Montgomery+Lucy+Maud+-+Pamiętniki+L.+M.+Montgomery+01+-+Krajobraz+dzieciństwa.pdf

L UCY M AUD M ONTGOMERY

K RAJOBRAZ DZIECIŃSTWA

P AMIĘTNIKI 1869–1697

T HE S ELECTED J OURNALS OF L.M. M ONTGOMERY — V OLUME I

P RZEŁOŻYŁA E WA H ORODYSKA

Lucy Maud Montgomery urodziła się w Clifton (obecnie New London) na Wyspie Księcia

Edwarda 30 listopada 1874 roku, w rok po przystąpieniu wyspy do Federacji Kanadyjskiej.

Trzydzieści cztery lata później, w roku 1908, jej pierwsza powieść, „Ania z Zielonego

Wzgórza”, wprowadziła Wyspę Księcia Edwarda na literacką mapę świata. Do śmierci w roku

1942 Montgomery wydała ponad dwadzieścia powieści oraz setki opowiadań i wierszy, a jej

imię stało się znane daleko poza granicami anglojęzycznego świata. Jej książki w sensie

formalnym zaliczają się przeważnie do literatury „młodzieżowej”, lecz ich niezwykłość polega

na tym, że wciąż cieszą się popularnością nie tylko wśród dzieci na całym świecie, ale także

wśród dorosłych, którzy do końca życia darzą je sentymentem. Opisy dziecięcych doznań,

ludzkie dziwactwa i krajobrazy dzieciństwa dały nieśmiertelność wyspie, odwiedzanej przez

coraz liczniejsze zastępy Czytelników z całego świata.

Obydwie gałęzie rodziny, w której przyszła na świat L.M. Montgomery, mieszkały na

Wyspie Księcia Edwarda od początku XVIII wieku i były ściśle związane z jej historią —

polityczną, społeczną i edukacyjną. Zgodnie z rodzinną legendą, pierwszym anglojęzycznym

osadnikiem w Princeton (Malpeque) był prapradziadek, Hugh Montgomery ze Szkocji, który

osiedlił się tu w roku 1769 ze swą małżonką, Mary McShannon Montgomery. Prapradziadek ze

strony matki, John Macneill, był jednym z założycieli Cavendish, a pradziadek William

Simpson Macneill (1782–1870), który utrzymywał, że był pierwszym dzieckiem płci męskiej

urodzonym w Charlottetown, pełnił funkcję przewodniczącego Izby Reprezentantów na wyspie,

będąc przy tym wybitnym politykiem i człowiekiem interesu w tej prowincji. Z owych

wczesnych korzeni wyrosły dwie rodziny zwycięskich i wpływowych ludzi interesu, farmerów i

polityków. Alexander Marquis Macneill (1820–98), dziadek L.M. Montgomery ze strony matki,

był farmerem i naczelnikiem poczty w Cavendish. Dziadek ze strony ojca, senator Donald

Montgomery, przyjaźnił się z pierwszym premierem Kanady, sir Johnem A. Macdonaldem, i

reprezentował Wyspę Księcia Edwarda w Ottawie od roku 1874 aż do swej śmierci w roku

1893.

Jest rzeczą oczywistą, że rodzina szczyciła się owymi wczesnymi związkami z historią

wyspy. Ale sama Montgomery była również bardzo dumna ze starożytnego rodowodu,

wywiedzionego aż od najazdu Normanów. Zgodnie z opracowanymi przez nią świadectwami

genealogicznymi, rodzina Montgomerych przybyła z Normandii w orszaku Wilhelma

Zdobywcy i przeniosła się do Szkocji. W 1508 roku szkocki ród Montgomery otrzymał tytuł

hrabiów Eglinton. Ten fakt wiązał się dla pisarki ze świadomością, że jej rodzina posiada

romantyczne i legendarne korzenie.

Wyspa Księcia Edwarda jest najmniejszą prowincją Kanady, o powierzchni zaledwie 2184

mile kwadratowe. Latem jej łąki, pola i lasy tworzą bogaty kobierzec o licznych odcieniach

zieleni, kontrastujących z czerwoną ziemią. Kwietne ogródki otaczają schludne, malowane,

drewniane domki. W dolinach szemrzą strumyki, wpadające do dużych stawów. Łagodnie

falujące wzgórza i malownicze rzeki schodzą ku jasnym, piaszczystym plażom nad błękitnym

Oceanem Atlantyckim.

Wyspa Księcia Edwarda z czasów dzieciństwa Montgomery była domem dla ponad 100 000

ludzi. (W pierwszej połowie naszego wieku liczba ludności stopniowo spadała, w miarę jak

młodzież wyjeżdżała na zachód, i osiągnęła poprzedni poziom dopiero pod koniec lat

pięćdziesiątych). Większość była szkockiego lub angielskiego pochodzenia, lecz zdarzali się

także Irlandczycy i akadyjscy Francuzi, Indianie z plemienia Micmaców oraz amerykańscy

lojaliści, którzy przybyli tam w czasach wojny o niepodległość. (Sama Montgomery wywodziła

się przede wszystkim ze Szkotów, choć płynęła w niej także krew Anglików i lojalistów.) W

okresie dzieciństwa pisarki, malownicze wyspy — połączone nowo zbudowaną koleją żelazną

— były samowystarczalne, a ich mieszkańcy znali się nawzajem od pokoleń i tworzyli zwartą

wspólnotę powiązanych z sobą rodów. Rodzinna wioska Montgomery, Cavendish, była

niewielką rolniczą osadą nadmorską, z rzędami schludnych domków wzdłuż głównej drogi.

Wiele z nich należało do członków trzech rodzin, które osiedliły się tu jako pierwsze:

Macneillów, Clarków i Simpsonów. „Od zarozumialstwa Simpsonów, pychy Macneillów i

chełpliwości Clarków uchowaj nas, Panie” — brzmiało miejscowe porzekadło. Niemniej w

roku 1912, gdy Mongomery była już sławna i zaczęła zastanawiać się nad swymi dziecinnymi

latami, opisywała mieszkańców Cavendish jako lojalnych, oddanych rodzinie, prawych,

bogobojnych dziedziców tradycji, wiary, prostoty i szczytnych dążeń. „Cenili wysoko

moralność i stabilny, przedsiębiorczy żywot: byli również inteligentni. Starzy Simpsonowie i

Macneillowie, pomimo swych wad, byli ludźmi intelektu”.

Osada Cavendish, choć rolnicza, nie była kulturalnym zaściankiem. Kanadyjscy Szkoci

włożyli wiele wysiłku w zakładanie szkół i uniwersytetów, a szkocki charakter Cavendish i

całej Wyspy Księcia Edwarda zapewniał dzieciom wykształcenie i uczył publicznych

wystąpień. Dorośli czytali gazety i czasopisma, by zapoznać się z wydarzeniami spoza wyspy, a

także sprowadzali książki ze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, wymieniając je

między sobą i omawiając na spotkaniach Towarzystwa Literackiego. Dzieci organizowały

„szkolne koncerty”, by popisać się wiedzą i umiejętnością wysłowienia, a mężczyźni brali

udział w publicznych debatach na takie tematy, jak: „Wolny handel a protekcjonizm”. Kobiety

czytały pisma napływające ze Stanów, a pisma te wywierały silny wpływ na kulturę. W

pamiętnikach Montgomery widać raczej amerykańską niż brytyjską ortografię. A sama pisarka

wyznaje, że pierwszym wizerunkiem Ani stał się dla niej portret młodej dziewczyny z

amerykańskiego czasopisma.

Świat docierał do małych osad na wyspie, takich jak Cavendish, nie tylko za pośrednictwem

druku. Regularnie zawijały tam statki. Misjonarze opowiadali o swoich przygodach wśród

„pogan”. Odwiedzali wyspę kaznodzieje i mówcy świeccy, politycy i artyści (recytatorzy,

śpiewacy i muzycy), którzy przyciągali szeroką publiczność.

Długie zimy w Cavendish sprzyjały odwiedzinom, plotkom i doskonaleniu gawędziarskich

umiejętności. Lato sprowadzało krewnych z kontynentu i dawało sposobność do sprzedawania

literackich opowieści. Kobiety chętnie składały popołudniowe wizyty, a kościół dostarczał

licznych okazji do „spotkań towarzyskich”. W tym czasie ludzie ożywiali zebrania

opowiadaniami o własnych rodzinach i społeczności, a publicznie — recytacjami poezji i

„kawałków sztuk”.

Posiadanie zdolności narracyjnych, oratorskich i konwersacyjnych było na wyspie taką samą

oznaką przynależności do kasty społecznej, jak pokrewieństwo z pierwszymi osadnikami.

Montgomery twierdzi, że odziedziczyła talenty i gusta literackie po Macneillach, szczycących

się pokrewieństwem ze szkockim poetą Hectorem Macneillem, współczesnym Roberta Burnsa.

O swoim dziadku, Alexandrze Macneilłu, napisała: „Miał bogaty umysł poety, bystry intelekt i

wyrafinowany sposób postrzegania. Był dobrym rozmówcą i miłośnikiem natury”. Pisała także

o poetyckim talencie „kuzyna Jimmiego” Macneilla, starszego brata dziadka: „przedziwna

istota — osobliwe połączenie dziecka i geniusza. Był urodzonym poetą. Tworzył setki wierszy i

recytował je wybranym osobom. Nigdy nie zostały zapisane i nie przetrwała z nich do dziś ani

jedna linijka. Ale słyszałam niektóre fragmenty z ust dziadka i była to prawdziwa poezja —

przeważnie satyryczna i heroikomiczna. Była dowcipna, celna, dramatyczna i malownicza”.

Pisarka szczególnie ceniła gawędziarski dar siostry dziadka: „Ciotka Mary Lawson jest

doprawdy najwspanialszą znaną mi kobietą w tym wieku. Za młodu nie miała sposobności

kształcenia, wyjąwszy kilka tygodni spędzanych co roku w okręgowej szkole, lecz z natury

posiada wybitny umysł, bystry intelekt i świetną pamięć, w której do dziś zachowała wszystko,

co zasłyszała i przeczytała. Jest doskonałą rozmówczynią i wielka to uciecha namówić ciotkę

Mary na opowieści i wspomnienia z młodych lat, razem z wszelkimi barwnymi uczynkami i

powiedzeniami z wczesnego okresu naszej osady. Ciotka jest dostojną, starszą damą, która

zachowała jeszcze odrobinę miłej, zabawnej próżności”.

Gdy L.M. Montgomery miała zaledwie dwadzieścia jeden miesięcy, zmarła jej matka, Clara

Woolner Macneill (1853–76); wkrótce potem ojciec, Hugh John Montgomery (1841–1900),

wyjechał na zachód, gdzie zamieszkał i ożenił się po raz drugi. Mała Maud — otrzymała

imiona: Lucy po babce Macneill i Maud („bez »e«, jeśli można prosić”) na cześć córki królowej

Wiktorii — została w Cavendish, gdzie wychowywali ją surowi dziadkowie ze strony matki,

Alexander i Lucy Woolner Macneill. W wieku lat 52 i 56, wychowawszy sześcioro dzieci,

musieli zająć

się wnuczką, u której wyjątkowe zdolności intelektualne szły w parze z niezmiernie

wrażliwą, uczuciową i pobudliwą naturą. Gdy Maud była nastolatką, zbliżali się do

siedemdziesiątki; a jej porywczość stanowiłaby ciężką próbę nawet dla młodych, ustępliwych

rodziców. Dziadkowie, prowadzący miejscową pocztę, byli sztywni i zgorzkniali, z wiekiem

zaś stawali się coraz bardziej zgorzkniali i mniej towarzyscy. Lubili spokojne życie, regularne i

starannie uporządkowane, podczas gdy młoda Maud — której nieskrępowaną wyobraźnię

podsycała energia młodości oraz czytane ukradkiem książki — była rozmowna i impulsywna.

Ponieważ dziadkowie byli surowi i apodyktyczni, starzy ponad swój wiek, i wymagali od

Maud, by zachowywała się cicho, grzecznie i przyzwoicie, zaczęła coraz częściej uciekać w

świat wyobraźni, wolny od cenzury. Był to niewątpliwie ważny czynnik w rozwoju jej

pisarskiego nawyku: kpiąca, ekspresyjna natura łaknęła publiczności. Tymczasem uszy

dziadków były znużone, jeśli nie zamknięte — być może sztywne przekonania i nieustępliwość

zagłuszyły w nich uczucia — i dziadkowie niewiele mieli współczucia dla wnuczki. Mieli

jednak ideały. Jako dobrzy prezbiterianie, Macneillowie wierzyli w „życiowe sprawdziany” i

wykształcili w Maud nadwrażliwe sumienie, a także skłonność do poddawania ocenie własnych

uczynków i własnego życia, i do okazywania dezaprobaty tym, którzy nie spełniali jej

wymagań. Cechy te utrwaliły się w jej charakterze.

Podczas gdy Macneillowie „zaopatrzyli” Montgomery w wartości moralne i intelektualne,

pożywkę dla uczuć zawdzięczała swoim krewnym z Park Corner: dziadkowi Montgomery’emu

i rodzinie wuja Johna Campbella, który ożenił się z siostrą jej matki, „ciotką Annie”. Wyprawy

do Park Corner (oddalonego o trzynaście mil), gdzie mieszkały obie rodziny, wiązały się ze

smacznym jedzeniem, towarzystwem, ciepłem i wesołością. Dziadek Montgomery interesował

się swoją błyskotliwą małą wnuczką (choć głuchota uniemożliwiała mu poważne rozmowy), a

gościnność domu Johna Campbella była wręcz legendarna. Maud naturalnie wolała wesołe

kuzynostwo z Park Corner od rodziny Macneillów. Ale w zapiskach z 8 kwietnia 1898 roku

wyznała, że odziedziczyła jednocześnie „namiętną krew Montgomerych i purytańskie sumienie

Macneillów”. To niepokojące przeciwieństwo widoczne jest w pamiętnikach, a także w

powieściach, w których panuje nieustanne napięcie między powściągliwością dojrzałego wieku

a energią młodości, między ograniczeniami społecznych nakazów przyzwoitości a ludzką

spontanicznością.

Co skłoniło L.M. Montgomery do pisania obszernych pamiętników, dodatku do obfitej

spuścizny literackiej? Potrzeba ta fascynowała nawet ją samą. „Tylko samotni ludzie piszą

pamiętniki” — zanotowała w styczniu 1904 roku; i istotnie, jej dzieciństwo było przeważnie

samotne, pomimo licznych i lubianych szkolnych przyjaciół i nieustannego zachwytu nad

pięknem otoczenia. Jak wiele uzdolnionych dzieci, Montgomery dość wcześnie uświadomiła

sobie, że „różni się” od rówieśników i że jej wyobraźnia i uczuciowość posiadają głębię,

których brakuje innym. Poczucie osamotnienia wzmogło się między rokiem 1893 a 1900, po

śmierci kilkorga bliskich krewnych i przyjaciół, z którymi była silnie związana emocjonalnie.

Jej przyjaciółki z lat dziecinnych powychodziły za mąż albo oddaliły się od niej; część

najbliższych krewnych odnosiła się do niej z wyższością, obrażała ją lub wykorzystywała;

liczni adoratorzy ubiegali się o nią, oświadczali i czuli się urażeni, gdy im odmawiała; a babka

stawała się coraz bardziej wymagająca i trudna we współżyciu. Pamiętniki stanowiły niezbędny

„wentyl” i stały się w końcu „zaworem bezpieczeństwa”, który służył Montgomery przez całe

życie.

Można w nich dostrzec całą gamę uczuć. Znudzona, Montgomery pisała dla rozrywki;

szczęśliwa, zapisywała miłe chwile, by później przeżywać je na nowo; pisała w gniewie,

szukając ulgi; w samotności zwracała się ku pamiętnikowi jako słuchaczowi. Pamiętniki,

będące dostępnym środkiem wyrazu dla zmiennych nastrojów i miejscem rozpatrywania

życiowych wzorców, pozwoliły Montgomery na rozwinięcie taktyki w zmaganiach z

burzliwymi uczuciami — są tutaj żywe świadectwa rozmaitych stanów psychicznych, od

depresji po niemal obłąkańcze uniesienie — i z własnymi możliwościami twórczymi. Jej

reakcje emocjonalne na wszystko, co ją otaczało, były niezwykle głębokie; ujmowanie ich w

słowa pozwalało jej zapanować nad nimi. Od czasu do czasu odczytywała swoje zapiski,

szukając nowego spojrzenia na własne życie i jego treść, a także wzoru działania

wyznaczającego jej los — później zaś zastanawiała się nad nimi. Pamiętniki odsłaniają również

od samego początku jej poszukiwania intelektualne, wrażliwość i podatność na bodźce,

niezależność duchową, poczucie własnej godności, niechęć do małostkowości u innych,

umiłowanie natury oraz upodobanie do czytania i pisania — cechy występujące u wielu

bohaterek jej powieści.

Dla Montgomery pamiętnik był „osobistym powiernikiem, w którym mogę pokładać

całkowite zaufanie”. Zdarzało się niekiedy, że — wychowana w lojalności wobec rodziny, lecz

zrażona niemiłym traktowaniem przez niektórych krewnych — nie mogła zwierzyć się nikomu

ze swych sprzecznych uczuć. Po ślubie, kiedy okazało się, że nie może rozmawiać o swych

najgłębszych lękach i frustracjach z mężem ani z żadnym członkiem społeczności, do której

należała jako żona pastora, dziennik stał się jej najbliższym przyjacielem. Początkowo, jak

wiele dziewcząt, cieszyła się, że może dać upust uczuciom, z czasem jednak zaczęła odczuwać

potrzebę systematycznego zapisywania najbardziej osobistych i najgłębszych myśli i wrażeń, aż

wreszcie pamiętniki stały się zasadniczą częścią jej życia, zarówno obowiązkiem, jak i

przyjemnością. Wyobrażała sobie, że są urażone, gdy je zaniedbuje. Jeżeli nie miała o czym

pisać albo czuła się „otępiała”, usiłowała ze skruchą wykrzesać z siebie więcej entuzjazmu;

jeżeli zaś pisała zbyt długo w przygnębiającym tonie, beształa pamiętnik za to, że nie ukazuje

prawdziwej Maud.

Młoda Maud uwielbiała słowa — często pisze o upajaniu się słowami — i, podobnie jak

Ania, lubiła używać wielkich słów i pisywać kwieciste ustępy. (Z wiekiem zaczynała patrzeć na

nie z dystansem i chętnie „spłaszczała” przesadne wyrażenia). W dzieciństwie lubowała się w

sentymentalnych opowiastkach i powieści tego rodzaju zawsze miały dla niej urok; lecz

dojrzały również jej gusta literackie. Studiowała łacinę, francuski i grekę, a jej lektury

obejmowały liczne i wybitne dzieła literackie. Czytała kilkakrotnie „Wzrost i upadek Cesarstwa

Rzymskiego” Gibbona oraz inne klasyczne dzieła. Swoje pierwsze honorarium wydała na tomy

Byrona, Whittiera, Longfellowa, Miltona i Tennysona. Żyjąc w epoce, w której ludzie uczyli się

długich poematów na pamięć i recytowali je podczas spotkań towarzyskich, Montgomery, sama

często to czyniąc, obdarzona zdumiewającą pamięcią, ozdabiała swoje dzienniki i powieści

frazami i wersami z Szekspira i innych autorów, starożytnych i nowożytnych. Pomimo owej

wiedzy jej sposób pisania i wrażliwość zbyt były zakorzenione w romantycznym,

gawędziarskim dziedzictwie, by odczuć wpływ poważnej literatury.

Pamiętniki odsłaniają te same wartości literackie — w stosunkowo nieartystycznej formie —

które podbiły serca całych pokoleń Czytelników prozy Montgomery: wartką narrację,

sentyment, humor, dowcip i realistyczne spojrzenie na naturę człowieka. Najbardziej niezwykłe

jest w nich zapewne to, że strumień narracji płynie tu na pozór bez wysiłku i nawet błahostki

podtrzymują zainteresowanie Czytelnika. Wydarzenia, zwierzenia uczuciowe, obiektywne

komentarze i barwne opisy przedstawiane są tutaj z polotem i swadą miłośniczki dobrej lektury

i utalentowanej gawędziarki. Montgomery instynktownie tworzy nastroje i obrazy

dramatyzujące i ubarwiające tekst, a przy tym dostarcza wszelkich niezbędnych powiązań i

ozdobników narracyjnych. Jej pamiętniki — często pisane w stanie silnego podniecenia i

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: