S�owniczek termin�w sporzadzi� Witold Szc~~sny A agora, w miastach gr. le��cy w centrum rynek, najcz�ciej czworok�tny, stanowi~cy o�rodek �ycia politycznego, religijnego i handlowego; odpowiednikiem a. w Rzymie by�o forum. akropol(is), w staro�ytnej Grecji miasto lub jego cz�� po�o�ona na wzg�rzu; w zaic�no�ci od epoki a. mia�a charakter obronny lub kultowy; s�ynna a. ate�ska (Akropolis ate�ska) przekszta�ci�a si� w VI w. p.n.e. z o�rodka w�adzy kr�lewskiej w centrum religijne; do dzi� zachowa�y si� m.in. takie budowle, jak: Panteon (�wi~tynia Ateny), Propyl�je (monumentalna brama), �wi�tynia Nikc Apteros i Erechtejon (�wi�tynia ��cz�ca kilka sanktuari�w). akroterion, w architekturze staro�ytnej rze�biarski element dekoracyjny b�d�cy zwie�czeniem szczytu i dolnych naro�nik�w przycz�ka; najcz�ciej by�y to mo- tywy ro�linne, postacie ludzkie lub zwierz�ce, cz�sto fantastyczne. amfora, naczynie ceramiczne z dwoma pionowymi uchwytami, s�u��ce do przechowywania p�yn�w (oliwy, wina, wody); zdobione czarnotig. lub czerwonofig. malowid�ami. apoteoza, ub�stwienie cz�owieka po jego �mierci, tj. uznanie go za istot� bosk�, i otoczenie kultem jego pami�ci; cze�� bosk� oddawano m.in. cesarzom rzym. po uchwaleniu przez senat odpowiedniej ustawy. asfodelos, ro�lina ogrodowa z gatunku lilii o ��tych lub fioletowych kwiatach; wg wierze� staro�ytnych Grek�w a. r�s� w Hadesie (��ki asfodelowe). atrium, w staro�ytnych domach rzym. centralna, cz�sto reprezentacyjna cz�� domu; mie�ci�o si� w niej ognisko dunu~we, kapliczka lar�w, maski przodk�w. atrybut, przed miot na sta�e zwi~lrnny z przc<istawicniami plastycznymi osoby lub personilikacji, symbolizuj�cy jej cechy lub wydarzenia z ni� zwi�zane. np. 7.cus z piorunem, ��erakles z Iwia� skory i nm- czug�. augur, kap�an rzym., wr�bito ohja�nit~j�cy, przysz�o�� na podstawie lotu ptak�w (auspicium) lub zjawisk przyrody (bly_ skawice, grzmoty); wr�by u. zasi�gano przed najwa�niejszymi wydarzeniami w pa�stwie. aulos, w staro�ytnej Grecji instrument d�ty zbli�ony pod wzgl�dem budowy do klar_ netu i oboju. azyl, w staro�ytnej Grecji i Rzymie micjscc_ najcz�ciej w �wi�tyni, �wi�tym gaju luh �wi�tym okr�gu, w kt�rym nic wolno by�o nikogo pozbawi� wolno�ci ani zabi�; miejsce, do kt�rego dr�yli g��wnie rhicgli przest�pcy. C chiton, lniana szata gr. noszona bezpo�rednio na ciele przez m�ciyrn i pric~ kobiety; d�uga lub kr�tka, hez rc~.m�w, z�o�ona z dw�ch prostokytnych kawa�- k�w tkaniny, zszyta z bok�w, spinano na ramionach, najcz�ciej przepasamt w talii. chtoniczne kulty, kult b�stw zwia�zanych ic �wiatem podziemnym; uchodzily z~ sprtiwc�w �ycia, wegetacji oraz za zsy�,~jyce �mier�; tajemnicze i gro�ne; c�o h~5stw chtonicznych by� zaliczany m.in.: Hades. I3ennes, Demeter, Persefona, erynie. czarnofigurowy styl, rodzaj dekorayi ceramiki gr., kt�ra po odpowiednich zabic- gach przed i w czasie wypalania przyj 217 Sluwniczck tcnninuw nu~wa�a czerwony kolor t�a i czarny kolor ligar. czerwonofigurowy styl. rodzaj dekoracji cer;tmiki gr, ktcirtt. w odr�nieniu od -. czarnoligurowcgo stylu, po wypaleniu przvjmowtl�a czarny kolor t�a i czerwony kolor lieur. D dytyramb, pie�� ch�ralna �piewana na cze�c Diunizo.sa o Icm.Uycc zwi~zanej o mitxmi <iionizvjskimi; prawdopodobnie z d., kti,ry i czasem zosta� wzbogacony o mity zwit�zanc i innymi bustwami i bohaterami. rozwin�o si� tragedia grecka. (: epoka aleksandryjska, okres aleksandryjski, epoka, kt~>rcj pocz�tek wi��e si� z panowanicm Aleksandra III Wielkiego (336 323 p.n.c.) i z�o�eniem przez niego Aleksandrii zwanej przy rgipcic, g�. o�aidka kultury w tych czasach, a koniec i podbojem gr. I giplu przez ccsarz;t Oktawiana Augusta. epoka augustowska, okres augustowski, tcrmin u�ywany na okre�lenie czasu pa- nowunia ccsaroa Oktawiana Augusta (37 p.n.c. 14 n.c.), zw�. w odniesieniu do Iitcr.UUry ny�m.; reprezentowali j;� main.: pcci Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, historyk l.iwiusz, architekt i pisarz WilrlIWItIS7. eponim: 1. Bohater, najcz�ciej mityczny, kt�rego imieniem nazywano miasto lub gmin�. 2. Najwyi.szy urz�dnik w pa�stwie (mic�cic), ktcircgo imieniem nazywano rok, w kurym urz�dowa�. I. falliczne kulty, kulty b�stw p�odno�ci i uro dz;sju, w kt~rych plastyczne wyobra�enie fhllus<t jako symbolu si�y rozrodczej, stanowi�a istotny element wszelkiej obrr�dowo�c~i. tlamen, w staroiytnym Rzymie kap�on opickuj�cy si� kultem wy��cznic jednego b�stwa; kolegium (laminbw skladalo si� z 15 kap�an�w; n.ajwu�nicjsi ~ nich to: Uinlis opiekun kultu .lowisza, Martiulis Marsa. Quirinalis Kwiryna. fresk, tc~c:hnika malarstwa �ciennego polegaj�ca na nak�adaniu farb rozcie�czonych wod� net moka warstw� tynku; uzyskuje si� w ten spos�b ogromn;� trwa�o�� kolor�w. fryz, w gr. ;trchitekturzc doryckiej poziomy pns stanowi�cy �rodk. cz�� belkowania, zdobiony na pncmian Oyglifami i metopami. G gimnazjon. w slaroi,ytncj Grecji publiczne miejsce do �wicze� gimnastycznych; w IV w. p.n.c. zesp� budowli kamiennych czysto krytych, z kt�rych mogli korzysta� wszyscy wolni obywatele miasta; g. sk�ada� si� z palestry (cztery kryte portyki okalaj�ce prostok�tny dziedzinicc), z g. w�a�ciwego i stadionu; opr�cz �wicze� i zawod�w spotowych prowndzono tam r�wnie� uczone dysputy. H heros, bohater, n~jcz�cicj syn boga lub bogini i osoby �miertelnej. odznaczaj�cy si� ogromn� si��, niezwyk�� urod� i nad- ludzkim m�stwem; najs�ynniejsi h. to: Herakles. Tezeusz, Achilles, .lazon, Bcl- lerofont. hetera, typ kurtyzany: najcz�ciej by�a to niewolnica lub wyzwolcnica, niekiedy je_ drak kobieta wolna; cz�sto by�a kobiet� inteligentn� i wykszW �con�. himation, wierzchnia szata gr., noszona zarewno przez m�czyzn, .lak i przez kobiety; by� to prostok�t we�nianej tkaniny drapowany w fa�dy. hydria, rodzaj wazy gr. s�u��cej do noszenia i przechowywania wody; mia�a p�katy brzusiec, wt�sk� szyjk� i trzy uchwyty: dwa poziome i jeden pionowy. ?I~ K kaduceusz, w staro�ytno�ci laska herold�w ozdobiona u g�ry ornamentem w kszta�cie dw�ch wa�y; niekiedy na cze�� �lermcsa, boga herold�w, zako�czona u g�ry skrzyde�kami. kitara, popularny w staro�ytnej Grecji strunowy instrument muzyczny. w kszta�cie czworok�tnego pud�a z drewna, z siedmioma. luh wi�cej, strunami. krater, rodzaj wazy gr., bogtrto zdobionej, s�u��cej do micsz<tnia wina z wody: mia� szeroki wylew, pojemny brzusiec i dwa poziome uchwyty. L lekyt, rodzaj wazy gr. s�u��cej do przcchowywani<s oliwy w celach toaletowych; by� to wysoki smuk�y dzbanek, z w�sk� szyjk� i pionowym uch wytem; od V w. zwit�zany z kultem zmar�ych. M metopa, element architektoniczny; prostok�tna p�yta we fryzie doryckiego bcl- kowania, g�adka lub zdobiona (najcz�ciej) ryt� scen� figuraln�. metropolia, nazywano tak miasto, z kt�rego pochodzili koloni�ci za�o�yciele nowego miasta, np. metropolii Bizancjum by�a Megara, gdy� z Megary pochodzili za�o�yciele Bizancjum. misteria, tajemne obrz�dy, �ci�le strze�one przed nic wtajemniczonymi, odprawiane ku czci nic kt�rych b�stw, np. m. elcuzyjskie ku czci Demeter i Persefuny, m. orfickie ku czci Dionizosa. mozaika, technika dekoracyjna polegatjhca na uktadaniu wzor�w z drobnych kawa�k�w barwnych katnicni, szk�a i ceramiki, na odpowiednio przygotowanym pod�o�u (�wie�a zaprawa wapienna, cement, mastyk ). okres augustowski -. epoka augustowska Slowniczck termin�w o�tarz pcrgame�ski, monumcnUlny o�tarz zbudowany w 11 w. p.n_e. , rzez Funicnesa II, kr�la Pcrgamonu. dla upami4tnicnia zwyciFstwtmad Gtrluttrmi: po�wi~_ eony Zeusowi, by� s~unodzieln~� budowl�. ustawiony po�rodku dziedzi�ca na szcrycie ,rkropoli w I'ergamunic. Ci��wn<� ozdobi rzc�biarsktt o.p. jest Fryz �'rzcdstawiaj�cy w<tlk~ hog�w z gigantami (gigantornuchia); obecnie w Berlinie. P pelike, pclika, waza gr. s�u�t�ca do �'rnechowywania p�yn�w; rody amfory u do�u p�katej, z do�� szerokim wylewem. personifikacja. uosobienie, n<tdanic cech ludzkich przedmiotom. zwierz.~lom, zjnwiskom i pojqciom abstrakcyjnym (stugFbnu Fama, r�anopalca Jutrzcnku). plektron, pa�eczka z ko�ci s�uniuwcj lub z�ota s�u�t�ca do gry na instrumentach strunowych. plaskorze�ba -. relicl~. poematy cykliczne, poematy epickie pisane na wz�r poemat�w homerowych, c�o kt�rych temWyk4 czerpano z poda� bohater_ skich; p.c, grupowa�y sil wokr'>� pewnych temat�w (wojna troja�ska. wyprawa Argonaut�w), tworz~c tzw. cykle Mgr. /,yklo.s = ko�o, kr�g) e�'ickie; powstawthy g�. w V11 i VI w. p.n.c. u rclicf~, kompozycja rzc�bi<trskn wykonana na p�ycie kamiennej, drewnianej lub metalowej z pozostawieniem t�a; r. nu>�c by� p�aski (p�askorze�ba), wklesly i wypuk�y. S skyfos, rodzaj wazy gr. w kszta�cie tili�anki z dwoma pianowymi uchwytami: u�ywany do spoiywani.r napojcSw. stammos, rodzaj wtrzy gr. s�u��cej <io przcchwywania p�yn�w; u g�ry p4katy. 210 S�owniczek termin�w z dwoma poziomymi uchwyttuni, z szerokim w_~lewcm. syringa, w staroiytnej Grecji instrument " dFty, pochodzenia ludowego, rodzaj fujarki ciy piszcza�ki; sklada� sicz z siedmiu rurek r�nej d�ugo�ci zlepionych wo- skicm. T terakota, priedmiot wymodelowany r�czuic w mi�kkiej glinie lub odci�ni�ty w formie, wysuszunv, a nnst~pnie wypalony; nicszkliwiony, o porowatym czerepie; z t. wyrabiano ma�e figurki i architektoniczne elementy dekoracyjne. tryglif, element architektoniczny; prostok~�tntt plyta we fryzie doryckiego bel- kowcmin, zdobiona dwoma pionowymi ��obkami i dwoma naro�nymi pohkami. tyrs, d�uga laska zwie�czona szyszk�, du kt�rej by�y przytwierdzone lu�no powicwaj~cc wsU��ki; niekiedy zamiast szyszki umieszczano p�ki winnych li�ci; atrybut Dionizosa, menad i satyr�w. U uosobienie -a personifikacja. W waza Fran�ois [czyt. w. �'ri`tsua], attycki -. krater --� czarnofigurowy z ok. 560 p.n.c., dzie�o gatrncarra Grgotimosa i melarza Klitiasa; bogato dekorowany scena...
smialytedd