Kirył Bułyczow
Przełęcz. Osada
Przełęcz
(Pieriewał)
Przełożył Tadeusz Gosk
W domu było wilgotno, meszka krążyła wokół kaganka, który dawno już należało zgasić, ale matka naturalnie zapomniała... Na dworze padało, było mroczno. Oleg niedawno się obudził i teraz po prostu wylegiwał się na pryczy. W nocy stał na warcie i bardzo się zmęczył, odpędzając szakale, które całym stadem pchały się do spichrza, o mało go przy tym nie zagryzły. W ciele czuł pustkę i powszedniość, chociaż spodziewał się raczej zdenerwowania, niepokoju, może strachu. Przecież to na dwoje babka wróżyła – wrócisz czy nie wrócisz. Pięćdziesięcioprocentowa szansa. A pięćdziesiąt – do kwadratu? Do sześcianu?... Powinny być jakieś wzory, tablice, bo tak to człowiek wciąż od nowa wynajduje rower. A propos, ciągle zapominał zapytać Starego, co to jest rower. Paradoks. Rower jeszcze nie został wynaleziony, a Stary ciągle powtarza to zdanie, nie zastanawiając się nad jego sensem.
Z kuchni dobiegł kaszel matki. Okazuje się, że jest w domu. A Oleg myślał, że poszła na grzyby.
– Dlaczego jesteś w domu? – zapytał.
– Obudziłeś się? Chcesz zupy? Właśnie ją odgrzałam.
– A kto poszedł na grzyby?
– Marianna z Dickiem.
– Nikt więcej?
– Może któryś z chłopaków.
Mogliby przecież obudzić, zawołać. Marianna wprawdzie tego nie obiecywała, ale byłoby naturalne, gdyby przynajmniej spróbowała go obudzić.
– Nie chce mi się jeść.
– Za długo spałeś – powiedziała matka. – Jeśli nie przestanie padać, to ogórki do mrozów nie zdążą dojrzeć. Niedługo wszystko zarośnie pleśnią.
Matka weszła do pokoju, rozpędziła dłonią meszkę, zdmuchnęła kaganek. Oleg gapił się w sufit. Żółta plama pleśni powiększyła się, zmieniła kształt. Jeszcze wczoraj przypominało zadartonosy profil Tomasza, a dzisiaj nos spuchł jak od ukąszenia osy, a na czole pojawiło się garbata narośl. Zupełnie niepodobna do Tomasza. Przecież Dicka las nudzi. Po co niby ma zbierać grzybki? Dick jest myśliwym, człowiekiem stepu, sam to ciągle powtarza. Może Marianna go poprosiła?
– Okropnie dużo meszki – powiedziała matka. – Zimno jej w lesie.
– Musisz akurat nad nią się rozczulać?
Dom był przedzielony na pół i w drugiej połowie mieszkał Stary i bliźniaki Durowów. Przygarnął ich, kiedy starsi umarli. Bliźniaki ciągle chorowały, kiedy jeden wyzdrowiał, to drugi zaczynał, i gdyby nie ich nocne piski, Oleg nigdy w życiu nie zgodziłby się na wartowanie w ciemnościach. Teraz znów rozwrzeszczały się chórem, chyba z głodu. Niewyraźny, daleki, powszedni jak szum wiatru monolog Starego urwał się, skrzypnęła ławka. To znaczy, że Stary poszedł do kuchni i zaraz podnieśli krzyk malcy, jego uczniowie.
– I po co ty tam idziesz? – powiedziała matka. – Przecież nie dojdziecie! Dobrze będzie, jeśli w ogóle sami stamtąd wrócicie!
Teraz matka się rozpłacze. Często ostatnio płacze. Prawie co noc. Mruczy coś pod nosem, przewraca się z boku na bok, a potem zaczyna cicho płakać. Można się tego domyślić, bo pociąga nosem. Później zaczyna szeptać jak zaklęcie: „Ja tak dłużej już nie mogę, nie mogę! Wolę umrzeć...” Oleg wtedy nieruchomieje, bo wstyd mu, że nie śpi, że jakby podgląda to, czego widzieć nie powinien. Olegowi wstyd się przyznać, iż żal mu matki, która rozpaczliwie tęskni za tym, co dla niego nie istnieje. Lamentuje na myśl o krajach, których nie można zobaczyć, o ludziach, których nigdy tu nie było. Oleg nie pamięta matki innej niż taką, jaka jest dzisiaj. Chuda, żylasta kobieta z przetykanymi siwizną włosami, zebranymi w węzeł na karku. Włosy jednak stale wymykają się z tego węzła i spadają ciężkimi pasmami na policzki, więc matka ciągle zdmuchuje je z twarzy. A twarz ma czerwoną i dziobatą, pod oczami ciemne worki, a same oczy zbyt jasne, jakby wyblakłe. Matka usiadła przy stole i ręce, twarde i pokryte odciskami, położyła przed sobą płaskimi dłońmi do góry. No płacz już, czemu nie płaczesz? A może teraz wyjmie fotografię? Jasne, przysunęła sobie pudełko, otwiera je. Wyjmuje zdjęcie.
Za ścianą Stary namawia bliźniaków do jedzenia. Bliźniaki marudzą. Uczniowie hałasują, pomagają Staremu karmić malców. No, wszystko wygląda jak w zwykły dzień, jak gdyby nic się nie stało. A co oni robią w lesie? Wkrótce południe. Po obiedzie trzeba ruszać. Powinni już dawno wrócić. Bo czy to wiadomo, co człowiekowi może się przytrafić w lesie?
Matka wpatruje się w fotografię. Na fotografii jest ona i ojciec. Oleg tysiące razy oglądał już to zdjęcie i próbował dopatrzyć się swego podobieństwa do ojca. Bez powodzenia. Ojciec ma jasne, kędzierzawe włosy, pełne wargi, wysunięty do przodu rozdwojony podbródek. Uśmiecha się. Zawsze się uśmiechał. Matka mówi, że on zawsze się uśmiechał. Oleg już bardziej podobny jest do matki. Nie do teraźniejszej, lecz do tamtej, która stoi na fotografii obok ojca. Czarne proste włosy i blade usta. Szerokie, strome łuki brwi, a pod nimi jasnoniebieskie oczy. I biała cera, bardzo biała cera z silnym rumieńcem. Oleg też bardzo łatwo się czerwieni. I wargi ma wąskie, i czarne włosy, proste jak u matki na fotografii. Ojciec i matka są na tym zdjęciu bardzo młodzi, bardzo weseli i odświętni. Ojciec jest w mundurze, o matka w sukni bez rękawów, która nazywa się sarafan. Wtedy Olega jeszcze na świecie nie było. Dwadzieścia lat temu jeszcze go nie było, a piętnaście lat temu już był.
– Mamo – powiedział Oleg. – Nie trzeba tak, daj spokój.
– Nie puszczę cię – powiedziała matka. – Nie puszczę cię i koniec. Po moim trupie.
– Mamo – powiedział Oleg i usiadł na pryczy. – Nie mówmy już o tym, dobrze? Daj mi lepiej zupy.
– Weź sobie z kuchni – odparła matka. – Zupa jeszcze nie ostygła.
Oczy miała mokre. Jednak płakała, jakby już pochowała Olega. Może zresztą opłakiwała ojca. Ta fotografia była dla niej człowiekiem. A Oleg ojca zupełnie nie pamiętał, mimo że bardzo starał się go sobie przypomnieć.
Wstał i poszedł do kuchni. W kuchni był Stary, który właśnie rozpalał ogień.
– Pomogę – powiedział Oleg. – Trzeba zagotować wodę?
– Tak – odparł Stary. – Dziękuję. Mam przecież lekcję. Przyjdź do mnie później.
* * *
Marianna nazbierała pełen worek grzybów. Poszczęściło się jej. Inna rzecz, że musiała iść daleko, aż do wąwozu. Z Olegiem nigdy by się nie zdecydowała zapuszczać tak daleko, ale przy Dicku czuła się bezpiecznie I spokojnie. Dlatego, że Dick czuł się spokojnie. Wszędzie. Nawet w lesie, chociaż bardziej lubił step. Był myśliwym, urodzonym myśliwym, mimo że przyszedł na świat, zanim powstała ich wioska.
– A ty w lesie czujesz się, jak w domu – powiedział Dick.
Powiedział to głośno. Szedł przodem, nieco z boku. Kurtka, założona futrem na wierzch, leżała na nim jak własna skóra. Sam uszył sobie tę kurtkę. Mało która kobieta ze wsi potrafiłaby tak uszyć odzienie. Marianna z pewnością by nie umiała.
Las był rzadki, poskręcane drzewa niewiele przewyższały człowieka i zaczynały odchylać wierzchołki na boki, jakby bały się wysunąć z masy sąsiadów. Zimowe wiatry bowiem natychmiast odłamią wystający wierzchołek. Z igieł kapało. Deszcz był zimny i Mariannie zmarzła ręka, w której niosła worek z grzybami, przełożyła go więc do drugiej ręki. Grzyby poruszyły się w worku, zaskrzypiały. Bolała dłoń. Skaleczyła ją, kiedy wykopywała grzyby na skraju wąwozu. Dick od razu wyjął jej drzazgę, żeby nie było zakażenia. Nie wiadomo, co to była za igiełka. A Marianna łyknęła jeszcze trochę gorzkiej odtrutki z buteleczki, którą zawsze nosiła na szyi.
Koło białych, grubych – i śliskich korzeni sosny Marianna zauważyła fioletową plamkę.
– Poczekaj, Dick – powiedziała. – Tam jest kwiatek, jakiego jeszcze nie widziałam.
– Może obejdziesz się bez kwiatków? – zapytał Dick.– Czas do domu. Coś mi się tutaj nie podoba.
Dick miał niezwykłego nosa, jeśli chodzi o rozmaite niebezpieczeństwo. Zawsze należało go słuchać.
– Chwileczkę – powiedziała Marianna i podbiegła do pnia.
Gąbczasta, miękka, błękitnawa kora sosny lekko pulsowała, ssąc wodę, a korzenie podrygiwały, przesuwały się z miejsca na miejsce i wypuszczały nibynóżki, aby nie uronić nawet kropli deszczu. Między nimi rósł kwiatek. Zwyczajny kwiatek, fiolek. Tylko o wiele ciemniejszy i większy od tych, które rosły koło wioski. I ze znacznie dłuższymi kolcami. Marianna gwałtownym ruchem wyszarpnęła fiołek z ziemi, żeby kwiatek nie zdążył zaczepić się korzeniem o sosnę i po chwili fiołek był już w worku i grzybami, które zaczęły się tak głośno roić, że dziewczyna aż się roześmiała. I dlatego nie od razu usłyszała krzyk Dicka:
– Padnij!
A jednak podświadomie zareagowała na ten okrzyk, skoczyła do przodu, padła na ziemię, wtuliła się w ciepłe, pulsujące korzenie sosny. Zbyt późno niestety. Twarz jej płonęła, jakby ją kto oblał wrzątkiem.
– Oczy! – krzyczał Dick. – Czy oczy masz w porządku?
Szarpnął Mariannę za ramiona, posadził, oderwał od korzeni jej zdrętwiałe z bólu palce.
– Nie otwieraj oczu! – rozkazał i szybko zaczął wyciągać z twarzy malutkie, cienkie igiełki. Powtarzał przy tym gniewnie.
– Idiotko, przecież ciebie nie wolno puszczać do lasu! Trzeba słuchać, jak się do ciebie mówi. Boli, co?
– Boli.
Nieoczekiwanie rzucił się na nią i powalił na korzenie.
– Boli!
– Jeszcze jeden przeleciał – powiedział Dick wstając. – Potem zobaczysz. Rozbił się na moich plecach.
Następne dwie kule przeleciały o jakieś trzy metry od nich. Sprężyste, splecione z igiełkowatych nasion, ale lekkie jak powietrze, bo puste w środku, będą latać, dopóki się uderzą przypadkiem w drzewo lub dopóki poryw wiatru nie rzuci Ich na skałę. Milion tych baloniastych kul zginie na próżno, ale jedna znajdzie swojego niedźwiedzia, naszpikuje igiełkami jego cieple cielsko i wyrośnie nowymi pędami. Te kule są bardzo niebezpieczne i w sezonie ich dojrzewania trzeba w lesie zachowywać wielką ostrożność, żeby potem przez całe życie nie nosić śladów na twarzy.
– Dużo jest ranek? – zapytała Marianna cicho.
– Nie bój się, i tak będziesz ładna – powiedział Dick. – Teraz trzeba jak najszybciej wracać do domu, posmarować tłuszczem, bo inaczej opuchniesz.
– Tak, masz rację. – Marianna przesunęła dłonią po twarzy, Dick to zauważył i odtrącił rękę.
– Zwariowałaś? Zbierałaś grzyby, zerwałaś kwiatek Chcesz zakazić ranki?
Grzyby tymczasem wygramoliły się z worka, rozpełzły między korzeniami, a niektóre zdążyły nawet do połowy zagrzebać się w ziemi. Dick pomógł Mariannie je pozbierać, bo nie chciała wracać do domu bez grzybów. Fiołka nie znaleźli. Potem Dick oddał Mariannie worek, bo nie chciał mieć zajętych rąk. W lesie o życiu decyduję sekundy, więc ręce myśliwego muszą być wolne.
– Spójrz – powiedziała Marianna, biorąc worek. Jej chłodna, twarda dłoń z połamanymi paznokciami zatrzymała się przez moment na jego ręce. – Bardzo jestem oszpecona?
– Nie bądź śmieszna – powiedział Dick. – Wszyscy mają kropki na twarzy. Ja też. I co, jestem oszpecony? To tatuaż naszych czasów.
– Tatuaż?
– Zapomniałaś? Stary uczył nas na historii, że dzikie plemiona umyślnie się tak ozdabiały. Z radości. Nie potrafisz tego zrozumieć, bo zawsze gapiłaś się w okno.
– Ale to były dzikusy – powiedziała Marianna. – A mnie boli.
– My też jesteśmy dzikusami.
Dick już wysunął się do przodu i szedł nie odwracając głowy. Marianna jednak wiedziała, że chłopak wszystko słyszy. Ma słuch myśliwego. Marianna przeskoczyła przez szary pęd drapieżnej liany.
Potem tak będzie swędziało, że nie potrafisz usnąć. Najważniejsze, żeby nie drapać, wtedy nie będzie żadnych śladów Ale wszyscy rozdrapują.
– Ja nie będę – powiedziała Marianna.
– We śnie zapomnisz się i rozdrapiesz.
Deszcz rozpadał się na dobre Włosy dosłownie przykleiły się do głowy, a z rzęs skapywały grube krople. Przeszkadzały w widzeniu, ale mile chłodziły rozpalone policzki. Marianna pomyślała, że Dicka należałoby ostrzyc, bo przeszkadzają mu opadające na ramiona włosy To niedobrze, że mieszka sam. Wszyscy mieszkają razem, a on sam. Żyje tak od czasu, kiedy umarł jego ojciec. Już się do tego przyzwyczaił.
– Czujesz coś? – zapytała, spostrzegając, że Dick rusza szybszym krokiem.
– Tak – odpowiedział – Zwierzęta. Pewnie szakale. Całe stado.
Zaczęli biec, ale w lesie trudno jest biec szybko. Ci, którzy biegną na oślep, stają się posiłkiem liany lub dębu. Grzyby wierciły się w worku, ale Marianna nie chciała ich wyrzucać. Już wkrótce będzie poręba a potem wioska. Przy ogrodzeniu zawsze ktoś dyżuruje. Zobaczyła, że Dick wydobył zza pasa nóż i wygodniej uchwycił kuszę. Ona również wyciągnęła nóż zza pasa, ale jej nóż był wąski i cienki, dobry do wycinania lian albo wykopywania grzybów. Kiedy jednak dopędza człowieka stado szakali, wtedy nóż nic nie pomoże, lepiej uzbroić się w jakiś kij.
Biegli już ścieżka, a szakale rzadko podchodziły tak blisko do wioski, ale rano Tomasz, wypuszczając ich na grzyby, powiedział, że nocą szakale chciały wedrzeć się do spichrza i że Oleg z trudem je odpędził.
Oleg dojadł zupę i odstawił garnek z gęstym wysoko na półkę, żeby nie dobrały się do niego szczury. Uczniowie głośno zatupali bosymi nogami na glinianej polepie i przez strzelnicę w ścianie. Oleg widział, jak wypadali z drzwi i wskakiwali do ogromnej kałuży, która zebrała się w ostatnich dniach przed progiem. Woda bryzgała na wszystkie strony. Potem któryś z nich krzyknął „Robaki” Cała grupa zaczęła łowić robaka, a jego różowy ogon wysunął się z wody i bił dzieciarnię po nogach Ruda Ruth, córka Tomasza, rozwrzeszczała się, bo widocznie stworzenie trafiło ją parzącą przyssawką, a jej matka wyskoczyła z...
marc144