SOBÓR ŚW. ALEKSANDRA NEWSKIEGO W ŁODZI.docx

SOBÓR ŚW. ALEKSANDRA NEWSKIEGO W ŁODZI

Cerkiew katedralna pw. św. Aleksandra Newskiego, zbudowana w latach 1880-1884, w centrum miasta, na skrzyżowaniu ulic Kilińskiego (wtedy - Widzewskiej) i Narutowicza (wtedy - ulica Dzielna) do dziś zachwyca przyjeżdżających do Łodzi gości.

                                                                              

Cerkiew w stylu rosyjsko-bizantyjskim, przykryta wspaniałą, widoczną z daleka, złotą kopułą, nadal służy prawosławnym łodzianom. Warto zobaczyć zdobiące wnętrze jednego z najcenniejszych i najpiękniejszych zabytków Łodzi stare ikony, ikonostas wykonany w Petersburgu oraz krzyże procesyjne z XVII i XVIII wieku.

W latach 70-tych XIX wieku mieszkało w Łodzi tylko około 300 osób obrządku wschodniego, ale już wtedy na polecenie władz miasta rozpoczęto przygotowania do budowy pierwszej łódzkiej cerkwi. Sprawa nabrała niezwykłego przyspieszenia w połowie 1879 roku, kiedy to po nieudanym zamachu na życie cara Aleksandra II (02.04.1879 r.) prezydent Łodzi donosił władzom gubernialnym: „Mam zaszczyt donieść Waszej Wysokości, iż mieszkańcy miasta Łodzi, pragnąc upamiętnić dzień cudownego ocalenia drogocennego monarchy 2 kwietnia br. postanowili wystawić swoimi środkami prawosławną cerkiew Św. Aleksandra Newskiego.

Powstał wówczas Komitet Budowy, w którego skład weszli najwięksi łódzcy fabrykanci z K. Scheiblerem jako przewodniczącym i J. Heinzlem jako wiceprzewodniczącym, oraz między innymi L. Meyerem i I. K. Poznańskim jako członkami. Na początku 1880 roku był już gotowy projekt budowli, którego autorem był bardzo znany już architekt miejski Łodzi, Hilary Majewski. Kosztorys opiewał na sumę 69,200 rubli. Pod budowę wybrano plac przy parku miejskim w okolicach ulicy Widzewskiej (obecnie Kilińskiego), w pobliżu dworca kolejowego Łódź-Fabryczna.

Wiosną 1884 roku rozpoczęto już prace przy kopaniu fundamentów, a 8 maja odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego. Prace budowlane przy cerkwi prowadziła znana łódzka firma Roberta Nestlera. Obiekt był już gotowy w połowie 1884 roku, a 11 czerwca odbyło się poświęcenie i oddanie do użytku cerkwi, której nadano wezwanie Św. Aleksandra Newskiego.

Wzniesiona cerkiew była obiektem niedużym, przeznaczonym na 500 osób, a więc w pełni zaspokajającym potrzeby niewielkiej prawosławnej parafii. Bardzo dekoracyjny charakter jej architektury i dobre usytuowanie czyniły z niej jeden z najbardziej reprezentacyjnych gmachów miasta.

Niewielki obiekt otrzymał proporcjonalną, zgrabną bryłę o charakterze centralnym, założoną na planie krzyża greckiego wpisanego w ośmiobok, o naprzemianlegle dłuższych i krótszych bokach. Centralny ośmiobok nakryty został kopułą. Na osiach głównych znajduje się od wschodu absyda ołtarzowa, od zachodu kruchta, a od południa i północy płytkie przedsionki, tworzące zarys krzyża.

Bogaty wystrój otrzymało także wnętrze świątyni. Ściany pokryte zostały polichromiami i mozaikami. Ikonstas projektu H. Majewskiego wykonany został w Petersburgu przez włoskiego mistrza Camillo, a obrazy do niego namalowano w pracowni Wasyla Wasyliewa. Koszt budowy świątyni wyniósł około 90 tysięcy rubli, a pokryli go łódzcy fabrykanci.

Cerkiew Św. Aleksandra Newskiego wniosła na teren miasta element architektury bizantyjskiej. Architekci dość zgodnie stwierdzają, że w jej budowie, pomijając wieże, można dostrzec nie tyle wpływ ruskiej i rosyjskiej architektury cerkiewnej, co oparcie się właśnie na wzorcach biznatyjskich.

Od kilku lat trwa remont budowli, który ma ją przywrócić do dawnej świetności, gdyż do tej pory służy ona prawosławnym mieszkańcom Łodzi. Kilkakrotnie odbywały się w niej koncerty muzyki klasycznej, bezpośrednio połączonej z kulturą wschodu, a od 4 lat, w ramach akcji „Kolorowa tolerancja”, cerkiew jest zwiedzana przez gimnazjalną młodzież regionu łódzkiego. Bez wątpienia świątynia ta wyróżnia się bardzo pozytywnie na tle innych tego typu budowli wznoszonych na ziemiach środkowej Polski w ostatniej ćwierci XIX stulecia.

Cerkiew katedralna wraz z cerkwią prawosławną św. Olgi są obecnie jedynymi świątyniami prawosławnymi w mieście. Łódź jest siedzibą prawosławnej Diecezji Łódzko-Poznańskiej, składającej się z trzech dekanatów (łodzkiego, krakowskiego i bydgoskiego), i na jej czele od 1981 roku stoi abp Szymon Romaniuk (chirotonia biskupia w 1979 roku). Parafia posiada dwa cmentarze: mniejszy na  Starym Cmentarzu (nieopodal znajduje się była cerkiew garnizowana użytkowana teraz przez rzymskich katolików jako kościół garnizowany św. Jerzego) oraz większy przy nekropolii Doły, na którym znajduje się też cerkiew cmentarna.