1374 Koszyce - poradlne 2 groszy do łana, szlachta nie musi budować i naprawiać zamków, odszkodowanie dla szlachty za straty poniesione w pospolitych ruszeniach. Najwyższe urzędy jedynie dla szlachty Polskiej, zaś reszta dla szlachty posiadającej Ziemię.

1423 Statuty Warckie - szlachta może wykupić sołectwo gdy uzna że sołtys jest krnąbrny

1430/33 Jedlińsko-Nieszawskie (syn Władysław na tronie) - nietykalność osobista szlachty

1454 Cerkwicko-Nieszawskie (wojna 13- letnia) - ograniczały swobodę króla w polityce zagr., nie mógł zwołać pospolitego ruszenia bez zgody szlachty, szlachta musiała wyrazić zgodę na każdy nowy podatek.

1454-1791 – RP SZLACHECKA

Podział wśród szlachty: możnowładztwo, średnia, uboga, gołota. Szlachta się zwalczała ze względu na różnice w majątkach. Średnia występuje przeciw możnowładztwu

1466 – odzyskanie Pomorza → rozwój Gdańska,

Folwark - przyczyna powstawania : wzrost zapotrzebowania na zboże w dualizmie - jest to wielkie gospodarstwo pana feudalnego oparte na pracy pańszczyźnianej.

1496 Statuty Piotrkowskie (Jan Olbracht) -  wzrost znaczenia gosp. szlachty. Tylko jedna rodzina ze wsi może odejść rocznie ze wsi. Tylko jeden syn może wyjechać na naukę do miasta → poddaństwo osobiste.

1505 Nihil Novi

1520 Ustawa Sejmowa (Zygmunt Stary) -  chłopi muszą pracować jeden dzień w tygodniu z łana.

1518 Sądy patrycjalne - Z. Stary odbiera chłopom szansę na odwoływanie się do sądu królewskiego.

1562 Sejm Piotrkowski : zwrot królewszczyzn, z ¼ dochodów z królewszczyzn ma być stałe wojsko kwarciane, zwolnienie szlachty z ceł, koniec z łączeniem urzędów, nigdy więcej vivente rege.

Ruch egzekucyjny szlachty: zwrot bezprawnie zabranych dóbr królewskich , niedopuszczanie do łączenia stanowisk, szlachta chce kościoła narodowego, skarbu, państwa, nigdy więcej elekcji vivente rege (1530 – wybór Augusta na króla za życia Starego); konkluzja: decyzja senatu. Tak naprawdę decydowała izba poselska zaś słowo króla było nic nie warte.

1563 Taksy wojewodziańskie : ceny na wszystkie artykuły wwożone i wywożone do Polski ustalali wojewodowie. Zwolnią szlachtę z ceł za przywożone towary.

Sejmik – zjazd szlachty z danej ziemi. Szlachta na sejmikach wybierała posłów na Sejm Walny. Dostawali oni instrukcję poselską (co mają jak robić).

Polski sejm: 2 izby: SENAT : na czele król, po Unii Lubelskiej było 140 osób, doradcy króla, możnowładcy, świeccy, duchowni. Izba poselska: 170 osób, szlachta, urzędnicy ziemscy, wojewodowie

Sejmy zwyczajne: co 2 lata na 6 tygodni nadzwyczajne: na 2 tyg. relacyjny: po sejmie wielkim elekcyjne: wybór urzędników, deputackie: wybór sędziów, kapturowe: w czasie bezkrólewia

REFORMACJA W POLSCE: Po śmierci Z. S. do Polski przybyły grupy innowierców. Przybyli bracia czescy (wspólnoty utrzymujące się z pracy fizycznej, żyli prosto - wielu zwolenników), kalwini (Wielkopolska, idea idealnej gminy szybko się przyjęła, szlachcie zależy na regulacjach prawnych i społecznych nie zaś na doktrynie religii. Rozpad w latach 1562-1565: na zbór większy – kalwini i mniejszy – arianie. Przyczyny: spory doktrynalne, konflikty społ., przybycie antytrynitarzy – racjonalizacja poglądów.) luteranie (Małopolska, Pomorze, stolica w Królewcu. Rozwijał się w dużych miastach, Gdańsk, Kraków, Królewiec, dlatego że patrycjat stanowili tam Niemcy). Antytrynitarze (odrzucali Trójcę Św., boskość Chrystusa, zwolennicy chrztu dorosłych, zniesienie prywaty, równość wszystkich, rozprzestrzeniał się wśród chłopów, pacyfiści – byli zwalczani przez wszystkich).

Rozwój szkolnictwa: Raków (Akademia Arian), Leszno (Bracia Czescy), Pińczów (Kalwinizm – „Sarmackie Ateny”), Gdańsk, Toruń (Luteranie)

1570 Ugoda Sandomierska (wszyscy innowiercy podpisują pakt o nieagresji, bez arian)

1573 Konferencja Warszawska (zapewnia swobodę wyznania w Polsce)

Staszek Hozjusz wybitny teolog, autor katolickiego wyznania wiary, uczestniczył w soborze trydenckim. „Spory wśród innowierców pokojem wśród chrześcijan” Uważał że z Polski należy wywalić albo wszystkich innowierców albo żadnych.

1596 Unia Brzeska prawosławni i rzymskokatoliccy; prawosławni uznają zwierzchnictwo papieża w Rzymie. Od tej pory są unitami. Ci którzy nie przeszli to dysunici. Zachowują obrządek (unici). Chcieli być równi szlachcie, ale nie wyszło. Część więc wróciła na swoje.

1658 wygnanie arian z Polski pod pretekstem współpracy ze Szwedami.

1733 zakaz nadawania urzędów innowiercom, a także nie mogli być posłami na sejm.

POLITYKA ZAGRANICZNA JAGIELLONÓW :

Unie Polsko Węgierskie – I : XIV i XV wiek, Władysław Warneńczyk 1440 królem Polski i Węgier. 1444 – koniec tej Unii bo Warneńczyk ginie pod Warną w walce z Turkami. II : Tron dziedziczy Kazimierz Jagielloński. Chcąc rozszerzyć panowanie dynastii osadza w 1471 Władysława Jagiellończyka na króla Czech a od 1491 i Węgier. 1515 – układ kompromisowy w Wiedniu. W razie wygaśnięcia czesko-węgierskiej linii , władzę obejmują Habsburgowie – by Zygmunt Stary. 1526 bitwa z Turkami : pod Mohaczem ginie Ludwik Jagiellończyk bez potomka, Habsburgowie biorą tron Czech i Węgier. Do Turcji wcielono część Węgier, zaś Siedmiogród zostaje jej lennem.

POLSKA – KRZYŻACY: 1519-1521 – ostatnia wojna z krzyżakami. Hohenzollern toczy wojnę z Zygmuntem Starym. Po spotkaniu z Lutrem sekularyzuje Prusy → Prusy Książęce. 1525 Hołd Pruski i Traktat Krakowski: Prusy Książęce są lennem Polski., książę musi składać hołd, pomagać w wojnie. W razie wygaśnięcia pruskiej dynastii Hohenzollernów P.K. wracają do Polski. Książę mógł wpadać na sejmik.

INFLANTY Jest tam Zakon Kawalerów Mieczowych. Inflanty chcą wszyscy : Szwecja, P.K., Polska, Rosja (dostęp do Bałtyku). 1561 ostatni mistrz sekularyzuje państwo i oddaje Polsce. Kurlandia naszym lennem (dziedzicznie Kettlera – ostatniego Mistrza Zakonu). Północny wschód półwyspu dla Rosji. 1563-1570 – wojna północna pomiędzy Danią, Szwecją, Rosją i Polską. Żadnych zmian. Rosja ma pozwolenie na żeglugę Narewską. 1497 – za króla Olbrachta wyginęła szlachta. (Klęska pod Koźmianem).

UNIA LUBELSKA 1563-1564 sejm na którym rozpoczęto rokowania na temat unii. 1569 zawarcie Unii Litewskiej: niezadowoleni magnaci chcieli zbojkotować i odejść od stołu rokowań lecz wtedy Z. August  ogłosił natychmiast aneks Podlasia, Wołynia, Kijowszczyzny. W końcu podpisano unię realną. Wspólne: władca, sejm, senat, moneta, polityka zagraniczna, wojskowa. Odrębne: urzędy (hetman), wojsko, skarb, sądy. Nie przeprowadzono na Litwie egzekucji dóbr i praw, lustracji, nie pobierano kwarty. Była swoboda osiedlania się – zmieniono nazwę państwa na RP Obojga Narodów. Awans Warszawy do rangi stolicy.

Pierwsza wolna elekcja   1572 – umiera Zygmunt August. Władzę obejmuje interrex czyli człowiek który zastępuje króla po śmierci (prymas w Polsce) – Jakub Uchański; elekcja viritim – każdy szlachcic miał prawo wyboru króla. Wolna elekcja – wybór króla przez ogół szlachty: I elekcja w 1573 roku w Kamień p. Warszawą : E. Habsburg, Ivan IV Groźny, Henryk Walezy Pacta convecta – zobowiązanie króla (każde inne). Ożenić się z Anną Jagiellonką, spłacić długi Z. Augusta, rozbudować flotę, kształcić grupę młodzieży na własny koszt we Francji. Artykuły Henrykowskie: prawa zasadnicze: zawsze takie same, nigdy więcej vivente rege, sejm co 2 lata na 6 tyg., przestrzeganie tolerancji religijnej, potwierdzenie dotychczasowych przywilejów szlacheckich, 25 rezydentów przy królu może go wykopać ze stołka, gdy król łamie prawo to szlachta może mu wypowiedzieć posłuszeństwo. Określały kompetencje sejmu i senatu. WALEZY WIEJE DO FRANCJI!

12 XII 1575 senatorsko magnacka opozycja wybiera cesarza Maksia Habsburga. 15 XII średnia szlachta wybiera Annę Jagiellonkę na królową, na króla Batorego. 1576 – koronacja Batorego – 10 lat rządów. Walczył z Iwanem Groźnym, który podstępem zajął Rygę. Sejm 1578 – podatki na wojnę z Rosją, zaakceptował piechotę wybraniecką (1 chłop/20 łanów KRÓLA!) Utworzono Trybunał Koronny i Litewski. Król traci uprawnienia sądowe – jedynie na sejmach jeszcze może. Przymierze z królem Szwecji - 1579-1582 wojny o Inflanty – I wojna 1579: cel zdobycie Połocka - udaje się (teren Białorusi), II w. 1580: Batory Ruszył na Wielkie Łuki – wykazuje się piechota wybraniecka. III w. 1581: Batory chce zdobyć Moskwę i rusza na północ. Pod Pskowem dostaje jednak w odbyt. 1582 - 10 letni rozejm w Jamie Zapolskim. RP oddaje ziemie wielkopruskie a odzyskujemy Inflanty. Pokój dzięki legatowi papieskiemu – Antonio Possier. 1578/9 Batory zmarł.

RENESANS W POLSCE

Przykłady: ratusze Poznań, Sandomierz Tarnów, sukiennice Kraków, spichlerze Sandomierz, Kazimierz n. Wisłą

Florian Umglert – pierwsza książka po polsku („Raj Duszy”)

Jan Heller, Hieronim Wietor - pierwsi polscy drukarze