1. Czym są teratogeny i jak działają na rozwijający się płód?
Teratogeny są czynnikami pozagenetycznymi(środowiskowymi), które w okresie prenatalnym mają negatywny wpływ na rozwijający się płód, mogą go uszkodzić. Powodują trwałe zaburzenie strukturalne lub czynnościowe w rozwijającym się płodzie. Zaburzenia te mogą ujawniać się przed, jak i po urodzeniu.
Działanie teratogenów na płód zależy od:
- okresu ciąży(dla wszystkich czynników teratogennych I trymestr ciąży jest okresem krytycznym dla uszkodzenia płodu).
- rodzaju, natężenia, ilości teratogenów
- wyposażenia genetycznego, genetycznej budowy organizmu
16% wad rozwojowych spowodowanych jest przez teratogeny, 30%- uwarunkowanych genetycznie, a w przypadku 50% brak jest dokładnych czynników- etiologia wieloczynnikowa.
Rodzaje teratogenów i ich wpływ na rozwijający się płód:
- alkohol- powoduje FAS- Płodowy Zespól Alkoholowy. Dziecko z tym zespołem ma szeroko rozstawione oczy, zmarszczki nakątne, małą głowę, węższą twarzoczaszkę, wygładzoną rynienkę podnosową, wąską górną wargę, nos siodełkowaty, mała wagę urodzeniową, obniżone zdolności umysłowe, upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, problemy z pamięcią(uszkodzony OUN),jest nadaktywne, ma problemy z koncentracją oraz skłonność do uzależnień.
- narkotyki- np. kokaina powoduje zahamowanie wzrostu już w okresie płodowym, może również wywołać poronienie, przedwczesny poród, dziecko ma małą wagę, jest mniej odporne na choroby oraz narażone na uzależnienia, syndrom głodu narkotycznego.
- nikotyna- może podnieść ryzyko przedwczesnego porodu i komplikacji okołoporodowych, dziecko ma niski wzrost i mała wagę urodzeniową.
- leki- np. aspiryna w dużych ilościach może spowodować uszkodzenie płodu, problemy dziecka z oddychaniem, a nawet poronienie; witamina A w dużych ilościach powoduje deformację twarzy, czaszki u dziecka.
- niedobór witaminy B i kwasu foliowego- powoduje powstanie przepukliny rdzeniowej
- środowiskowe substancje chemiczne- rtęć, ołów, PCV- powodują anomalie w rozwoju głowy, kręgosłupa dziecka, opóźnienie rozwoju.
- wirusowe choroby matki- wirusy przenikają przez łożysko, dziecko odczuwa ich skutki, np. cytomegalia(CMV- cytomegalowirus)- może powodować zaburzenie rozwoju, padaczkę, autyzm, różyczka- powoduje upośledzenie umysłowe dziecka, wady wzroku, słuchu, zaburzenie w rozwoju ruchowym, wirus opryszczki- powoduje wady wzroku, zaburzenia rozwoju ruchowego, AIDS- powoduje deformację ciała dziecka, upośledzenie jego odporności,
- bakterie- toksoplazmoza- wywoływana przez pierwotniaka, przyczynia się do powstania u dziecka wad układu nerwowego, upośledzenia umysłowego
- promieniowanie rentgenowskie
- cukrzyca- powoduje wady serca, rozszczep kręgosłupa, bezmózgowie u dziecka
- fenyloketonuria- niezdolność do rozkładu fenyloalaniny, wywołuje u dziecka uszkodzenie OUN i wady serca, upośledzenie umysłowe
- choroby weneryczne- np. syfilis, kiła- uszkadzają u dziecka OUN, deformują szkielet, zęby, powodują upośledzenie umysłowe
- wypadki komunikacyjne
- upadki
- niewłaściwe ułożenie płodu
- hipertermia(przegrzanie)
- białaczka matki- grozi urodzeniem martwego dziecka
- nadczynność, niedoczynność tarczycy
- emocje matki- stres, złość, stany depresyjne- anomalie u dzieci
- hałas- wywołuje niepokój u dziecka, nadmierne poruszanie się
- niedożywienie matki- anemia, małą waga urodzeniowa dziecka, poronienie, deficyty w rozmiarach mózgu i narządów wewnętrznych płodu
- wiek rodziców- anomalie genetyczne i chromosomowe u dziecka, niska waga
2. W jakim okresie następuje:
- gaworzenie- 5 m.ż.- okres niemowlęcy
- budowanie z klocków- 18 m.ż.- budowanie z ¾ klocków, z 8 klocków w 30 m.ż.- okres poniemowlęcy
- robienie babek z piasku- 2,5 r.ż- 30 m.ż.- okres poniemowlęcy
- budowanie neologizmów- ok. 5/6 r.ż- okres przedszkolny
- pierwsze słowo- 11/12 m.ż.- okres niemowlęcy
- pierwsze kroki- 11/12 m.ż- okres niemowlęcy
- raczkowanie- 9/10 m.ż.- okres niemowlęcy
- chwyt pęsetkowy- 9 m.ż.- okres niemowlęcy
- odruch Moro- zanika ok. 5 m.ż.- okres niemowlęcy
- odruch Babińskiego- zanika pod koniec 1 r.ż.- okres niemowlęcy
3. Praktyczne wskazówki:
a). Wskazówki dla kobiety w ciąży:
- unikać niepotrzebnego stresu, który może wpłynąć niekorzystnie na rozwijający się płód
- zakaz palenia, spożywania alkoholu, leków(tylko pod kontrolą lekarza)
- regularnie odbywać kontrolne wizyty u ginekologa, aby sprawdzić, czy płód rozwija się prawidłowo
- zażywać witaminy, w szczególności, witaminę B i kwas foliowy
- zdrowo się odżywiać
- nie narażać się na promieniowanie rentgenowskie
- nie przemęczać się
- spacerować
b). Wskazówki dla matki, która ma dziecko w wieku niemowlęcym:
- przytulać się, troszczyć się o dziecko, okazywać mu miłość, brać na ręce gdy płacze i jest mu źle, aby poczuło się bezpiecznie. Ważne jest ukształtowanie prawidłowej relacji emocjonalnej- przywiązania między matką a dzieckiem. Jeśli nastąpi długotrwały brak kontaktu emocjonalnego z matką- brak uśmiechu, przytulania, pieszczenia, głaskania, dotykania, przywierania, może dojść do zaburzeń, zahamowań rozwoju psychicznego a nawet fizycznego dzieci, tzw. choroba sieroca,
- uważać, żeby dziecko nie brało do ust małych przedmiotów, bo może się nimi zadławić
- zapewnić dostęp do odpowiedniej ilości bodźców zewnętrznych -np. słuchowo- wzrokowych- można zawiesić dziecku nad łóżeczkiem kolorową grzechotkę(tak żeby była w zasięgu jego wzroku i ręki), można pokazywać również dziecku trzymaną w ręku zabawkę i mówić do niego.
- dla swobodnego rozwoju motoryki należy ułatwić dziecku zmianę pozycji ciała
- w kontakcie dziecka z przedmiotami kłaść nacisk na ćwiczenie odruchu chwytnego, dziecko ma chwytać przedmioty, badać ich kształt, właściwości
- zapewnić dziecku odpowiednią przestrzeń do stania i chodzenia, zapewniać pomocne oparcie
- czytać książki, co pobudza wyobraźnię dziecka, zachęcać do wymawiania pierwszych prostych słów i zwrotów.
- nie karać fizycznie, tylko słowne upomnienia
- dbać, aby ojciec uczestniczył w wychowaniu dziecka dla jego prawidłowego rozwoju
c). Wskazówki, dla matki, która ma dziecko w wieku poniemowlęcym:
- nie zabraniać dziecku przeżywania emocji- należy dziecku o nich mówić, nazywać je, tłumaczyć ich źródło, np. dlaczego się złości. Należy dziecku wskazywać w jaki sposób ma przeżywać emocje, tak, żeby nie robiło krzywdy sobie i innym, np. dając mu worek, poduszkę, pluszaka, żeby się na nim rozładowało, a potem zapytać czy jest już dobrze i złość minęła. Trzeba też pozwalać dziecku na płacz, bo łzy uwalniają złe emocje i hormon stresu- noradrenalinę.
- Pamiętać, że dziecko w tym okresie ma silną potrzebę kontaktów z dorosłymi, lubi naśladować rodziców, ich zachowanie, gesty, trzeba poświęcać mu więcej czasu, pozwalać na uczestniczenie w pracach rodzinnych- co sprzyja ukierunkowaniu prospołecznemu i przyszłości będzie się mogło na nim polegać.
- należy stwarzać dziecku możliwości do kontaktu z rówieśnikami, bo jak pójdzie do przedszkola, a później do szkoły to się może zgubić w tłumie, będzie się bać kontaktów z innymi, nie będzie wiedzieć jak się bronić, stanie się ofiarą klasową
- rozwijać u dziecka umiejętność posługiwania się przedmiotami codziennego użytku, np. niech dziecko samo próbuje zdejmować i nakładać części ubrania, myć twarz i wycierać ją ręcznikiem. Nie można też zaniedbać treningu czystości, który prowadzi do kontroli własnego ciała i podporządkowania się ustalonym społecznie regułom postępowania.
- Pamiętać, ze w tym okresie dziecko odkrywa swoją odrębność cielesną(1,5 r.ż) i psychiczną(2,5r.ż), często się buntuje, mówi „nie” i stawia opór, zaczyna się u niego budzić samoświadomość, dlatego nie można łamać jego oporu, trzeba znaleźć rozsądne granice w kontakcie z nim, mając świadomość, że ma swój odrębny świat, np. powinien mieć wybór w jedzeniu, ubiorze, musi doświadczyć tzw. sprawstwa- czyli, że jest przyczyną pewnych skutków, co umożliwi mu w przyszłości kontrolowanie otoczenia i podejmowanie decyzji.
IV. Wskazówki, dla matki, która ma dziecko w wieku przedszkolnym:
- należy pamiętać, że w tym okresie wzrasta sprawność motoryczna dziecka, które staje się bardziej ruchliwe, jest skłonne wykonywać kombinacje różnych czynności ruchowych, dlatego należy mu zapewnić dostęp np. do sprzętu sportowego- rolek, łyżew, roweru, piłki, skakanki, albo zapisać na dodatkowe zajęcia, np. pływanie, taniec.
- w tym okresie następuje usprawnienie motoryki rąk i koordynacji wzrokowo- ruchowej, dlatego należy nakłaniać dziecko do wykonywania różnych czynności wymagających precyzyjnych ruchów rąk, np. trzymania ołówka, wycinania różnych kształtów papieru, rysowania, odwzorowywania różnych przedmiotów-, co w dodatku wspiera aktywność jednej z rąk i usprawnia ją motorycznie.
- w tym wieku u dziecka następuje szybki wzrost zasobu słów(ok. 10 słów dziennie), dlatego też trzeba z dzieckiem dużo rozmawiać, czytać mu książki, żeby je następnie opowiadało, streszczało, pokazywać różne obrazki i zachęcać, żeby nam opowiadało, co na nich widzi-, aby zdobyło umiejętność mówienia pełnymi zdaniami, określało przyczyny i skutki różnych zjawisk, zdobyło orientację w przestrzeni i czasie.
V. Wskazówki dla matki, która ma dziecko w młodszym wieku szkolnym:
- w tym okresie u dziecka zwiększa się w sferze motorycznej szybkość i siła działań, ma dużą potrzebę ruchu, warto je zapisać np. do jakiegoś klubu sportowego, gdzie mogłoby się realizować w grach zespołowych, np. piłka nożna, koszykówka.
- warto pamiętać, że w tym okresie u dzieci pamięć w coraz większym stopniu staje się logiczna i dowolna, wzrasta jej trwałość, pojemność i szybkość, dlatego powinno się je zachęcać do ćwiczenia tej pamięci, np. poprzez opowiadanie własnymi słowami, ze zrozumieniem przeczytanego tekstu, wysuwanie wniosków, a nie tylko utrwalać pamięć mechaniczną, bo będzie bezsensownie i bez zrozumienia przyswajać różne rzeczy i może mieć w przyszłości problemy z przedmiotami, w których konieczne jest logiczne myślenie, np. matematyką lub fizyką.
- warto pamiętać, że początek szkoły to ważny okres krytyczny w życiu dziecka, wyznaczający jego funkcje w okresie szkolnym. Należy pamiętać, że jego aktywność poznawcza w tym czasie staje się dowolna, selektywna i systematyczna, dlatego też nie można jej zabijać- dziecko samo musi dochodzić do nowych wiadomości, umiejętności, musi być ciekawe czegoś w określonym obszarze, nie wolno go zmuszać, żeby miało ze wszystkiego dobre oceny, bo będzie traktować naukę jako przymus i uczyć się tylko dla ocen, a bez nich zabraknie mu motywacji do nauki. Warto się pytać np., czego się nauczyło a nie, jaką ocenę dostało.
VI. Wskazówki dla matki, która ma dziecko w okresie dojrzewania:
- w tym okresie następują zmiany hormonalne(intensywna produkcja estrogenów dziewcząt i testosteronu u chłopców, co przyczynia się do rozwijania potrzeb seksualnych, dlatego należy starać się jak najwięcej rozmawiać z dzieckiem, nawet na tematy trudne, związane z seksem, nie lekceważyć ich próśb, dotyczących rozmowy, bo inaczej znajdzie sobie kogoś innego do rozmowy albo poszuka informacji na temat seksu w Internecie.
- pamiętać, że w tym okresie rozwijają się u młodzieży silne potrzeby- samostanowienia, akceptacji, uznania, sukcesu, miłości a rodzice nie są już autorytetem, gdyż wzrasta znaczenie grupy rówieśniczej, dlatego nie należy domagać się od dziecka, aby poświęcało cały swój czas rodzicom, siedziało w domu, tylko się uczyło i nie nawiązywało przyjaźni z rówieśnikami, bo to właśnie grupa rówieśnicza zaspokaja jego najważniejsze potrzeby- bezpieczeństwa, przynależności, wpływa na kształtowanie się poczucia własnej wartości i tożsamości.
- należy pamiętać, że w tym wieku wzrasta przekora dziecka, im bardziej rodzice naciskająca nie, tym bardziej stawia opór. Dlatego ważna jest umiejętność prowadzenia negocjacji, porozumienie a nie walka, np. należy dziecku pozwolić na noszenie takich ubrań, jakie mu się podobają, jeśli nie wiążą się z żadną ideologią, umożliwić też pielęgnowanie jego zainteresowań, np. kulturalnych- chodzenie do teatru, kina, itp.
4. Periodyzacja rozwoju
* Kryterium podziału na etapy rozwojowe według Piageta- ze względu na etapy zdobywania wiedzy o świecie(sfera poznawcza)
* Polskie kryteria podziału na etapy rozwojowe:
- ze względu na dominujący sposób poznawania rzeczywistości
- ze względu na dominujący rodzaj aktywności przejawianej przez dziecko
- ze względu na dominujący sposób oddziaływania środowiska na podmiot
Periodyzacja rozwoju
I. Okres prenatalny- od poczęcia do narodzin
II. Okres wczesnego dzieciństwa- od narodzin do 3 r.ż.
- okres noworodkowy- 1 miesiąc życia...
butterflymeg