Moduł 8.pdf

Fizjologia człowieka — część 2

1. Czucie i ruch

1.1. Spontaniczna czynność bioelektryczna mózgu

1.2. Odruchy

1.3. Czucie

1.4. Czucie teleceptywne (zmysłowe)

1.5. Czucie eksteroceptywne (powierzchniowe)

1.6. Czucie proprioceptywne (głębokie)

1.7. Czucie interoceptywne (trzewne)

1.8. Ruch i postawa ciała

1.9. Czuwanie i sen

1.10. Ośrodki kierujące zachowaniem

1.11. Uczenie się i zapamiętywanie

2. Kontrola środowiska wewnętrznego

2.1. Zachowanie równowagi homeostatycznej

2.2. Układ nerwowy autonomiczny

2.3. Czynność gruczołów dokrewnych

2.4. Hormony tkankowe

2.5. Regulacja temperatury ciała człowieka

Słownik

Bibliografia

Literatura podstawowa

Fizjologia człowieka — część 2

1. Czucie i ruch

1.1. Spontaniczna czynność bioelektryczna mózgu

Ośrodkowy układ nerwowy człowieka (OUN) spełnia trzy podstawowe zadania:

1) odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego,

2) odpowiednio reaguje na odbierane bodźce,

3) zapamiętuje efekty po odebranych bodźcach.

Impulsy nerwowe odebrane przez receptory za pomocą aferentnych włókien nerwowych

przewodzone są do niższych pięter ośrodkowego układu nerwowego (OUN), a następnie

przez coraz wyższe piętra przekazywane są do kory mózgowej jako najwyższego piętra

OUN. Odwrotnie: z kory mózgowej do efektorów impulsy nerwowe przekazywane są

przez coraz niższe piętra OUN, a następnie przez efektorowe włókna nerwowe, biegnące

w nerwach czaszkowych i rdzeniowych.

Między ośrodkami znajdującymi się na niższych piętrach układu nerwowego impulsy

przewodzone są za pośrednictwem:

⎯ małej liczby neuronów w obrębie układów swoistych prędko przewodzących

— układów wstęg i układu piramidowego,

⎯ dużej liczby neuronów w obrębie układów nieswoistych wolno przewodzących.

Układy swoiste są filogenetycznie młodsze. Konieczność sprawnego reagowania na

bodźce z otoczenia spowodowała wykształcenie się w OUN dróg i określonych ośrodków

prędko przekazujących impulsy od receptorów do efektorów. W układach nieswoistych,

wolno przewodzących impulsy, znajdują się ośrodki kontrolujące czynność

poszczególnych narządów i układów: sercowo-naczyniowego, oddechowego, trawiennego

i innych. Tu znajdują się także ośrodki kontrolujące zachowanie człowieka na bodźce

zewnętrzne i wewnętrzne. Poza tym w układach nieswoistych znajdują się komórki

nerwowe stanowiące rozruszniki dla czynności bioelektrycznej mózgu.

Do badania czynności bioelektrycznej mózgu za pomocą elektrod przystawianych do

skóry głowy służy elektroencefalograf. Zarejestrowane zmiany potencjału elektrycznego

mózgu to elektroencefalogram (EEG), w którym wyróżnia się fale EEG: alpha, beta, theta

i delta.

Fizjologia człowieka — część 2

1.2. Odruchy

Odruch (refleks) to odpowiedź efektora wywołana przez bodziec działający na receptor

przy udziale układu nerwowego. Łuk odruchowy to droga, jaką przebywa impuls nerwowy

od receptora do efektora. Odruch bezwarunkowy (UR) jest to wrodzony odruch na

bodziec, który wykształtował się w rozwoju filogenetycznym. Odruch nabyty, czyli

warunkowy (CR) jest wykształcony w rozwoju ontogenetycznym, w wyniku powstałych

nowych połączeń między różnymi ośrodkami. Odruchy nabyte charakteryzuje duża

zmienność odpowiedzi na bodźce. Natomiast odruchy wrodzone dają zawsze tę samą

odpowiedź na ten sam bodziec.

Receptor

Droga

aferentna

Droga

eferentna

Ośrodek w rdzeniu kręgowym

Efektor

Rysunek 1. Schemat prostego łuku odruchowego odruchu rdzeniowego

Źródło: wg W. Z. Traczyka.

Łuk odruchowy składa się z pięciu zasadniczych części: receptora, aferentnego włókna

nerwowego (dośrodkowego), ośrodka nerwowego, eferentnego włókna nerwowego

(odśrodkowego), efektora. Odruchy dzieli się na proste, złożone.

Odruchy proste są to przede wszystkim odruchy rdzeniowe, składają się z dwóch lub

trzech komórek nerwowych. Impulsy nerwowe od i do rdzenia kręgowego biegną

w nerwach rdzeniowych, które zawierają włókna aferentne i eferentne. Nerwy rdzeniowe

rozdzielają się na korzeń grzbietowy, w którym włókna aferentne wstępują do rdzenia

oraz korzeń brzuszny, w którym włókna eferentne opuszczają rdzeń kręgowy. W korzeniu

grzbietowym występuje zwój rdzeniowy, w którym znajdują się ciała neuronów

czuciowych odbierających bodźce z receptorów. Akson neuronu czuciowego łączy się

synapsą z neuronem ruchowym w rogu przednim rdzenia. W łuku odruchowym odruchu

monosynaptycznego występuje tylko jedna synapsa między neuronem czuciowym

i ruchowym. W łuku odruchowym ruchu polisynaptycznego występują trzy neurony i dwie

Fizjologia człowieka — część 2

synapsy między nimi. Neuron środkowy to neuron pośredniczący, znajdujący się w istocie

szarej rdzenia kręgowego. W łukach odruchowych złożonych występują więcej niż trzy

neurony. W organizmie człowieka występuje tylko jeden odruch monosynaptyczny, który

jest odruchem na rozciąganie mięśnia szkieletowego.

Odruch polisynaptyczny. Pobudzenie receptorów, np. w skórze, odbierane przez

wypustki neuronów czuciowych ze zwojów czuciowych, przewodzone jest do istoty szarej

rdzenia kręgowego, gdzie znajdują się neurony pośredniczące. Neurony te pobudzają

neurony ruchowe, które wysyłają impuls do efektorów — mięśni zginaczy kończyny.

Odruch zginania kończyny jest odruchem polisynaptycznym.

Proprioreceptory

Bodziec

– rozciąganie

Korzeń grzbietowy

Zwój rdzeniowy

Efektor

mięsień

poprzecznie

prążkowany

Korzeń brzuszny

Bodziec

Eksteroreceptory

skórne

Efektor

– mięsień

poprzecznie

prążkowany

Pień współczulny

Interoreceptory

Efektor

– mięśnie gładkie

w ścianie tętnic

Rysunek 2. Łuk odruchowy somatyczny: monosynaptyczny (A) i polisynaptyczny (B) oraz łuk

odruchowy autonomiczny (C)

Gałąź łącząca

biała

Gałąź

łącząca

szara

Źródło: wg W. Z. Traczyka.

Ośrodki rdzenia kręgowego. Od ośrodków nerwowych, czyli zespołów neuronów

znajdujących się w OUN, zależy to, czy wystąpi odruch oraz to, jaki będzie okres latencji,

czyli utajonego pobudzenia i jak silne będzie pobudzenie efektora. W ośrodkach

nerwowych impulsy, przez synapsy, przewodzone są od jednego do drugiego neuronu.

W rogach przednich rdzenia kręgowego znajdują się jądra ruchowe, których neurony

Fizjologia człowieka — część 2

ruchowe unerwiają mięśnie szkieletowe. Neurony te odbierają impulsy nerwowe od

neuronów:

1) czuciowych zwojów rdzeniowych przez synapsy pobudzające,

2) pośredniczących,

3) wyższych pięter OUN przez synapsy pobudzające i hamujące.

Impulsy wysyłane przez neurony ruchowe do mięśni szkieletowych są wypadkową

działania synaps pobudzających i hamujących, czyli zjawiska sumowania przestrzennego

i sumowania w czasie impulsów nerwowych.

Pobudliwość ośrodków rdzenia kręgowego. Zbiegające się na jednym neuronie

ośrodkowym (ruchowym) włókna dośrodkowe są czynnikiem określającym wielkość

reakcji odruchowej. Z rysunku 3 wynika, że podprogowe impulsy płynące w nerwie

dośrodkowym a są za słabe, aby pobudzić neurony 1, 2, 3, 4. Neurony te znajdują się

w strefie zwiększonej podprogowo pobudliwości i ulegają torowaniu. Podobnie, gdy

podprogowe impulsy popłyną w nerwie dośrodkowym b tak, że będą za słabe, aby

pobudzić neurony 3, 4, 5, 6, wtedy neurony te także znajdują się w strefie zwiększonej

podprogowo pobudliwości i ulegają torowaniu. Jak widać, strefy zwiększonej pobudliwości

częściowo zachodzą na siebie. W tej części znajdują się neurony 3 i 4. Gdy w neuronach

dośrodkowych a i b równocześnie popłyną podprogowe impulsy, nastąpi pobudzenie

neuronów 3 i 4. W ten sposób został osiągnięty potencjał krytyczny wyładowania.

Reakcja jest więc znacznie większa od sumy reakcji wywołanych osobnym pobudzeniem

nerwów dośrodkowych a i b. Różnica między reakcją na jednoczesne pobudzenie obu

nerwów dośrodkowych a i b oraz sumą reakcji wywołanych osobnym ich drażnieniem

oznacza torowanie reakcji odruchowych i jest miarą większości wspólnej strefy

zwiększonej podprogowo pobudliwości. Gdy do podobnej grupy komórek nerwowych 1, 2,

3, 4, 5, 6 dochodzą impulsy nadprogowe po dwóch nerwach dośrodkowych a i b

równocześnie, to spowodują powstanie mniejszej liczby pobudzonych neuronów

ruchowych (odśrodkowych) niż w tym przypadku, gdyby oba nerwy dośrodkowe a i b

były pobudzone takimi samymi bodźcami nadprogowymi, ale oddzielnie, w pewnym

odstępie czasu. Oddzielne pobudzenie nerwu a wywoła pobudzenie 4 neuronów

ruchowych, tak samo, jak oddzielne pobudzenie nerwu b. Natomiast równoczesne

pobudzenie tych nerwów nie pobudzi 8, a tylko 6 neuronów. Zmniejszenie reakcji

odruchowej zależne od zachodzenia na siebie stref wyładowania nazywa się okluzją lub

pokryciem .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: