BORIS CYRULNIK ANATOMIA UCZU Wydawnictwo W. A. B., Warszawa 1997 W serii z WAG ukazay si: DROGA SERCA Dalaj Lama, Eugen Drewermann ISTOTNEGO NIE WIDA Eugen Drewermann CZYSTO l BRUD Georges Vigarello CUDOWNE l POYTECZNE Bruno Bettelheim NADZIEJE MEDYCYNY Jean Bernard BORIS CYRULNIK ANATOMIA UCZU WARSZAWA 1997 740852 Tytu oryginau; Les nourritures affectwes c Editions OdiIeJacob, septembrel993 Ouvrage publie dans le cadre du Programme d'Aide i la Publication BOY-ELESKI avec le soutien du Ministre francais des Affaires Etrangeres, des Seryices Culturels de 1'Ambassade de France et de 1'Institut Francais en Pologne. Ksika wydana w ramach Programu Wspierania Dziaalnoci Wydawniczej im. Boya-eleskiego, z pomoc francuskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Biura Radcy Kulturalnego Ambasady Francji i Instytutu Francuskiego w Polsce. _^.__. {'^'^^'^*^'"^ ,' .iT <*- /^ '. \ Redakcja: Barbara Walicka Korekta: Anna Tuchowska Redakcja techniczna: Anna Kozlows Projekt okadki i strony tytuowej: Krzysztof Jablonowski Dustracja na okadce: MeKong, Warszawa Wydanie I Copyright c for the Polish edition by Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co and Wydawnictwo W.A.B. Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co Adres do korespondencji: 03-912 Warszawa 33, skrytka pocztowa 54 Biuro: ul. Podwale 11, Warszawa, tel.,fax: 831 14 64 w. 353 Wydawnictwo W.A.B. ul. Nowolipie 9/11 00-150 Warszawa tel., fax 635 15 25 e-mail: wab@qdnetpl Warszawa 1997 ISBN 83-87021-23-7 ISBN 83-86821-25^ CUAJ Na czym polega problem Mao kto zdaje sobie spraw, e kultura zachodnia wpyna w istotny sposb na zachowania psw. Owe czworonogi, ktre od czternastu tysicy lat towarzysz nam w yciu codziennym i dziel nasze losy, zaczy si najwyraniej uwaa za "nadpsy". Przesikny nasz kultur, co wpyno na zmian ich psychiki! Psy domowe czsto szczekaj, naladujc w ten sposb komunikaty sowne istot cywilizowanych. Wiejskie kundle ujadaj, gdy co si wok nich dzieje, dzikie psy za, bez wzgldu na gatunek, nie szczekaj wcale; wszyscy owcy zachowuj si cicho. Baczna obserwacja ich zachowa przynosi odpowied na od tak dawna nurtujce filozofw pytanie o znaczenie cech wrodzonych i nabytych: zwierzta, obdarzone przekazywan genetycznie zdolnoci do szczekania, inaczej wykorzystuj j w rodowisku naturalnym, a inaczej - yjc wrd ludzi. Przykad psw dowodzi, e ta sama cecha genetyczna moe przybiera rne formy zalenie od tego, czy rozwija si w warunkach naturalnych, czy te w rodowisku, zdominowanym przez sowo. Oczywicie ycie psa przebiega inaczej ni ycie czowieka, chocia w ludzkim jzyku s zwroty i przysowia wiadczce o przenikaniu si obu wiatw. wiat zewntrzny psa, w ktrym istniej silnie dziaajce na wyobrani zapachy, dwiki wywoujce trudne do opisania wraenia, mgliste i subtelne jak pastelowe obrazy, budzi u tych zwierzt emocje i odczucia ludzkie. Te stworzenia doz- naly od nas wszystkiego, traktowalimy je na wszelkie moliwe sposoby. W peruwiaskich wityniach byy bstwami, staroytni Egipcjanie przywdziewali po nich aob, a nasi przodkowie w epoce redniowiecza ywili do nich nienawi, oskarajc o nieczyste zwizki z czarnoksinikami. Kochalimy je, obawialimy si ich, wykorzystywalimy je, wielbilimy, a nawet jedlimy. Odkd na Zachodzie uznano je za ywe dziea sztuki, majce pobudza nasz wraliwo1, zaczy si zachowywa swobodnie, z czasem coraz czciej rzuca si na ludzi, poniewa uwierzyy w sw dominujc pozycj2. W cywilizacjach, ktre postrzegaj je przede wszystkim jako zwierzta zdobywajce poywienie na wielkich mietniskach, otaczane s tak pogard, e czuj si zdominowane. Chowaj wic ogon pod siebie, kad po sobie uszy i unikaj ludzi. Takie ujcie problemu byoby zgodne z tendencjami Freuda, ktry pisa: Istniej w czowieku odziedziczone postawy psychiczne, przypominajce instynkt zwierzcy, i to wanie stanowi istot niewiadomoci^', a take: Gdyby ludzie umieli wycign waciw nauk z bezporedniej obserwacji dzieci, wtedy mona by byo zaniecha napisania tych trzech rozpraw4. Uwaga ta zachca do obserwowania kadej ywej istoty w jej rodowisku naturalnym, aeby mc sobie wyobrazi wiat niezbdny dla jej istnienia. By moe obserwacja miaa tak wielu przeciwnikw dlatego, e jest rdem przyjemnoci zmysowej? Niektrzy z siedemnastowiecznych filozofw byli nawet wizieni za zalecanie obserwacji bezporedniej jako metody badawczej. Trzeba byo Laenneca w XIX wieku, aby stwierdzi, e pewne widoczne na ciele chorego zmiany mog by zwizane z procesem chorobowym zachodzcym wewntrz organizmu. Przedtem stawiano diagnoz lekcewac zu- penie te oznaki. Od XV wieku medycy potrafili dokadnie opisa osp, bowiem wystpujce przy tej chorobie krosty byy widoczne. Nie znali jednak jej przyczyn z powodu braku mikroskopu. W tamtych czasach byo nie do pomylenia, eby jaki mikroorganizm mg zakazi wikszy; nikt zreszt nie wtpi, bo dawao si to zauway, e epidemia zabieraa tych, ktrzy nie byli posuszni swym ojcom, co wwczas uwaano za pewnik. Tak oto ludzie uzyskali "dowd" na to, e kada epidemia jest kar bosk5. Ci, ktrzy nie lubi lub nie umiej obserwowa, szukaj wytumaczenia w mitach. Naley jednak podkreli, e obserwacja polega nie tylko na otwarciu oczu. onierze francuscy, ktrzy w latach 1920-26 tumili powstanie Rifenw w Maroku, czsto stawali si pospni, przybici, a nawet paczliwi. W tym okresie lekarze wojskowi odkryli, e wiele symptomw klinicznych, wizanych przedtem z oddziaywaniem pynw toksycznych, mona wytumaczy dziki rozwojowi parazytologii. Przystpili wic, zgodnie z logik, do po- szukiwania pasoyta, ktrego odkrycie wyjanioby przyczyn depresji dzielnych wojakw. Wyznawcy pogldu, e wiedz zdobywa si wycznie przez obserwacj, zapominaj, e czowiek widzi si jedynie to, co jest w stanie zobaczy. Zmysy myl nas do tego stopnia, e obserwacja pozbawiona metody umoliwia nam dostrzeganie wycznie tego, co chcemy zauway. De Clerambault, mistrz i wsppracownik Jac-quesa Lacana, by jedynym wrd psychiatrw specjalist w dziedzi-Tlie fetyszyzmu tkanin. Kiedy popeni samobjstwo, zwrcono u-wag, e sam kolekcjonowa tkaniny oraz fotografie dziwnych dra-perii6. Dostrzega wybirczo formy, na ktre by najbardziej uwraliwiony. Jego wizja wiata odtwarzaa jego wiat wewntrzny. Prawd mwic, perwersyjne zainteresowanie tkaninami nie istnieje, w przeciwnym razie wszystkie kobiety byyby jego ofiarami. Gdy niektre mechanizmy percepcji rozregulowuj si, odmiennie postrzega si wiat. Alkohol uszkadza guzki Korsakowa, mae skupiska komrek, ktre stanowi rodzaj przekanika w sieci pamiciowej: w takich przypadkach nic ju nie moe stanowi dowiadczenia dla podmiotu pozbawionego pamici, ktry przeistacza si szybko w czowieka bez przeszoci. Pod wpywem niewydolnoci krenia moe nastpi uszkodzenie niewielkiej okolicy znajdujcej si pod znacznych rozmiarw jdrem wzgrza: czowiek traci byskawicznie wszelk motywacj7. Osoba dotknita t dolegliwoci owiadcza z najwiksz szczeroci, ie ycie nic nie jest warte. Jednake wstrzyknicie hormonw bd pobudzenie neuroprzekanikw znajdujcych si w tej strefie wystarczy, by ta sama osoba zacza entuzjastycznie wykrzykiwa, ze tycie jest wspaniale, jak mogtem powiedzie, e nie warto y? Nastrojem, ktry nadaje wiatu koloryt uczuciowy oraz pobudza ch ycia, mona bardzo atwo manipulowa. Wizja wiata zaley wic od aparatu, za pomoc ktrego si go postrzega. Uszkodzenie niewielkiej okolicy w bocznej czci kory mzgowej, ktra zarzdza obrazem, powoduje, e wiat odzwierciedlany jest z luk w zakresie informacji w tym wanie miejscu. Jeeli owa "dziura" znajduje si na szczycie pata potylicznego, informacje wzrokowe s prawidowe, jednake nie przeksztacaj si w obraz. Osoba z takim defektem, mimo e wcale nie jest niewidoma, nie widzi niczego! Mowa, ktr tak nam trudno zdefiniowa, cho wci wypowiadamy na jej temat mas sw, moe nagle zosta zahamowana, gdy cz mzgu w okolicy skroniowej zatraci zdolno organizowania dwikw w sowa. Osoba dotknita tym schorzeniem nie jest gucha, lecz dwiki wypowiadanych sw nic dla niej nie znacz. Nawet pojcie tak abstrakcyjne jak czas przestaje by doznaniem w znaczeniu zmysowym, gdy uszkodzenie szczytu pata czoowego uniemoliwia antycypacj8. Osoba taka yje w cigu czasu teraniejszego, gdzie nic nie nabiera waciwego sensu. Nic ju jej nie niepokoi, poniewa nie musi si obawia przyszoci. Prosta obserwacja dostarcza wicej informacji o osobowoci obserwatora ni o przedmiocie obserwowanym. Ci, ktrzy obsesyjnie wszystko podaj w wtpliwo, gromadz tak duo znakw, e w kocu wszystko im si gmatwa. Inni, mniej dociekliwi czy bardziej nerwowi, zadowalaj si postrzeeniem dwch lub trzech wskazwek, na podstawie ktrych buduj poetyckie uoglnienia. Ludzie przewrotni wylapujjaki szczeg, ktry pozwala im kpi z kolegw i upokarza ich, podkrelajc ich niewiedz9- Ci, ktrym obserwacja sprawia przyjemno, uwaaj, e tym, co przyciga uwag, jest odmienno. Informacja stereotypowa usypia inteligencj, potwierdzajc tylko to, co ju jest wiadome. Dlatego wanie metody porwnawcze uatwiaj zrozumienie. Innowacja wymaga zdolnoci do niezwykych skojarze, umiejtnoci poetyzowania, ktre jednoczenie zadziwia i pobudza. Pewno jest przeciwiestwem myli, intelektualn monotoni. Opis wiata zwierzcego i porwnywanie go ze wiatem ludzkim stanowi zbir pobudzajcych umys asocjacji. W adnym przypadku nie moe by mowy o ekstrapolacji, a tym bardziej o prbie sprowadzenia czowieka do poziomu zwierzcia. Wrcz...
Takanusia