WIADOMOŚCI WSTĘPNE
1. POJĘCIE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
o Nie istnieje definicja legalna, ustawowa postępowania cywilnego. Nie ma jej w kpc, a tym bardziej w innym źródle prawa postępowania cywilnego. Ustawodawca nie stworzył definicji postępowania cywilnego.
o PRAWNIE ZORGANIZOWANA DZIAŁALNOŚĆ SĄDÓW, ORGANÓW Z UDZIAŁEM ZAINTERESOWANYCH PODMIOTÓW, GŁÓWNYM I SAMODZIELNYM PRZEDMIOTEM POSTĘPOWANIA SĄ SPRAWY CYWILNE W ZNACZENIU MATERIALNYM A WŁAŚCIWOŚĆ, ZASADY, STRUKTURA, CELE I FUNKCJE ZOSTAŁY UKSZTAŁTOWANE W SPOSÓB UWZGLĘDNIAJĄCY SZCZEGÓLNE WŁAŚCIWOŚCI SPRAW W ZNACZENIU MATERIALNYM
PŁASZCZYZNA PRZEDMIOTU POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
o przedmiotem postępowania cywilnego są sprawy cywilne
o art. 1 kpc Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).
o Jest to tzw. parnawiasowa definicja sprawy cywilnej. W świetle tego przepisu:
o Przy pomocy „sprawy cywilnej” ustawodawca kreśli zakres obowiązywania kpc. W tym przepisie zawierającym definicję legalną sprawy cywilnej, przy pomocy której określił zakres obowiązywania kodeksu, ustawodawca operuje dwoma kryteriami sprawy cywilnej.
o Kryterium materialne operuje w tej części art. 1 kpc, w której powiada, że kodeks ten normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego i z zakresu prawa pracy. Tam, gdzie ustawodawca używa tego kryterium materialnego mamy do czynienia ze sprawą cywilną w znaczeniu materialnym. Taka sprawa to innymi słowy sprawa ze stosunków cywilnych. A więc sprawą cywilną w znaczeniu materialnym możemy określić jako każdą sytuację wymagającą udzielenia ochrony prawnej, ze względu na prawa i obowiązki stron stosunku prawnego o charakterze równorzędnym i najczęściej ekwiwalentnym. A to są cechy charakterystyczne dla stosunku cywilnego. Są to cechy odrożniające go od stosunku administracyjnego, którego podmioty nie są względem siebie równorzędnymi podmiotami tego stosunku prawnego.
o Oznacza to, że domniemanie drogi sądowej, o której mowa w art. 2 §1 kpc dotyczy spraw cywilnych w znaczeniu materialnym. Art. 2 §1 kpc: do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych oraz Sąd Najwyższy.
o Art.2 §1 kpc mówi o sądach szczególnych, ale przecież w Polsce sądy szczególne, zarówno wojskowe, jak i administracyjne, nie są powołane do rozpoznawania spraw cywilnych w znaczeniu materialnym. Przepis ten należałoby odpowiednio znowelizować.
o W przypadku spraw z zakresu prawa pracy będziemy mieli do czynienia ze sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym, tylko i wyłącznie wtedy, jesli wynikają ze stosunku prawnego, którego strony są wobec siebie równorzędnymi podmiotami.
o Kryterium formalne sprawy cywilnej używa ustawodawca w tej części art. 1 kpc, w której powiada, że kodeks normuje postępowanie sądowe z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w tych innych sprawach, w których przepisy kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych. W doktrynie przeważa stanowisko, że nie są to sprawy z zakresu stosunkow cywilnych. W swoim czasie prof. Kolasiński w swojej pracy habilitacyjnej o istocie, charakterze sporu ze stosunku z zakresu ubezpieczeń społecznych sformułował tezę o stosunku cywilnym szczególnego rodzaju, z którego wynikają sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Obecnie w doktrynie i praktyce przeważa stanowisko, że nie są to sprawy ze stosunków cywilnych. Czyli są to sprawy cywilne w znaczeniu formalnym, czyli tam, gdzie używa się kryterium formalnego mamy do czynienia ze sprawą cywilną w znaczeniu formalnym.
o SPRAWY Z UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
o Ta dyspozycyjność w pewnym zakresie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest wykluczona, więc w takim postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest zawarcie ugody. W sprawach ze stosunków cywilnych, które określiliśmy sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym, w warunkach przewidzianych przez prawo, zawarcie ugody jest dopuszczalne. Przepisem, który wyklucza możliwość zawarcia ugody w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest art. 477 12 kpc.
o Do postępowania sądowego cywilnego ustawodawca przekazał też inne sprawy, które nie są sprawami z zakresu stosunków cywilnych, np. sprostowanie aktu stanu cywilnego, sprawy o unieważnienie wyboru radnego, pominięcie kogoś na liście wyborców. Ale z uwagi na wysoki standard gwarancji ochrony praw stron i uczestników postępowania cywilnego, z mocy przepisów prawa przekazane sa do postępowania sądowego cywilnego. Należą tu też sprawy z zakresu regulacji telekomunikacji, prawa pocztowego czy transportu kolejowego. Nie są to sprawy, które wynikałyby ze stosunków cywilnych, ale każda z tych spraw jest tutaj sprawą cywilną w znaczeniu formalnym.
o SPRAWY GOSPODARCZE
o Szczególnego rodzaju sprawami cywilnymi są sprawy gospodarcze. Pojęcie sprawy gospodarczej jest szczególnego rodzaju pojęciem, któro służy do określenia pewnego rodzaju spraw cywilnych.
o Pojęcie sprawy gospodarczej pojawiło się po raz pierwszy w ustawie z 24 maja 1989 roku o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. Ustawa ta weszła w życie z dniem 1 października 1989 roku i położyła kres instytucji państwowego arbitrażu gospodarczego. Instytucji, która powstała w Polsce w roku 1949 na wzór radziecki, rozstrzygała spory o prawa majątkowe pomiędzy jednostkami gospodarki uspołecznionej (Państwowy Arbitraż Gospodarczy).
o W wyniku przemian ustrojowych w Polsce nie było możliwości utrzymania państwowego arbitrażu gospodarczego, który nie był ani sądem państwowym, ani sądem polubownym, dlatego ustawodawca zdecydował się na zlikwidowanie tej instytucji i przekazanie spraw gospodarczych, a więc szczególnego rodzaju spraw cywilnych, z tego obrotu prawnego pomiędzy ówczesnymi podmiotami gospodarczymi, na drogę sądową.
o Pojęcie sprawy gospodarczej posłużyło ustawodawcy do określenia kompetencji nowo powołanych sądów gospodarczych, a więc sądów gospodarczych, które powstały z dniem 1 października 1989 roku, a po drugie- użył dla określenia zakresu przedmiotowego odrębnego postępowania procesowego w sprawach gospodarczych. Bo przekazał to na drogę sądową i sądy rozpoznawały to w trybie postępowania cywilnego, według specjalnych reguł w postępowaniu procesowym.
o Pojęcie sprawy gospodarczej spełniło i spełnia nadal dwojaką funkcję: służy do określenia sfery kompetencji sądów gospodarczych, które są sądami powszechnymi, a z drugiej strony służy do określenia zakresu przedmiotowego tego odrębnego postępowania procesowego. Ustawodawca określił, zarówno w art. 2 ustawy z 24 maja 1989 roku jak i art. 479 1 kpc (zakres przedmiotowy tego odrębnego postępowania procesowego), pojęcie sprawy gospodarczej przy pomocy klauzul generalnych, a poza tym taksatywnie wyliczył pewne kategorie spraw gospodarczych.
o Art. 479 1 § 1: Przepisy ninejszego działu stosuje się w sprawach ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami (kryterium podmiotowe), w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej (sprawy gospodarcze) (kryterium funkcjonalne).
o Ustawodawca operuje łącznie trzema kryteriami sprawy gospodarczej przy pomocy generalnych klauzul w art. 479 z indeksem 1 §1. Po pierwsze chodzi o sprawy ze stosunków cywilnych, po drugie-pomiędzy przedsiębiorcami, po trzecie-w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Tak rozumiane sprawy gospodarcze są szczególnego rodzaju sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym, bo wynikają ze stosunków cywilnych, czyli stosunków charakteryzujących się równorzędnością stron stosunku prawnego oraz najczęściej ekwiwalentnością świadczeń. Ale na mocy §2 art. 479 z indeksem 1 kpc, ustawodawca uznał za sprawy gospodarcze :
o sprawy ze stosunku spółki. Nawet jeśli te sprawy nie byłyby wymienione w tym artykule, to i tak są sprawami ze stosunku cywilnego i nie ulega wątpliwości, że są sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym.
o przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub naprawienie szkody z tym związanej oraz zakazanie lub ograniczenie działalności zagrażającej środowisku.
o sprawy należące do właściwości sądów na podstawie przepisów o ochronie konkurencji, Prawa energetycznego, Prawa telekomunikacyjnego, Prawa pocztowego oraz przepisów o transporcie kolejowym.
o sprawy przeciwko przedsiębiorcom o uznanie postanowień umownych za niedozwolone.
o Sprawy ze stosunku spółki na pewno są sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym, natomiast pozostałe sprawy nie zawsze wynikają ze stosunków cywilnych, ale na pewno są sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym, ponieważ są z mocy przepisów kpc rozpoznawane przez sądy gospodarcze, które są sądami powszechnymi.
o A więc szczególnego rodzaju sprawami cywilnymi sa sprawy gospodarcze i pojęcie to de lege lata pełni dwojaką funkcję: służy do określenia sfery kompetancyjnej sądów gospodarczych oraz do określenia odrębnego postępowania procesowego zwanego postępowaniem w sprawach gospodarczych.
o SPRAWY REJESTROWE
o Taką szczególną sprawą cywilną w rozumieniu tego art. 1 kpc jest też sprawa rejestrowa. Ustawodawca na mocy art. 694 1 kpc określił definicję sprawy rejestrowej: przepisy kodeksu o postępowaniu rejestrowym (jest to specjalny tryb sądowego postępowania rozpoznawczego, tzw. tryb nieprocesowy) stosuje się do postępowania w sprawach o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym (sprawach rejstrowych). Są to szczególnego rodzaju sprawy cywilne, w których chodzi o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym. Ustawodawca zakreślił zakres przedmiotowy postępowania rejestrowego. Z mocy §2 te przepisy kodeksu o postępowaniu rejestrowym mają zastosowanie do innych postępowań rejestrowych prowadzonych przez sądy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
o A więc z jednej strony mamy sprawy cywilne, a z drugiej mamy szczególne rodzaje spraw cywilnych: sprawy gospodarcze i sprawy rejestrowe.
o SPRAWY EGZEKUCYJNE
o Kolejnym przykładem takiej szczególnej sprawy cywilnej z art. 1 kpc są sprawy egzekucyjne. Ustawodawca operuje tym pojęciem w art. 758 kpc: sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników.
o Przy pomocy pojęcia sprawy egzekucyjnej na mocy tego przepisu określił właściwość funkcjonalną obu organów. Polski system organów egzekucyjnych jest systemem sądowo-komorniczym. Komornicy nie działają W sądach, ale PRZY sądach w ramach swojego strukturalnego i organizacyjnego wyodrębnienia. Właściwość rzeczową obu organów ustawodawca określił przy pomocy czynności egzekucyjnej, o której mowa w art. 759 § 1. Pojęcie sprawy egzekucyjnej posłużyło ustawodawcy do określenia właściwości funkcjonalnej obu tych organów: sądu rejonowego i komornika. Właściwość rzeczową określił na mocy art. 759 §1 posługując się pojęciem czynności egzekucyjnej: Czynności egzekucyjne są wykonywane przez komorników z wyjątkiem czynności zastrzeżonych dla sądów.
o W sprawach egzekucyjnych, będącymi szczególnego rodzaju sprawami cywilnymi, chodzi o przymusowe wykonanie tych umów, kiedy zachodzi potrzeba zastosowania środków przymusu państwowego w celu spełnienia świadczenia stwierdzonego w tytule wykonawczym. W sprawach egzekucyjnych jako szczególnego rodzaju sprawach cywilnych w rozumieniu art. 1 chodzi o przymusową realizację tytułu wykonawczego lub, w wyjątkowych wypadkach, tytułu egzekucyjnego, jeżeli przepisy szczególne tak stanowią.
PŁASZCZYZNA SAMEGO POSTĘPOWANIA
o Dla tej drugiej płaszczyzny przyjmiemy do definicji postępowania 4 elementy:
· organy
· naczelne zasady postępowania cywilnego
· strukturę postępowania
· cele i funkcje postępowania cywilnego.
o Elementy te charakteryzują postępowanie cywilne w tej drugiej z płaszczyzn i pozwalają na znalezienie pewnych różnic pomiędzy np. postępowaniem cywilnym a administracyjnym.
o Postępowanie cywilne- to prawnie zorganizowana działalność sądową i innych właściwych organów, z udziałem zainteresowanych podmiotów. Głównym i samodzielnym przedmiotem tego postępowania są sprawy cywilne w znaczeniu materialnym. A organy, naczelne zasady tego postępowania, struktura/ budowa oraz funkcje postępowania ukształtowane zostały w sposób uwzględniający te szczególne właściwości spraw cywilnych w znaczeniu materialnym (sprawy ze stosunków cywilnych).
o Zasada wolności umów i autonomii woli-dwie zasady materialnoprawne dotyczące stosunku cywilnego mają swój odpowiednik w postępowaniu jako zasada kontradyktoryjości i dyspozycyjności.
2. CELE I FUNKCJE POSTĘPOWANIA
o W przedmiocie rozumienia celów i funkcji nie ma zgodności poglądów. Niekiedy funkcje były identyfikowane z celami państwa.
CELE
o urzeczywistnianie obowiązujących norm prawa materialnego w zakresie stosunków cywilnoprawnych oraz zaprowadzanie w zakresie tych stosunków prawnych stanu pewności prawa. Chodzi przecież o jednoznaczne, prawomocne rozstrzygnięcie określonego sporu prawnego.
o Celem postępowania cywilnego jest urzeczywistnianie, realizowanie obowiązujących norm prawa materialnego w zakresie stosunków cywilnoprawnych oraz zaprowadzanie w zakresie tych stosunków prawnych stanu pewności prawa.
o celem tego postępowania jest realizacja norm prawa materialnego w zakresie stosunków cywilnoprawnych oraz zaprowadzanie w zakresie tych stosunków stanu pewności prawa. Podkreśliliśmy, że te normy procesowe i całe postępowanie cywilne służy urzeczywistnianiu norm prawa materialnego. W nauce, zwłaszcza zachodnioeuropejskiej toczy się od dziesięcioleci ożywiona dyskusja co jest celem postępowania cywilnego-czy realizacja norm prawa materialnego, które ulegają konkretyzacji w wyniku wydawanych przez sąd rozstrzygnięć, a więc orzeczeń merytorycznych w sprawach cywilnych, czy celem jest ochrona praw podmiotowych i prawnie chronionych interesów. Nie rozstrzygniono w sposób zasadniczy owego dylematu. Na potrzeby wykładu powiemy-tam, gdzie dochodzi w konkretnej sprawie cywilnej do urzeczywistniania owych norm prawa materialnego, to tym samym w ramach realizacji celów owego postępowania cywilnego sąd udziela ochrony prawnie chronionym interesom. Można powiedzieć z tego punktu widzenia, że jest to również celem postępowania cywilnego-postępowania rozpoznawczego i postępowania wykonawczego.
FUNKCJA OCHRONNA
o W ramach realizacji tych norm prawa materialnego możemy powiedzieć, że udziela się ochrony również prawom podmiotowym, a więc tym kompleksom praw i obowiązków zrelatywizowanych do norm generalnych i ogólnie obowiązujących jak i prawnie chronionemu interesowi.
o postępowanie służy ochronie interesu prywatnego. W tych sprawach cywilnych, w których występują znamiona interesu publicznego, wtedy postępowanie cywilne służy też ochronie interesu publicznego, np. szczególne znamiona interesu publicznego występują: sprawy o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie nieistnienia małżeństwa czy o rozwiązanie przysposobienia. W tych sprawach udzielana ochrona prawna jest udzielana nie tylko interesowi prywatnemu, ale w takim zakresie, w jakim występują znamiona interesu publicznego również interesowi publicznemu.
o Normy postępowania cywilnego służą realizacji prawa prywatnego, natomiast same są zaliczane do norm prawa publicznego. Mają one dualistyczny charakter.
o Funkcja ochronna postępowania cywilnego konkretyzuje się również w ochronie praw podmiotowych oraz prawnie chronionych interesów w sprawach cywilnych, które są samodzielnym i głównym przedmiotem tego postępowania.
FUNKCJA PORZĄDKUJĄCA
o Działanie zespolone powołane dla tego podmiotu, czynność procesowa to element postępowania wykonywany przez podmioty, dokonywane w odpowiednim czasie, porządku i formie
o Jest to powiedzenie jednego z klasyków prawa procesowego-Zauera, z lat 30 ubiegłego stulecia, który mówił o procesie jako o formie i porządku, co oznacza nic innego jak to, że czynności procesowe, z których składa się proces czy szerzej-postępowanie cywilne, podmiotu postępowania cywilnego, to są czynności, które muszą być dokonywane w określonej formie (obowiązuje zasada formalizmu procesowego), a więc czynności sądu jak i określonych organów, stron, uczestników postępowania MUSZĄ BYĆ dokonywane w określonej formie oraz w określonym porządku.
o Formalizm procesowy eliminuje woluntaryzm w podejmowaniu czynności, zawiera bardzo istotne czynności procesowe
o Apelacja musi być wniesiona na warunkach i w formie przewidzianej w art. 368 kpc, sporządzona przez radcę, adwokata, rzecznika patentowego, ale nie z zachowaniem art. 368, odrzucenie, I instancji bez wzywania do uzupełnienia braków, art. 370 1 jako niezgodny z Konstytucją 20.05.2008 i utracił moc obowiązującą, można odrzucić jeśli nie usunie braków jedynie art. 373 kpc pozwala na odrzucenie w razie nieuzupełnienia braków w II instancji
o Jeśli powód wytacza powództwo cywilne, a wytoczenie powództwa cywilnego następuje zazwyczaj przez wniesienie pozwu, abstrahując od wypadków zupełnie wyjątkowych kiedy moąna ustnie zgłosić powództwo do protokołu sądowego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, no to pozwany może odpowiedzieć na pozew i tak te czynności są uregulowane co do formy, porządku.
o Ta funkcja porządkująca postępowania cywilnego zwana jest też funkcją regulacyjną, bo trzeba też regulować prawa i obowiązki-używam ogólniejszej kategorii pojęciowej-podmiotu postępowania. Podmioty postępowania to organy, strony, uczestnicy, prokurator, RPO, organizacje społeczne. Z punktu widzenia zasady formalizmu procesowego po przełomie ustrojowym obserwujemy, że zasada formalizmu procesowego uległa pogłębieniu
FUNKCJA INSTRUMENTALNA
o Postępowanie cywilne z tego punktu widzenia po pierwsze: jest środkiem realizacji norm prawa materialnego, po drugie: jest środkiem realizacji jeszcze innych celow i zadań społecznych, czy społeczno-gospodarczych, zwłaszcza w ostatnich latach do usprawnienia tego obrotu prawnego w sprawach cywilnych.
o Ta funkcja instrumentalna zwana jest również prakseologiczna w tym sensie, że ustawodawca wie jak przy pomocy postępowania cywilnego realizować określone zadania. A więc z jednej strony realizować prawo materialne, z drugiej-realizować jeszcze inne zadania.
o Prof. Kotarbiński
3. PRAWO POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
o ogół norm regulujących postępowanie cywilne. Wraz z rozwiniętą definicją postępowania cywilnego-ogół norm regulujących zorganizowane prawnie postępowanie sądu i innych właściwych organów z udziałem zainteresowanych podmiotów, przy czym głównym i samodzielnym przedmiotem tego postępowania są sprawy cywilne w znaczeniu materialnym.
NORMY KOMPETENCYJNE
o służą rozstrzyganiu właściwości sądów, oraz sądów i organów; sądów polskich od sądów obcych
o o właściwości rzeczowej, miejscowej, o jurysdykcji krajowej, właściwość sądu danego państwa z elementem międzynarodowym
o charakteryzują się dualizmem norm,
NORMY ŚCIŚLE PROCESOWE
o regulują sposób i formę dokonywania czynności procesowych przez podmioty tego postępowania, a więc na przykład formę pozwu jako szczególnego rodzaju pisma procesowego, czy formę apelacji
NORMY INSTRUMENTALNE
o służą realizacji norm prawa materialnego, cywilne, prywatne
NORMY SUBSTANCJONALNE
o które wyrażają centralne idee, proklamują naczelne zasady postępowania
4. STOSUNEK DO PRAWA MATERIALNEGO
o To rozgraniczenie tych norm procesowych, które wchodzą w zakres prawa postępowania i tych norm materialnych, które-mówiąc najkrócej-objęte są prawem cywilnym, ma istotne znaczenie praktyczne.
o Warto tu odnotować taki aspekt praktyczny z punktu widzenia międzynarodowego postępowania cywilnego, takiego postępowania, które prowadzone jest z elementem zagranicznym. Jeśli sprawa, która jest rozpoznawana przez sąd polski łączona jest z obszarem prawnym innego jeszcze państwa.
o W międzynarodowym postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada lex fori procesualis- sądowi orzekającemu trzeba stosować prawo obowiązujące w siedzibie sądu orzekającego, czyli polski sąd będzie stosował polskie prawo procesowe. Dopiero od tej zasady są pewne wyjątki. Natomiast w przypadku prawa materialnego w sprawie cywilnej z międzynarodowego obrotu prawnego, czyli takiego, w którym występuje element zagraniczny, norma prawa materialnego, jaka powinna być zastosowana przez sąd wskazywana jest przez przepisy prawa międzynarodowego prywatnego ( a więc przepisy zawierające tzw. normy kolizyjne).
o Kwestia rozgraniczenia norm materialnoprawnych, a więc wchodzących w zakres prawa cywilnego, i norm procesowych, wchodzących w zakres postępowania cywilnego, ma bardzo istotne znaczenie praktyczne. W nauce polskiej przyjmuje się, to jest taki standard, pewien aksjomat, że te normy materialne, to są takie normy, które bezpośrednio regulują stosunki społeczne, natomiast normy procesowe to takie normy, które służą realizacji norm prawa materialnego. Podkreśla się, że normy prawa procesowego mają charakter subsydiarny, niektórzy mówią o pomocniczym charakterze prawa procesowego w stosunku do norm prawa materialnego.
o W czasach sprzed przełomu powoływało się klasyków marksizmu, leninizmu, którzy tę tezę o tych wzajemnych związkach prawa materialnego i procesowego niejako szerzej umotywować. W nauce zachodnioeuropejskiej podejmuje się próby bardziej precyzyjnego rozgraniczenia norm procesowych od norm materialnoprawnych. Jedno jest pewne-o charakterze przepi...
katybekier