PRZYPISY 1 Szczegblnie cenne uwagi sformu�owali W. Czapli�sk i S. P�aza w dwug�osie dyskusyjnym Potskie pa�stwo szla- checkie, "Kwartalnik Historyczny", R. LXXVII, 1970, z. 4,. s. 906-919. Wag� wypowiedzi 4'V. Czapli�skiego podkre�lo- no na sesji po�wi�conej Jego pami�ci, tendencyjnie jednak przemilczaj�c, wok� jakiej ksi��ki toczy�a si� dyskusja.. Por. Wladgslaw Czapli�ski jak.o uczony i wgchowawca,. Wroc�aw 1984, "Acta Universitatis Vratislaviensis", No ?32, Historia XLVIII, s. 23. z Z. Kuchowicz, Obczaje staropolskie, ��d� 19?5; ten�e,. Mi�o�b staropolska, Wzory - uczuciowo�� - obyczaje ero- tczne YVI-XVIII w., ��d� 1982. Obie te ksi��ki opatrzo- ne s� obszernym wykazem literatury przedmiotu. a M. Porwit, Kom,entarze do historii golskich dziata� obron- nch, t. I-III, wyd. II, Warszawa 1983. R. Wo�oszy�ski, Ignac Krasicki. Utopia i rzeczgwisto��,. Wroc�aw 1970. s Ciekaw� polemik� z "Iinalistycznym" punktem widzenia, na dzieje Polski przedrozbiorowej przeprowadzi� J. Ekes w studium Pa�stwo zgod. Z dz�ej�w ideologii pot�tycznej, w Polsce, maszynopis rozprawy doktorskiej w Bibliotece Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. c Problem ten ciekawie uj�� B. Le�nodorski w studium Roz- biorg Potski. Uklad element�w dz�alajcych, w: Historia i Wsp�tczesno��, Warszawa 1967, s, 101-150, Na tym tle powsta� sp�r mi�dzy uczniami Lelewela a szko- �� krakowsk�. 8 W. Czapli�ski, Rzqdy oligarchii w Polsce nowo�ytnej, w: 28'' O Polsce siedemnastowiecznej. Problemy i sprawg, War- szawa 1966, s. 130 i nasi.; A. Kersten, Problem wladzp Rzeczppospol�tej XVII-XVIII. Prace ofiarowane W�adys�,a- wow� Czapli�skiemu w 60 rocznic� urodzin, Warszawa 1965, s. 23 i nasi.; H. Olszewski, Sejm Rzeczppospolitej epoki oligarchii 1652-1763, Pozna� 1966, s. 13 i nasi. 9 Por. A. Zaj�czkowski, Gl�wne elementy kultury szlachec- kiej w Polsce. Ideologia a strukturp spoleczne, Wroc�aw 1961, s. 5-6. ' A. Wycza�ski, Polska Rzeczc Pospol�td Sztacheckd 1454- 17&4, Warszawa 1965. z1 A. Wycza�ski, Studia nad folwarkiem szlacheckim w Polsce w t. 1500-1580, Warszawa 1960; L. �ytkowicz, Studia nad gospodarstwem wiejskim w dobrach ko�cielnych XVI w., Warszawa 1962. 1Q W. I. Lenin, Z;%ilka �nicjatpwa, w: Dzie�a, t. XXIX, War- szawa 1956, s. 415. i3 W. Urban, Sktad spoleczn i ideologia sejmiku krakow- slciego w latach I572-1606, "Przegl�d Historyczny", 1953, z. 3, s. 314. I4 J. Bardach, Histor�a pa�stwa i prawa Polski do roku 1795, w: Historia pa�stwa i prawa Polsk� do polowy XV w., pod red. J. Bardacha, Warszawa 1957. Tam�e najpe�niejsze om�- wienie literatury przedmiotu. ts S. Arnold, Mo�nowladztwo polskie w XI i XII w. i jego podstawp gospodarczo-spo�eczne, ,,Przegl�d Historyczny", t. XXV, 1925. 1s Z. Wojciechowski, Prawo rycerskie w Polsce przed statu- tami Kazim�erza Wielkiego, Pozna� 1928. l Poszezeg�lne rody maj� swoje monografie, op.: L. Bia�kow- ski, R�d Czambor�w-Rogal�w w dawnpch wiekach, "Rocz- niki Towarzystwa Heraldycznego", t. VI, 1921-1923; Z. Wdowiszewski, R�d Bogori�w w wiekach �rednich, "Roczniki Towarzystwa Heraldycznego", t. IX, 1930; W. Semkowicz, Monografie h�storpczne rod�w rycerskich w Polsce, t. I, R�d Paluk�w, "Rozprawy Akademii Umiej�t- no�ci Wydzia� Historyczny", t. XLIX, 1907. la O. Balzer, Skartabellat w ustroju szlachectwa polskiego, Krak�w 1911; K. Potka�ski, Zagrodowa szlachta � wlody- cze rycerstwo w wojew�dztwie krakowskim w XV i XVI w., "Rozprawy Akademii Umiej�tno�ci", t. XXIII, 1888. 19 W. Semkowicz, Nagana i oczyszczenie szlachectwa w Pol- sce w XIV i XV wieku, Lw�w 1899. p Z. Kaczmarc�yk; Monarchia Kazim�erza Wielkiego, Pozna� 1939-1946. zi p. Skwarczy�ski, Z bada� nad przpwilejami ziemskimi bu- dzi�skim i koszckim, Lublin 1936. W. Moszcze�ska, Rola pol�tczna rycerstwa wielkopolskiego w czasie bezkr�lewia po Ludwiku W�elkim, "Przegl�d Hi- storyczny", t. XXV, 1925. 2s E. Maleczy�ska, Spolecze�stwo polskie pierwszej po�owg XV wieku wobec zagadnie� zachodnich. Studia nad dyna- ' stpcznd politpk� Jagiellon�w, Wroc�aw 1947. 24 por. S. Roman, Przw�leje nieszewskie, Wroc�aw 1957. %s S. Kutrzeba, Sejm walnp dawnej Rzeczypospolitej polskiej, Warszawa 1919; A. Pawi�ski, Sejm�ki ziemskie, pocz�tek ich i rozw�j... 1374-1505, Warszawa 1895; A. Prochaska, Ge- neza i rozw�j parlamentargzmu polskiego za pierwszycla Jagiellan�w, "Rozprawy Akademii Umiej�tno�ci , t. XXXVIII, 1899; J. Siemie�ski, Od sejmik�w do sejmu, w: . Studia historyczne ku czci S. Kutrzeby, Krak�w 1938. 2s Najnowsza literatura przedmiotu (W. Uruszczak, Sejm wal- ny koronny w latach 1506-1540, Warszawa 1980, s. 12-13) podkre�la jednak zdecydowanie, �e za "Zygmunta I Starego ugruntowa�a si� zasada suwerenno�ci monarszej [...] Kr�l polski by� g�ow� pa�stwa, dzier�ycielem w�adzy najwy�- i szej i w�adc� ca�kowicie niezale�nym od czynnik�w ze- wn�trznych [...] Z�o�ona podczas koronacji przysi�ga rodz..#a zale�no�� monarchy od praw stanowych, ale tylko moralnie. �aden z obowi�zuj�cych przywilej�w nie gwarantowa� sta- nom prawa do wypowiedzenia pos�usze�stwa". Opinia ta wydaje si� ca�kowicie s�uszna w odniesieniu do stanu praw- I nago. Budz� si� jednak w�tpliwo�ci, czy tak zasady te by�y rozumiane i stosowane w praktyce, zw�aszcza za� "tylko moralna" zale�no�� monarchy od praw stanowych. z7 Historia Polsk�, t. I, do roku 1764, pod red. T. Mantuffla, oz. 1, do po�owy XV w., pod red. H. �owmia�skiego, War- ! stawa 1958, s. 452, 508, 545, 594, 605, 608 i nasi. Tam�e, s. 545; oz. 2, od po�owy XV w., s. 166, 212, 222 i nasi. z9 J. Maciszewski, Wojna domowa w Polsce (1606-1609), et. 1, Od St�ycy do Janowca, Wroc�aw 1960, s. 45. 8 W. Smole�ski, Szkice z dziej�w szlachty mazowieckiej, Krak�w 1908. s1 O. �aszezy�ska, R�d Herburt�w w wiekach �rednich, Po- zna� 1948. 9Q J. Rutkowski, Pa�szczyzna i praca najemna w organizacji folwark�w w Prusacli za Z77gmunta Augusta, "Roczniki Historyczne", t. IV, 1928, z. 1. a8 A. M�czek, Gospodarstwo chlopskie na Zulawach gda�skich w poczc�tkach XVII wieku, Warszawa 1962. 89 J. Rutkowski, Pa�szczyzna..., cyt. wyd., s. 20. as A, Wycza�ski, Polska Rzeczc� Pospolit�..., cyt. wyd., s. 14 i nasi. s� A. Adamczyk, Cenp w Lublinie od XVI do ko�ca XVIII w., Lw�w 1935; S. Hoszowski, Cen we Lwowie w XVI i XVII wieku, Lw�w 1928. a a7 Por. B. Zientara, Dzieje matopolskiego hutnictwa �elaznego. XIV-XVII w., Warszawa 1954. as J. Ossoli�ski, Pam��tnik 1595-1621, oprac. J. Kolasa i J. Ma- ciszewski, Wroc�aw 1952, s. 9-12. 8s W. �ozi�ski, Zcie polskie w dawnch wiekach, Krak�w 1964. Q� W. Zakrzewski, Powstanie i rozw�j reformacji w Polsce 1520-1572, Lipsk 1870. al W. pociecha, Walka sejmowa o przpwileje Ko�ciola w Pol- sce w latach 1520-1537, "Reformacja w Polsce", 1922, z. 3. S. Estreicher, Rady Kallimacha. Studia z dziej�w kulturp polskiej, Warszawa 1949; J. Garbacik, Kallimach jako dy- plomata i polityk, Krak�w 1948. Por. W. Urban, Chtop� wobec reformacji w Malopolsce w drugiej polowie XVI w., Krak�w 1959. Histor�a Ko�ciola w Polsce, t. I, do roku 1764, Pozna�-War- szawa 1974, s. 49 i nasi. s J. Tazbir, Historia Ko�ciola katolickiego w Polsce (1460- 1795), Warszawa 1966. 4s W. Pociecha, Walka sejmowa..., cyt. wyd., s. 173. "Na po- cz�tku XVI w. 5 diecezji koronnych (Gniezno, Krakbw, P�ock, Pozna� i W�oc�awek) mia�o oko�o 1400 wsi, 46 miast i 300 cz�ci wsi", Historia Ko�ciola w Polsce, t. I, s. 33-34. 97 Tam�e; s. 175. s S. Bodniak, Walka o interim na sejmie 1556/?, "Reformacja w Polsce", 1928. as E, Lipi�ski, Studia nad h2stori� polskiej m�li ekonomicz- nej, Warszawa 1956. s� M. Vois�, Frcza Modrzewskiego nauka o pa�stwie i pra- wie, Warszawa 1956. 81 W. Zakrzewski, Powstanie i rozw�j reformacji..., cyt. wyd.; s. 127. 29Q sQ Tam�e, s. 119 i nasi. s3 Cytuje A. Dembi�ska w: Politczna walka o egzekucj� d�br kr�iewsicich w latach 1559/64, Warszawa 1935, s. 21. s' Tam�e, s. 21. as O sejmie wieku XVI w: W. Konopczy�ski, La.berum Veto, Krak�w 1918; K. Grzybowski, Teoria reprezentacji w Po- sce epoki Odrodzenia, Warszawa 1959; W. Uruszczak, Sejm walny..., cyt. wyd. Tam�e pe�na bibliografia. 5s J. Siemie�ski, Polska kultura polityczna w XVI w., w: Ku1- tura staropolska, Krak�w 1932, s. 119 i nasi. s' E. Vielrose, Pr�ba szacunku wplat ludno�ci na �wa�topie- trze w Polsce w wieku XIV-XVI, "Kwartalnik Historycz- ny", 1955, z. 4-5. L, Kolanowski, Polska Jagiellon�w, Lw�w 1936; Unia Pol- sk� z Litw�, w: S. Kutrzeba, Polska i L2twa w stosunku dziejowym, Krak�w 1913. s9 . Kormanowa, Bracia Polscy 1560-1570, Warszawa 1929; Z. Ogonowski, Filozoficzna i spo�eczna ideologia Braci Pol- skich, "My�l Filozoficzna", 1955, nr 1(15?; L. Chmaj, Brac�a Polscy, idee, wplpwy, Warszawa 1957. so por, J. Ekes, Pa�stwo zgod..., cyt. maszynopis. et por. Dzieje kultury politycznej w Polsce, pod red. J. Gie- rowskiego, Warszawa 1977; tam�e: J. Maciszewski, Kultura politczna Polski "zlotego wieku"; W. Czapli�ski, Rola sej- m�w XVII w. w ksztaltowaniu si� kultury polit7cznej. J. Tazbir, Kultura szlachecka w Polsce, Warszawa 1978; S. Russocki, Kultura polityczna i prawna, "Historyka", t. XI, 1981. es J. Maciszewski, Mechanizmy ksztaltowania si� opinii pu- blicznej w Polsce dob kontrrejormacja, w: Wiek XVII - Kontrreformacja - Barok. Prace z historai kulturp, Wroc�aw 1970. , 08 U. Augustyniak, Informacja 2 propaganda w Polsce za Zy- gmunta 111, Warszawa 1981, s. 10. B4 por. H. Michalak, Druk ulotny jako narz�dzie integracji po- l�tycznej pa�stwa, "Odrodzenie i Reformacja w Polsce", t. XXVIII, 1983, s. 65 i nasi. ss por. J. A. Chro�cicki, Sztuka � polatyka. Funkcje propagan- dowe sztuki w epoce Waz�w 1587-1668, Warszawa 1983. Tam�e obszerna bibliografia tematu. eo p,, Rembowski, Konfederacja i rokosz w dawnym prawie pa�stwowem Polski, Warszawa 1983, s. 96. s J. Tazbir, Pa�stwo bez stos�w, Warszawa 1967. 19" 291 88 ozmowa o rokoszu, w: Pisma polityczne z czas�w rokoszu Z...
nazirus2411