie dzieła Szekspira oraz klasycystów francuskich: Racine’a, Corneille’a i Moliera)

Stanisław Herakliusz Lubomirski (komedia) , Wacław Rzewuski (tragedia)

Architektura

- wzorowała się na budownictwie antycznym, jednak zrezygnowano całkowicie z harmonii, Budowle monumentalne, miały sprawiać wrażenie ruchu, dynamizmu i bogactwa, dlatego tak wielką rolę w architekturze odgrywała rzeźba. Pojawiała się przy wszelkich wykończeniach w postaci bogatej sztukaterii

- architektura korzystała także z malarstwa. Projektanci dążyli do tego, by zatrzeć granicę miedzy szczegółami architektonicznymi a rzeźbą, ta zaś często przechodziła płynnie we fresk

- pierwszą budowlę barokową uchodzi jezuicki kościół Il Gesu w Rzymie, zaprojektowany przez Giacomo della Porta

Giovanni Lorenzo Bernini, ceniony również jako rzeźbiarz

większość uznanych architektów pochodziła z Włoch

- W Polsce pracowali

Francesco Solari

Tylman Gameren

Kościół Il Gesù w Rzymie

Pałac w Wilanowie

Malarstwo

Najważniejszymi w sztukach plastycznych były ekspresja i dynamizm. Obrazy bardzo często przedstawiały monumentalne sceny, ze sporą liczbą postaci, rozdzielanych dość dużymi jasnymi plamami. Światło służyło do zwrócenia uwagi widza na szczególne elementy kompozycji. Poza tym wykorzystywano intensywne kolory, które miały za zadnie podkreślanie dramatyzmu scen. Lubowano się w tematach umożliwiających zaprezentowanie ruchu oraz sugestywnego gestu.

- wątki mitologiczne, rzezie, sceny męczeństwa - motyw przemijania oraz marności (vanitas vanitatus), dlatego na wielu barokowych obrazach można dostrzec czaszki lub rozkładające się, zepsute owoce

- trzy główne ośrodki:

Włochy: Caravaggio, Paolo Veronese, Tintoretto

Hiszpania: Jose de Ribera oraz Diego Velazquez – nadworny malarz rodziny królewskiej eksperymentujący z iluzją

Niderlandy: (malarstwo wyróżniało się realizmem. Z biegiem czasu coraz bardziej dążyło do jak najwierniejszego przedstawienia wybranego przedmiotu i doskonaliło narzędzia, które mogłyby to ułatwić. Tym drugim zadaniem interesował się szczególnie Vermeer, który do perfekcji opanował operowanie światłem)

Rembrandt (szczególnie nastawiony na oddanie świata duchowego)

Rubens (głównie zafascynowany ludzkim ciałem i wszystkim, co związane zmysłowością)

Zdjęcie z krzyża Rubensa

Bachus, Rubens

Ekstaza świętej Teresy Berniniego

François Boucher, Madame de Pompadour, 1758

Rzeźba

w wielu swoich realizacjach funkcjonowała jako element służący do wykończenia projektów architektonicznych. Oczywiście rozwijano także rzeźbę wolnostojącą. Najczęściej wzorowana była na formach antycznych, jednak mocno zdynamizowanych. Istotne było oddanie wewnętrznego poruszenia postaci, dlatego do rzadkości należały dzieła statyczne. Ruch podkreślano chociażby szczegółowym oddaniem układu szat przedstawianych postaci. Ulubionym materiałem był marmur, ale z racji tego, że był bardzo drogi, niejednokrotnie zastępowano go stiukiem (rodzaj gipsu). Michał Anioł (uważa się, że swoje początki rzeźba barokowa zawdzięcza jemu)

Jej najwybitniejszym twórcą był Giovanni Bernini