Retoryka w kazaniach Skargi.doc

Retoryka w „Kazaniach sejmowych” Piotra Skargi

Za twórców retoryki (gr. rhetor – mówca) uważa się sofistów (V w. p.n.e.) oraz Demostenesa (384 – 332 p.n.e., mówca polityczny, twórca „Filipik”). Z rzymskich mówców ważniejszymi byli:

Tuliusz Cycero (Cyceron, 106 – 43 p.n.e.), w rozprawie „De inventione” dzieli teorię wymowy na nauki:

- o wynajdowaniu myśli (inventio),

- o celowym i logicznym rozplanowaniu treści (dispositio),

- o jej opracowaniu językowym i stylistycznym (elocutio),

- o ćwiczeniu pamięci i sztuce uczenia się tekstu (memoria),

- o sposobie wygłaszania przemówień (pronuntatio, actio).

Marek Fabiusz Kwintylian (ok. 35 – 95 n.e.), teoretyk retoryki, w „Institutionem oratorium libri XII” wyróżnił zadania oratorskiej perswazji:

- poruszać, wzruszać (movere),

- nauczać (docere),

- cieszyć, zachwycać (delectare).

W wiekach późniejszych retoryka wchodziła do systemu siedmiu sztuk wyzwolonych jako najwyższy stopień wykształcenia humanistycznego.

Jezuickie oratorstwo orientowane było polemicznie, podkreślane były odwaga, polemiczna swada, umiejętności dialektyczne w zwalczaniu wyznaniowego przeciwnika.

Kazanie to rodzaj mowy politycznej, która zaleca lub odradza jakieś prawdy, przekonania, stanowiska.

Podstawą tematyki oraz głównym źródłem przykładów jest Biblia (u Skargi przewaga toposów Starego Testamentu). Argumentacja (inventio) ta posiadała hierarchię wartości:

1. dowody biblijne,

2. dowody Ojców Kościoła,

3. exempla z literatury starożytnej (Cyceron, Platon, Arystoteles, Plutarch – potwierdzenia toposów biblijnych)

Movere (umiejętność poruszania czytelnika) była wzbudzana za pomocą:

- amplifikacji – podniesienie lub obniżenie rangi opisywanego zjawiska za pomocą odpowiednich środków językowych,

- ciągłe przeciwstawianie sobie jakiś dwu wartości, antynomie w poszczególnych kazaniach:

- amplifikacji służą:

§         Erotema (dowodzenie pytaniami),

§         Alegoria – II kazanie: ojczyzna jako tonący okręt:

„Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają,
głupi tłumoczki i skrzynki swoje opatruje
i na nich leży,
a do obrony okrętu nie idzie
i mnima, że sam się miłuje,
a on się sam gubi.
Bo gdy okręt obory nie ma
i on ze wszystkim, co zebrał,
utonąć musi.
A gdy swemi skrzynkami i majętnością,
którą ma na okręcie, pogardzi
a z innemi się do obrony okrętu uda,
swego wszystkiego zapomniawszy,
dopiero swe wszystko pozyskał
i sam zdrowie swoje zachował.
Ten namilszy okręt ojczyzny naszej
wszystkich nas niesie,
wszystko w nim mamy, co mamy.
Gdy się z okrętem źle dzieje,
gdy dziur jego nie zatkamy,
gdy wody z niego nie wylewamy,
gdy się o zatrzymanie jego nie staramy,
gdy dla beśpieczności jego
wszystkim, co w domu jest, nie pogardzamy,
zatonie
i z nim my sami poginiemy.”[1]

§         Wyolbrzymienie spotęgowane przez congeries (zebranie w jedną całość dowodów, nagromadzenie szczegółów) czasowników, które rozwiązują paradoxon (zawieszenie) pointowym.

§         Antyteza

- ma u Skargi podstawy światopoglądowe, duchowe: z Augustynowego przeciwstawienia Bóg a świat, wiara a rozum wynika dwutorowa wizja przyszłości.

- podziały i wyliczenia – cechy pozytywne zderzone z negatywnymi

Kompozycja:

§         Wstęp (exordium),

§         Przedłożenie lub opowiedzenie sprawy będącej przedmiotem i przyczyną sprawczą przemówienia (narratio),

§         Przeprowadzenie dowodu (argumentatio),

§         Polemika (confutatio),

§         Zakończenie i konkluzja mowy (epologus).

Kazania polityczne były wydawane w formie rozbudowanych traktatów. Utwór Skargi składający się z ośmiu kazań zachowuje charakter jednolitego „kazania – traktatu).

Rytmizacja okresy retorycznego.

§         Okres to zdanie złożone o precyzyjnym ustaleniu zależności zdań składniowych, uwypuklona spójnikami, zhierarchizowane elementy przedstawienia

§         Zawartość myślowa o ścisłej linii rozwojowej podkreślana jest identycznością jakiegoś czynnika językowego,

§         Kontrast myśli przy zachowaniu równoległości zdań składowych (u Skargi będzie to stylizacja gróźb proroków),

§         Inwersja,

§         Bezpośrednie powtórzenie słów w okresie retorycznym,

§         Anafora, epifora,

§         Tożsamość czy podobieństwo rozpiętości (ilości sylab) członów składniowych.

Powyższe stwierdzenia zostały przepisane z moich notatek, które opierają się na wstępie do jakiegoś wydania „Kazań”, którego autor z kolei korzystał bardzo wydajnie ze wstępu do BN, co sprawdziłam osobiście, więc można uznać to za streszczenie streszczenia wstępu do BN. Mam nadzieję, że mimo tego, choć trochę pomoże Wam w powtórkach. Tradycyjnie nie życzę powodzenia, ale bardzo serdecznie pozdrawiam

Natalia