zrozumiec-nlp.-reguly-i-praktyka.-wydanie-ii cała książka.pdf

Jak dochodzi do zmian

Boże, daj mi spokój umysłu, abym zaakceptował rzeczy, których nie mogę zmienić,

odwagę, abym zmienił rzeczy, które mogę zmienić, a także mądrość, abym odróżnił

jedne od drugich.

R EINHOLD N IEBUHR (1892 – 1971)

Istnieją dwa rodzaje zmian: zachodzące w obrębie danego systemu, który sam

pozostaje niezmienny, i te, których wystąpienie zmienia sam system.

P AUL W ATZLAWICK , Z MIANA

W tym rozdziale odkryjemy, w jaki sposób radzić sobie ze zmianami, a także opi-

szemy niektóre podstawowe zasady ich wprowadzania. Z tych koncepcji będziemy

korzystać w kolejnych częściach książki, starając się dostrzec, jak przejawiają się

w technikach NLP.

Kiedy zastanawiamy się nad procesami zmiany, zwykle chcemy znać odpowiedzi

na następujące pytania:

Jak mogę radzić sobie ze zmianami występującymi w moim życiu?

Jak mogę wprowadzać zmiany do swojego życia?

W jaki sposób zmieniam siebie, swoje zachowanie, swoje zwyczaje?

Jak mogę zmieniać innych ludzi?

Jak mogę pomagać w zmianie innym ludziom?

Znalezienie odpowiedzi na te pytania to wszystko, o co chodzi w NLP.

Własne odpowiedzi znajdziesz, analizując osobiste doświadczenia zmiany. Masz

również dostęp do istniejącej od wielu stuleci zbiorowej mądrości dotyczącej zmiany.

Jednak pomimo całej tej wiedzy dysponujesz tylko zbiorem praktycznych wska-

zówek. Nie ma żadnych gwarancji, ponieważ nie jest możliwe dokładne poznanie

mechanizmów zmiany. Nie jest to kwestia niekompetencji albo „odrobiny czasu,

by to wszystko uporządkować”. Pomimo dostępności technologii skanowania mózgu

to, co dzieje się w umyśle , nie poddaje się łatwo analizie naukowej. Choć możemy

ZROZUMIEĆ NLP. REGUŁY I PRAKTYKA

zobaczyć rezultaty uczenia się w postaci nowych połączeń nerwowych, nie je-

steśmy w stanie bezpośrednio obserwować procesu nauki. To fundamentalny

problem filozoficzny. Krótko mówiąc, jesteśmy częścią systemu, który jeszcze

nie został dokładnie zbadany. Aby dowiedzieć się, jak działa, musielibyśmy wy-

kroczyć poza własny umysł, by zaobserwować właściwe procesy, a tego nie jesteśmy

w stanie dokonać. Możemy jednak zapewnić warunki sprzyjające wprowadzaniu

zmian, chociaż w pracy z istotami ludzkimi nigdy nie potrafimy precyzyjnie okre-

ślić, co się zdarzy. Możemy tworzyć scenariusze sięgające w przyszłość tak daleko,

jak chcemy, ale mimo to nie wiemy, co się naprawdę stanie. Mądrze jest zatem

pamiętać o słowach Heraklita, który radził „spodziewać się niespodziewanego”.

Dlaczego zmiana?

Niekiedy zmianę coś na nas wymusza. Bieg życia zostaje zaburzony, więc podej-

mujemy działania zmierzające do „uspokojenia sytuacji”. Ludzie wprowadzają

zmiany z własnej woli, ponieważ chcą stać się lepsi, spełnić się, zrealizować pra-

gnienia, osiągnąć szczęście bądź zrównoważyć różne rodzaje aktywności. Trady-

cyjna metafora dotycząca motywacji mówi o kiju i marchewce: zmieniamy się albo

dlatego że wyobrażamy sobie coś przyjemnego — marchewkę — a następnie do

tego dążymy, albo też dlatego że nie podoba nam się bieżący stan rzeczy i chcemy

uniknąć dalszego bólu — kija — więc odsuwamy się od niego.

Kiedy nie dostajesz od życia tego, czego chcesz, próbujesz to zmienić przez roz-

wiązanie problemów, rozstrzygnięcie konfliktów bądź przezwyciężenie trudności.

Istnieją jednak sytuacje, w których pomimo motywacji do zmiany nie wiesz, co ro-

bić. Przyczyną takiej dezorientacji może być brak wiedzy — możesz też posiadać

właściwe kompetencje, ale nie interpretować bieżącej sytuacji w sposób pozwa-

lający zastosować posiadaną wiedzę do tego, co wydaje się nieznajomym kontek-

stem. Ponieważ nie rozpoznajesz ukrytego wzorca, nie dostrzegasz okazji zasto-

sowania swoich umiejętności. Tak czy inaczej, jeżeli uznasz, że nie masz do wyboru

żadnych opcji, poczujesz, że „utknąłeś” lub że możliwe działania zostały w jakiś

sposób „zablokowane”. Dzieje się tak również wtedy, gdy nie potrafisz wybrać

spośród dostępnych alternatywnych opcji. Być może masz zbyt wiele możliwości

wyboru i nie możesz się zdecydować. Możliwe też, że potencjalne konsekwencje

podjętych działań przerażają Cię do tego stopnia, że „zastygasz w bezruchu” lub

rezygnujesz z podejmowania jakichkolwiek działań.

Jedną z korzyści, które przynosi myślenie w kategoriach modeli przedstawionych

w poprzednim rozdziale, jest to, że oferują one sposoby przezwyciężania tego ro-

dzaju blokad. Podstawowa teoria zakłada, że zmiana następuje, gdy zmieniamy

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

przedmiot zainteresowania i punkt widzenia. Zarówno zmiana polarności, jak

i zmiana trybu i poziomu rzeczywistości mogą prowadzić do zmiany punktu wi-

dzenia, ponieważ każda z nich oferuje alternatywny sposób postrzegania dowolnej

sytuacji. Ten z kolei wpływa na Twoje zachowanie, ponieważ zaczynasz rozumieć

rzeczywistość w nowy sposób. Proces ten nazywany jest „przeramowaniem”.

Nowy sposób traktowania świata zależy od Twojej dotychczasowej wiedzy i zro-

zumienia, a także od konkretnej motywacji lub intencji: czy jesteś ciekaw i chcesz

zebrać informacje, czy chcesz stać się bardziej elastyczny, nabywając nową umie-

jętność? Twoja postawa lub konkretna potrzeba zmienia Twój sposób postrzegania

świata i zaczynasz koncentrować się na odmiennych cechach lub aspektach tego,

co się dzieje. Ramy zmieniają się, kiedy zmieniasz to, na czym skupiasz uwagę.

Jeżeli na przykład chcesz nadać list, zaczynasz zauważać urzędy pocztowe albo

skrzynki na listy, które zwykle umykają Twojej uwadze. Przeramowanie to sposób

rozmyślnego zmieniania sposobu postrzegania rzeczy w tym samym kontekście.

Na przykład, kiedy prowadzisz samochód, zamiast postrzegać innych kierowców

jako konkurentów w walce o przestrzeń na drodze, spójrz na ruch drogowy jak na

rodzaj tańca, z własnymi rytmami i konwencjami. Przeramowanie często prowadzi

do zmiany stanu fizjologicznego: nagłe natknięcie się na to, co nieoczekiwane,

często wywołuje śmiech.

Robienie czegoś innego

Ludzie czują, że „utknęli w koleinach”, gdy nie wierzą, że można coś zmienić, albo

nie są w stanie wyobrazić sobie potencjalnej zmiany. Ich dotychczasowe przeko-

nania albo historie dotyczące świata ograniczają liczbę dostępnych opcji. Jest to

konsekwencja myślenia zbieżnego, potrzeby „zatrzymania” świata w stabilnej po-

staci. Ograniczającym aspektem „bycia pewnym” jest jednak zmniejszenie liczby

dostępnych do opcji do jednej — zachowania status quo. Czujemy wówczas, że

„utknęliśmy”, ponieważ nie widzimy żadnego wyjścia. Jak ujęli to Bandler i Grin-

der (1975, tłum. 2008):

Jak wynika z naszego doświadczenia, ludzie przychodzący poddać się terapii zazwyczaj

są osobami cierpiącymi — czują się jak sparaliżowani w obliczu braku wyboru lub

wolności działania w życiu.

Jedną z terapeutycznych reakcji na taki impas jest przekazanie rady: „jeżeli to, co

robisz, nie sprawdza się, to zrobienie czegokolwiek innego przyniesie poprawę”.

Utknięcie może być jednak doświadczeniem tak osłabiającym, że łatwiej powie-

dzieć, niż faktycznie zacząć coś robić. Trudności pojawiają się, ponieważ niektórzy

ZROZUMIEĆ NLP. REGUŁY I PRAKTYKA

nie wierzą w istnienie rozwiązania czy szansę na postęp. Wpadają w pułapkę za-

stawioną przez sam język, którego używają do interpretowania swojej sytuacji.

Rozsądną strategią szukania wyjścia jest szczegółowa analiza języka i metafor,

których ktoś używa, by opisać swoją rzeczywistość. Język jest silnie powiązany ze

zmianą — to właśnie dlatego aspekt lingwistyczny NLP jest tak ważny. Identyfi-

kacja rodzajów językowej gmatwaniny, w którą wikłają się ludzie, pozwala do-

wiedzieć się czegoś o ich modelach świata, a także sugeruje, jak można podjąć

właściwe interwencje, aby pomóc im się uwolnić.

Wykorzystywanie NLP do zmiany siebie samego, a w szczególności własnego spo-

sobu posługiwania się językiem, stanowi wspaniałą okazję do poprawy swoich

umiejętności komunikacyjnych. Być własnym terapeutą nie jest jednak łatwo,

ponieważ wyzwanie stanowi zarówno zaskoczenie siebie samego, jak i znalezienie

interwencji, które spowodują, że zrobi się coś, czego nie robiło się nigdy wcześniej.

Odkrywanie swojej rzeczywistości z otwartym umysłem i zmienianie tradycyjnych

sposobów myślenia może prowadzić do zaskakujących wniosków. Mógłbyś na przy-

kład użyć jakichś urządzeń generujących „dane losowe” (takich jak rzucanie mo-

netą lub kostką) bądź nadać swoim metaforom sens fizyczny dzięki zastosowaniu

takich technik NLP, jak oś czasu (patrz: rozdział 10.) czy metalustro (patrz: roz-

dział 12.). Zwykle jednak łatwiej jest zwrócić się do wykwalifikowanego praktyka,

które będzie potrafił zidentyfikować, a następnie przerwać Twoje wzorce.

Ludzie są stworzeniami skłonnymi do przyzwyczajeń i miewają silne preferencje.

Często niechętnie rezygnują z tego, co już znają, by przyjąć alternatywny punkt

widzenia. Właśnie dlatego posługiwanie się zaskakującą metodologią — a taką dla

wielu osób jest NLP — często pozwala zmienić ramy percepcyjne pacjenta, a w re-

zultacie również jego zachowanie, myślenie, a nawet sposób patrzenia na świat.

Trzy wzorce przedstawione w rozdziale 2. prezentują schematy umożliwiające

zauważanie preferencji pacjentów, a także sugerują możliwe ścieżki zmiany.

Jeżeli pracujesz z pacjentami, zastanów się nad użyciem tych trzech paradyg-

matów jako podstawy do podejmowania interwencji. Zasadniczo należy zacząć

od stwierdzenia, w którym miejscu pacjent aktualnie utknął, a następnie zasta-

nowić się nad przemieszczeniem go gdzieś indziej zgodnie z wybranym modelem.

Zabranie pacjenta w mniej znane mu miejsce zdecydowanie sprzyja sytuacji,

w której będzie mógł dokonać wyboru.

Polarności

Dzięki modelowi polarności można wprowadzać zmiany, przemieszczając się wzdłuż

osi poszczególnych wymiarów. Oto przykłady:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: