Dzieje przemysłu - Jaworzno.pdf - Książki - milowice

W ciągu ostatnich stu lat w Jaworz-

nie działało wiele różnorodnych zakładów przemy-

słowych. Były to głównie małe zakłady. Zwykle

krótko istniały. Dlatego warto zwrócić uwagę ne

te, które w XX wieku odgrywały najważniejszą

rolę w mieście. Są wśród nich kopalnie węgla

kamiennego i elektrownie, a także: cementow-

nia, zakłady chemiczne, huta szkła okiennego,

zakłady bieli cynkowej, kopalnia piasku oraz gar-

barnia.

bycia była prymitywna - pierwszy kierat konny

wprowadzono w 1838 roku, pierwszą maszynę

parową o mocy 4 KM (koni mechanicznych) za-

instalowano w 1846 roku. Wydobycie węgla w

kopalni rosło dość wolno i do połowy XIX wieku

wynosiło ok. 30 tys. ton rocznie. Przyczyną tego

stanu rzeczy było m.in. kilka klęsk żywiołowych

(pożary, zalania wodą), w czasie których zostały

poważnie uszkodzone urządzenia kopalni.

W 1871 roku kopalnia została kupiona

przez wiedeńskich baronów węglowych: Gut-

manów, Springerów i Openheinów. W drugiej

połowie XIX wieku zakład rozbudowano. Wy-

dobywano rocznie ok. 200 tys. ton węgla przy

zatrudnieniu ok. 650 osób. Pod koniec XIX wieku

GÓRNICTWO WĘGLA KAMIENNEGO

Początki jaworznickiego górnictwa się-

gają czasów panowania króla Stanisława Augu-

sta Poniatowskiego, a więc drugiej połowy XVIII

wieku. Początkowo węgiel wydobywano metodą

odkrywkową, później nastał czas górnictwa pod-

ziemnego - kopalń głębinowych. Poza obecnym

wydobycie rosło. Tak było aż do roku 1902, kiedy

to kolejny wielki pożar spowodował duże znisz-

czenia i, w konsekwencji, spadek wydobycia. W

1903 roku kopalnia została odbudowana, ale po-

jawił się następny problem - duży napływ wody

do wyrobisk. Dlatego w 1911 roku przystąpiono

do budowy własnej elektrowni o mocy 0,8 MW,

która miała zasilać pompy odwadniające. W 1914

roku do transportu zaczęto używać lokomotyw

benzynowych, rezygnując jednocześnie z koni

jako siły pociągowej. Tuż przed pierwszą wojną

światową w kopalni Fryderyk August pracowało

1512 osób, a jej wydobycie roczne wynosiło 540

tys. ton.

Okres międzywojenny nie przyniósł

znacznego wzrostu wydobycia, które rosło je-

dynie w czasie dobrej koniunktury: 1929 rok

centrum, punkty wydobycia surowca znajdowały

się na terenie: Szczakowej, Dąbrowy, Niedzie-

lisk, Długoszyna, Jelenia i Byczyny. Wiele kopalń

upadało. Te najdłużej działające w Jaworznie to:

Fryderyk August - Piłsudski - Bierut, Jacek Rudolf

- Kościuszko, Sobieski, Jan Kanty - Komuna Pa-

ryska.

KOPALNIA FRYDERYK AUGUST - PIŁSUDSKI

- BIERUT

W 1795 roku Austriak Krzysztof Ried

założył kopalnię. Rok później została ona rozbu-

dowana i otrzymała nazwę Fryderyk August. W

pierwszej połowie XIX wieku technologia wydo-

Warsztat kopalni Fryderyk August.

Czasy I wojny światowej

dggg

Plan zajęcia gruntów rolnych pod kopalnie w Dąbrowie. Lata 1832

- 654 tys. ton, 1938 rok - 684 tys. ton. Wtedy

30 proc. wydobycia stanowił miał - był spalany

w elektrowni. Warto zaznaczyć, że elektrownia i

maszyny kopalniane zużywały ok. jednej czwartej

wydobywanego surowca. Kopalnia zatrudniała

średnio 1300 osób. Wtedy zmieniono jej nazwę

na Piłsudski.

W czasie okupacji hitlerowskiej Niemcy

nazwali kopalnię Friedrich - August. Zakład,

podobnie jak inne, został podporządkowany

niemieckiej administracji (spółka EVO z siedzi-

bą w Katowicach). W pierwszych latach wojny

Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego. Tak było

do 1 stycznia 1946 roku, kiedy, po połączeniu

zjednoczeń Krakowskiego i Mikołowskiego, po-

wstało Jaworznicko - Mikołowskie Zjednoczenie

Przemysłu Węglowego. Na tym nie koniec zmian,

bo w 1954 roku kopalnia ta została wyłączona z

kopalni Jaworzno i wraz z kopalnią Sobieski two-

rzyła odrębną jednostkę produkcyjną o nazwie

Bierut. W 1957 roku ten „mariaż” się rozpadł,

zaś kopalnia Bierut działała dalej jako odrębny

zakład.

Tuż po wojnie kopalnia znacznie zmniej-

szyła wydobycie. Głównymi przyczynami były

rabunkowa gospodarka okupanta i zły stan tech-

niczny urządzeń. W następnych latach, mimo

wspomnianych trudności, zakład zwiększył wydo-

bycie - w 1956 roku było to 712 tys. ton. Niemniej

następny rok mógł być dla kopalni ostatnim - na

skutek wyczerpania zasobów miała zostać zlikwi-

dowana w roku1958. Dawano jednak nadzieję,

że, w przypadku stwierdzenia odpowiednich złóż,

będzie można rozpocząć dalszą eksploatację.

Tak też się stało po zlokalizowaniu nowych za-

sobów surowca. Poczyniono odpowiednie inwe-

stycje - roboty przygotowawcze, zakup urządzeń

kopalnianych. Do 1960 roku wydano na te cele

198 mln złotych.

Do 1954 roku kopalnią Bierut (jako czę-

ścią kopalni Jaworzno) kierowali Adam Sznaj-

der (kierownik kopalni) oraz Tadeusz Żmuda

(kierownik robót górniczych). Od 1954 roku

dyrektorami kopalni byli: inż. Mieczysław Janiak

(1954 - 1956), mgr inż. Adam Szczurowski (1956

- 1957), inż. Kazimierz Stolecki (1957 - 1962).

Z początkiem lat sześćdziesiątych ko-

palnię Bierut zaczęto mechanizować. Używano

wrębiarek do urabiania węgla oraz przenośników

zgrzebłowych i taśmowych do odstawy urobku.

Eksploatacja odbywała się chodnikami węglowy-

mi, zabierkami i systemem ścianowym z podsadz-

ką płynną. Dało to wzrost wydobycia do ok. 830

- 840 tys. ton rocznie.

Pierwszego stycznia 1963 roku kopalnia

Bierut została połączona z kopalnią Kościuszko.

Powstało przedsiębiorstwo o nazwie Jaworzno.

Ta data oznacza koniec historii kopalni Bierut

jako samodzielnego zakładu.

poczyniono pewne inwestycje (obudowa żelazna,

kołowroty, elektryikacja transportu dołowego).

Jednak od końca 1942 roku okupant przestał

dbać o wyposażenie kopalni, a starał się jedynie

zwiększać wydobycie węgla. Chciał to osiągnąć

m.in. przez zwiększenie zatrudnienia - w 1944

roku pracowało tu 3 tys.889 osób.

W 1945 roku kopalnia otrzymała nazwę

Bolesław Bierut i, wraz z kopalniami Kościuszko i

Jan Kanty, została włączona do jednego zakładu

o nazwie Jaworzno. Podlegał on Krakowskiemu

Wiertacze kopalni Bolesław Bierut na poziomie 220 m

Masarze Oddziału Zaopatrzenia Robotniczego

kopalni Bolesław Bierut

Obecnie dawna kopalnia Fryderyk Au-

gust - Piłsudski - Bierut jest częścią Zakładu

Górniczo - Energetycznego Sobieski Jaworzno

III, powstałego w listopadzie 1998 roku.

KOPALNIA JACEK RUDOLF - KOŚCIUSZKO

Początki kopalni Kościuszko związane

są z działalnością kopalni Fryderyk August. Po

pożarze, przy odbudowie Fryderyka Augusta, uru-

chomiono w jego pobliżu (1882 rok) nowy szyb

wydobywczy Jacek Rudolf, który stał się później

zalążkiem kopalni Kościuszko. Wkrótce powstała

nowa kopalnia o nazwie Jacek Rudolf. Pierwsze

lata były trudne - w 1902 roku, na skutek eksplo-

zji kotłów parowych, zostały uszkodzone pompy

odwadniające i doszło do zatopienia kopalni.

Przemysłowy.

Istotne wydarzenie tamtego czasu to

zmiana nazwy kopalni z Jacek Rudolf na Tade-

usz Kościuszko.

W latach 1921 - 1929 kopalnia rozpoczę-

ła eksploatację na poziomie 165 m, jej roczne

wydobycie wahało się w granicach 200 - 300 tys.

ton. Były to trudne lata. Nie zawsze korzystna

sytuacja na rynkach zbytu węgla, trudności go-

spodarcze młodego państwa polskiego,częste

w tych latach strajki i zwolnienia pracowników

- wszystko to miało wpływ na losy zakładu.

W następnych latach nie tylko ją odbudowano,

ale także zmodernizowano. Pojawił się napęd

elektryczny w miejsce parowego, wprowadzono

również lokomotywy benzynowe. Wybudowano

urządzenia nadszybia i zainstalowano nową ma-

szynę wyciągową. Przed pierwszą wojną świato-

wą zakład wydobywał ponad 200 tys. ton rocznie,

zatrudniając 804 osoby.

Do 1919 roku kopalnia należała do tzw.

Gwarectwa Jaworznickiego,będącego własno-

ścią przedsiębiorców wiedeńskich. W tym wła-

śnie roku spółka założona przez Jana Kantego

Steczkowskiego odkupiła od Wiedeńczyków

kopalnie Gwarectwa. Niedługo potem, bo w

1921 roku, kopalnia stała się częścią irmy o na-

W latach trzydziestych było jeszcze gorzej. Niedo-

inwestowana kopalnia miała coraz większe pro-

blemy, była nawet okresowo zamykana (1932

rok i 1934 rok).

We wrześniu 1939 roku kopalnia Ko-

ściuszko nie ucierpiała, ale, podobnie jak inne

kopalnie w Jaworznie, zmieniła nazwę na Rudolf

Grube i podporządkowana została niemieckiej

spółce EVO.

W czasie drugiej wojny światowej nastą-

pił wzrost wydobycia węgla. W 1944 roku osią-

gnął poziom 110 tys. ton. Taki efekt uzyskano

dzięki wzrostowi zatrudnienia do 1560 osób.

Warto tu zaznaczyć, że do pracy w kopalni byli

zatrudniani przymusowo Żydzi, jeńcy angielscy

oraz więźniowie jaworznickiej ilii obozu oświę-

cimskiego.

W 1945 roku zdolność produkcyjną

kopalni oceniano na ok. 180 tys. ton rocznie.

Przewidywano, że po zwiększeniu zatrudnienia

i drobnych inwestycjach możliwy będzie wzrost

wydobycia do 300 tys. ton rocznie. Mimo znacz-

zwie Jaworznickie Komunalne Kopalnie Węgla

SA. Właścicielami tej irmy były miasta Kraków

i Lwów oraz Polski Bank Krajowy i Polski Bank

nych wysiłków załogi, roczna produkcja węgla

w kopalni Kościuszko w latach 1945 - 1947 nie

przekroczyła 300 tys. ton.

Warto zaznaczyć, że kopalnia Kościusz-

ko nie była już samodzielnym zakładem, gdyż

w 1945 roku, wraz z kopalniami Piłsudski i Jan

Kanty, tworzyła przedsiębiorstwo o nazwie Ja-

worzno.

Sytuacja techniczna zakładu była zła

- maszyny i urządzenia zostały wyeksploatowa-

ne. W okresie okupacji nie wykonano robót górni-

czych, które pozwoliłyby dotrzeć do bogatych za-

sobów węgla. Można powiedzieć, że przyszłość

kopalni Kościuszko była niepewna.

Przeprowadzone pod koniec lat czter-

dziestych badania potwierdziły istnienie dużych

zasobów węgla w rejonie kopalni i, w związku z

tym, przewidywano jej rozbudowę. Decyzję podję-

to w 1949 roku. Planowano, że kopalnia powinna

wydobywać rocznie 800 - 900 tys. ton węgla.

Pierwsze prace związane z rozbudową

zakładu rozpoczęto w 1950 roku. Pogłębiono

szyb do 292 metrów, wykonano część podszy-

bia. Planowano także gruntowną przebudowę

powierzchni kopalni. Oceniano, że prace zwią-

zane z rozbudową potrwają 5 - 7 lat.

Budowa kopalni Kościuszko - Nowa była

dla ówczesnych władz niesłychanie ważnym

przedsięwzięciem. Inwestycja miała stanowić

jeden ze sztandarowych przykładów słuszności

założeń planu 6-letniego. Dlatego nie szczędzo-

no środków inansowych, by osiągnąć wytyczone

cele. W latach 1949 - 1955 na rozbudowę zakładu

wydano 505,8 mln ówczesnych złotych.

Pierwszego października 1953 roku ko-

palnia Kościuszko - Nowa rozpoczęła produkcję.

Oto dane statystyczne dotyczące wydobycia, któ-

re najlepiej obrazują rozwój zakładu:

1955 rok - 659 tys. ton

1956 rok - 775 tys. ton

1957 rok - 954 tys. ton

1958 rok - 1.208 tys. ton

1959 rok - 1.410 tys. ton

1960 rok - 1.605 tys. ton

Produkcja, jak widać, wzrastała bardzo

szybko. Oznaczało to ogromny wysiłek załogi

górniczej - pracowano nie tylko w ramach go-

dzin nadliczbowych, ale również w niedziele i

święta.

Na efekty pracy wpływ miały także decy-

zje dotyczące zmian organizacyjnych i techno-

logii produkcji. Zrezygnowano z zabierkowego

systemu eksploatacji na rzecz systemu ściano-

wego z podsadzką płynną. Do istotnych zmian

należały: automatyzacja przenośników, systema-

tyczne powiększanie wskaźników mechaniczne-

go urabiania i ładowania, wydłużenie chodników

zabudowanych obudową stalową ŁP.

W pierwszych latach po zakończeniu

drugiej wojny światowej pracownicy kopalni

Kościuszko rekrutowali się głównie spośród

mieszkańców Jaworzna i okolic. Sytuacja ule-

gła zmianie, gdy powstała kopalnia Kościuszko -

Nowa. Wtedy zaczęto werbować do pracy ludzi z

dalszych okolic - głównie z Nowosądeckiego i ze

wschodnich województw Polski. Część pracow-

ników zakwaterowano w hotelach robotniczych,

pozostałych zaś dowożono do pracy autobusami

kopalnianymi. Rozwiązanie to okazało się później

niekorzystne ze względu na duże obciążenie i-

nansowe zakładu.

Pierwszego stycznia 1963 roku kopalnia

Kościuszko została połączona z kopalnią Bierut.

Powstało przedsiębiorstwo o nazwie Jaworzno.

Wtedy skończyła się samodzielna działalność

kopalni Kościuszko.

Obecnie zakład już nie istnieje - proces

jego likwidacji zakończono ostatecznie w 2000

roku.

KOPALNIA SOBIESKI

W roku 1838 Niemcowi Westenholzowi

nadano prawa własności na pole górnicze Emma.

Chodziło o rudę żelaza, której eksploatacji zaprze-

stano z powodu złej jakości surowca.

W 1869 roku prawa do pola górniczego wyku-

pił Robert Dohms, kupiec lwowski, i rozpoczął

eksploatację węgla kamiennego. W 1873 roku

został zbudowany pierwszy szyb wydobywczy

Juliusz. Trzy lata później w Borach koło Jaworzna

powstała kopalnia o nazwie Dohms. Zakład ten

zatrudniał 82 osoby i wydobywał rocznie mniej

więcej 12 tys. ton węgla.

Pod koniec XIX wieku kopalnia została

rozbudowana, zaś Dohms założył spółkę akcyjną,

w której, oprócz niego, udziały mieli inansiści

z Belgii i Francji. Kopalnia mogła się dalej roz-

Dzieje przemysłu - Jaworzno.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: