Nowotwory narządu ruchu i psów i jkotów - kostniakomięsaki cz I.pdf - aniaska2

Nowotwory narządu ruchu u psów

i kotów. Część I. Kostniakomięsaki

Neoplasms of the musculoskeletal system in

dogs and in cats. Part I. Osteosarcoma

Sapierzyński R. • Department of Clinical Sciences,

Faculty of Veterinary Medicine, Warsaw Agricultu-

ral University.

Rafał Sapierzyński

z Katedry Nauk Klinicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Warszawie

Osteosarcoma is one of the most common malignant

tumors in dogs and accounts for nearly 6% of all ca-

nine malignancies. It is rather rare in cats. Osteosar-

coma ooccurs most frequently as primary bone neo-

plasia in both species and generally aﬀ ects adult ani-

mals. Dogs of large breeds are most often aﬀ ected.

Seventy ﬁ ve percent of cases arise in distal humerus

or femur and proximal radius or tibia. 25% of ca-

ses occur in the axial skeleton or within soft tissu-

es. Tumors of appendicular skeleton are seldom fo-

und in dogs weighing less than 20 kg. Animals are

presented with lameness and swelling in the prima-

ry site and rapid metastasis to the lungs. Radiogra-

phy shows aggressive local bone destruction with in-

vasion into surrounding tissues and formation of a

new bone by reactive osteoblasts and tumor’s cells.

The disease in cats diﬀ ers since primary lesions are

usually located in hind limbs and the tumor is far

less metastatic than in dogs. Most of dogs with oste-

osarcoma have already micrometastases at the time

of diagnosis. 90% of animals die of metastatic dise-

ase within 1 year of diagnosis if not treated. Surgery

is a routine treatment for canine and feline osteosar-

comas and chemotherapy is used primarily to help

controlling metastases. Cisplatin or doxorubicin given

as complemented treatment have prolonged median

survival times from 262 to 366 days.

ażda tkanka w obrębie kości rozumia-

nych jako narząd może ulec przemia-

nie nowotworowej, dlatego też bardzo sze-

roki jest wachlarz możliwych pierwotnych

nowotworów kości. Niemniej jednak nie-

które rodzaje nowotworów w obrębie kość-

ca stwierdzane są częściej niż inne, a nie-

które występują wyjątkowo rzadko lub nie

były jeszcze opisane w literaturze wetery-

naryjnej.

etapach postępowania diagnostyczno-lecz-

niczego i będzie omawiany w poszczegól-

nych fragmentach opracowania.

Kostniakomięsaki u psów stanowią od

80 do 85% pierwotnych nowotworów kości

i jednocześnie około 6% wszystkich złośli-

wych guzów u tego gatunku zwierząt (1, 2,

3). Według szacunkowych danych odno-

towuje się 6,5 przypadków kostniakomię-

saków na 100 000 psów; w USA odnoto-

wuje się co roku 8000–10 000 potwierdzo-

nych histopatologicznie przypadków tych

guzów, jednak dane te nie są pełne, albo-

wiem część przypadków nie jest wykrywa-

na bądź rozpoznawana ostatecznie (1, 3).

U kotów kostniakomięsaki są nowotwora-

mi rzadkimi, stanowią 70–80% pierwot-

nych złośliwych guzów kości (1, 4, 5, 6).

Kostniakomięsaki mają nieco inny obraz

kliniczny obu gatunków zwierząt, miano-

wicie u kotów zmiany pierwotne stwierdza

się najczęściej w obrębie kończyn mied-

nicznych, a ponadto guzy te mają u nich

mniejszą zdolność dawania przerzutów

odległych (6).

Kostniakomięsaki kończyn u psów wy-

stępują u osobników w różnym wieku (śred-

nio 7 lat); szczególnie często stwierdza się je

Występowanie

Kostniakomięsaki ( osteosarcoma, oste-

osarkoma, mięsak kościotwórczy, oste-

ogenic sarcoma) to najczęściej występu-

jące pierwotne nowotwory kości u psów

i kotów, w których komórki nowotworowe

pochodzenia mezenchymalnego wytwarza-

ją nowotworowy osteoid. Po jego minera-

lizacji może dojść do tworzenia kości no-

wotworowej (1, 2). Kostniakomęsaki kla-

syﬁ kowane są według różnych kryteriów,

takich jak miejsce rozwoju guza, obraz hi-

stopatologiczny, aktywność i rodzaj budu-

jących je komórek, a także obraz rentge-

nowski. Każda z podziałów ma swoje uza-

sadnienie, jest określany na poszczególnych

Keywords: osteosarcoma, clinical lesions, histopa-

thology, dog, cat.

551

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(9)

Prace poglądowe

u psów 3 i 8-letnich, jednak opisano przy-

padki występowania u zwierząt młodszych

niż 6-miesięczne (1, 3, 7). Kostniakomię-

saki szkieletu osiowego występują u psów

nieco starszych niż w grupie z tymi nowo-

tworami na kończynach. W badaniu obej-

mującym kostniakomięsaki szczęki średnia

wieku zwierząt wynosiła 9,5 roku (3–15

lat), a średnia masa ciała 27,8 kg (6,4–53,2

kg; 5), jedynie pierwotne kostniakomięsa-

ki żeber stwierdza się u psów młodszych,

średnio w wieku 4,5–5,4 lat (6). Na kost-

niakomięsaki chorują najczęściej psy ras

dużych i olbrzymich, takich jak: owczarki

niemieckie, bernardyny, dogi niemieckie,

rottweilery, setery, dobermany, berneńskie

psy pasterskie, golden retrievery, boksery;

częściej samce niż suki (w stosunku 1,5:1).

Jednak ważniejszym od rasy czynnikiem ry-

zyka rozwoju kostniakomięsaków jest wy-

sokość oraz masa ciała osiągane przez psy

dorosłe z danej rasy (cyt. za 6). Około 29%

wszystkich przypadków kostniakomięsa-

ków stwierdzono u zwierząt o masie cia-

ła powyżej 40 kg, a jedynie 5% osobników

ważących mniej niż 15 kg.

W 75% przypadków kostniakomięsaków

u psów guzy stwierdza się w obszarze nasad

kości długich, a w pozostałych 25% przy-

padkach w szkielecie osiowym (czaszka, żu-

chwa, żebra, łopatka, kręgi) lub w lokaliza-

cji pozaszkieletowej, w tkankach miękkich.

W przypadku guzów kości kończyn zmia-

ny te stwierdza się około dwa razy częściej

w kończynach piersiowych niż miednicz-

nych; najczęściej kostniakomięsaki obser-

wowano w obrębie dalszej nasady kości

promieniowej, bliższym odcinku kości ra-

miennej, rzadziej w dalszym odcinku kości

łokciowej, bliższym lub dalszym odcinku

kości udowej czy strzałkowej („blisko kola-

na, daleko od łokcia”; 3). Wyjątkowo kost-

niakomięsaki stwierdza się w kośćcu oko-

licy łokcia, stępu i nadgarstka (6). Szczęka

i żuchwa to jedne z tych miejsc szkieletu

osiowego, gdzie kostniakomięsaki u psów

występują najczęściej; w jednym z badań

odpowiednio 27 i 22% ze 116 pierwotnych

kostniakomięsaków szkieletu osiowego zlo-

kalizowanych było w obrębie tych części

szkieletu. Kostniakomięsaki kręgosłupa,

czaszki, żeber, zatok nosowych i jamy no-

sowej oraz miednicy stwierdzono odpo-

wiednio w 15, 14, 10, 9, 6% przypadków

kostniakomięsaków szkieletu osiowego (8).

Kostniakomięsaki zlokalizowane w obrębie

kości czaszki cechują się mniejszym poten-

cjałem dawania przerzutów niż ich odpo-

wiedniki w obrębie kości kończyn, miednicy

czy żeber. Wieloogniskowe kostniakomię-

saki szkieletu stwierdza się rzadko, jedynie

w 15% przypadków odnotowano występo-

wanie guzów w kilku kościach jednocze-

śnie w czasie wstępnej diagnozy (cyt. za 6).

Kolejną grupą kostniakomięsaków

u psów są bardzo rzadkie zmiany pozasz-

kieletowe (około 11% wszystkich kostnia-

komięsaków u tego gatunku zwierząt), któ-

re rozwinąć się mogą w różnych tkankach.

Najczęściej, bo w około 64% przypadków

pojawiają się one w gruczole mlekowym

u suk, rzadziej innych narządach, takich jak

jelito, tkanka podskórna, śledziona układ

moczowy, w tym nerki, skóra, gruczoły do-

krewne, gałka oczna, więzadła, a także na

błonach surowiczych itp. (9, 10).

Kostniakomięsaki stwierdza się u ko-

tów w różnym wieku (od 1 roku do 20 lat),

najczęściej jednak u zwierząt starszych

8,5–10-letnich. Nie stwierdzono predylek-

cji rasowej, czy związanej z płcią do wy-

stępowania tych guzów. Częściej te zmiany

szkieletu stwierdza się w kościach długich,

rzadziej w szkielecie osiowym (6). War-

to nadmienić, że u tego gatunku zwierząt

w około ⅓ przypadków kostniakomięsa-

ków miejscem powstania zmiany są tkanki

miękkie pozaszkieletowe, takie jak gruczoł

mlekowy, gałka oczna, a w szczególności

okolica międzyłopatkowa, w których kost-

niakomięsaki należy uznać za mięsaki po-

szczepienne; opisano też przypadek tego

nowotworu w obrębie kanału kręgowego

bez zajęcia kręgów (cyt. za 6, 11).

wywoływać podkliniczne zapalenie kości

i prowokować przewlekły proces zapalny,

który może z kolei stanowić podłoże do

rozwoju mięsaków w tych miejscach (8).

Wcześniejsze urazy mechaniczne były bra-

ne pod uwagę jako przyczyna także w przy-

padkach kostniakomięsaków tkanek mięk-

kich zarówno u ludzi, jak i zwierząt. U ludzi

większość pozaszkieletowych kostniako-

mięsaków rozwinęło się u pacjentów pod-

dawanych radioterapii w leczeniu innych

nowotworów; w większości przypadków

guzy pojawiały się po kilku latach od na-

świetlania (14). Także u kotów i psów opi-

sano przypadki rozwoju kostniakomięsa-

ka w miejscu wcześniejszego naświetlania

z powodu obecności innego nowotworu

w danym miejscu (cyt. za 6, 15).

Badania Mullins i wsp. (16) wykazały, że

cyklooksygenaza-2 (COX-2) może odgry-

wać rolę w powstawaniu kostniakomięsa-

ków u psów oraz u ludzi. Enzym ten od-

powiedzialny za syntezę prostaglandyny

E 2 (PGE 2 ) występuje między innymi w ko-

ściach, łożysku, mózgu, nerkach i odpowia-

da między innymi za regulację proliferacji

komórek, angiogenezy i apoptozy. W pra-

widłowej tkance kostnej COX-2 jest pro-

dukowana przez osteoblasty i osteoklasty,

a jej obecność warunkuje aktywność tych

komórek i remodelowanie kości (cyt. za 16).

W kostniakomięsakach synteza PGE 2 dzięki

aktywności COX-2 może chronić komór-

ki nowotworowe przed apoptozą w warun-

kach ich niedotlenienia, co ułatwia ich prze-

życie (16). Potwierdzeniem tej tezy mogą

być opisane w literaturze przypadki spon-

tanicznej regresji kostaniakomięsaków po-

twierdzonych badaniem histopatologicz-

nym u 3 psów leczonych jedynie antago-

nistami COX-2 – niesteroidowymi lekami

przeciwzapalnymi (karprofen; 17). Wśród

mechanizmów, które mogą odpowiadać za

spontaniczną regresję, wymienia się mecha-

nizmy immunologiczne niszczące komórki

nowotworowe, ale także działanie nieste-

roidowych leków przeciwzapalnych, któ-

re będąc inhibitorami COX-2 i produkcji

prostaglandyn mogą hamować wzrost nie-

których nowotworów poprzez indukowa-

nie apoptozy ich komórek (16, 17).

Przyczyna

Przyczyny kostniakomięsaków u zwierząt

nie są znane, teoria wirusowa nie została

potwierdzona, chociaż występowanie no-

wotworów u szczeniąt z jednego miotu czy

możliwość wywołania nowotworów u psich

płodów poprzez wprowadzenie komórek

nowotworowych dawało takie podejrze-

nia. Według niektórych badaczy kostnia-

komięsaki okolicy przynasadowej u dużych

psów mogą być wynikiem procesów na-

prawczych zaistniałych jako konsekwencja

powtarzających się niewielkich uszkodzeń,

pęknięć w tych obszarach tkanki kostnej,

co może skutkować powstaniem klonów

komórek ze zmutowanym materiałem ge-

netycznym (cyt. za 6). Zarówno w literatu-

rze medycznej, jak i weterynaryjnej istnie-

ją doniesienia na temat związku złośliwych

nowotworów, w tym kostniakomięsaków,

z metalowymi implantami stosowanymi

do stabilizacji odłamów kostnych po zła-

maniach, z przewlekłymi stanami zapal-

nymi kości i szpiku oraz zawałami w ob-

rębie tkanki kostnej. U kotów odnotowano

przypadki rozwinięcia się kostniakomięsa-

ka w miejscu złamania w okresie od 6 do 15

miesięcy od urazu, które leczono z zastoso-

waniem metalowych implantów (6, 8, 12).

Z kolei u psów rozwój mięsaków w miej-

scu wcześniejszego złamania poprzedzony

był 5-letnim lub dłuższym okresem, a po-

nadto w próbkach tkanek pochodzących

od takich psów z okolicy złamania często

stwierdzano obecność bakterii (13). Obec-

ność bakterii w ranie pooperacyjnej może

Objawy i wygląd makroskopowy guzów

W przypadku kostniakomięsaków kończyn

u psów stwierdza się bolesność, z reguły

przynasadowej części kości oraz kulawi-

znę różnego stopnia. Niekiedy w wywia-

dzie można zdobyć informację o zaistnia-

łym wcześniej urazie lub odległym w czasie

złamaniu. Kulawizna pogłębia się z czasem,

deformacja początkowo niewielka i o pra-

widłowej temperaturze powiększa się, sta-

je się cieplejsza, obejmuje większy obszar

kończyny. W zaawansowanych przypad-

kach, długotrwałej kulawizny dochodzi

552

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(9)

Prace poglądowe

Tabela 1. System stopniowania w przypadkach mięsaków kości (opracowano wg Dernella i Kirpensteijna 2002)

Stadium I – niski histologiczny stopień złośliwości (G1), bez przerzutów

Stadium II – wysoki histologiczny stopień złośliwości (G2), bez przerzutów

Stadium III – obecność miejscowych lub odległych przerzutów bez względu

na histologiczny stopień złośliwości

Badanie histopatologiczne (stopień zróżnicowania, histologic grade – G)

T1 (A) guz ograniczony do warstwy korowej kości

T2 (B) guz wykracza poza warstwę korową kości

Lokalizacja anatomiczna guza pierwotnego (primary tumor – T)

M1 – guz z przerzutami

M0 – guz bez przerzutów

Obecność przerzutów miejscowych lub odległych (metastasis – M)

do zaników mięśniowych chorej kończy-

ny, można też niekiedy stwierdzić powięk-

szenie regionalnych węzłów chłonnych

(pachowych, fałdu kolanowego, podkola-

nowych, przedłopatkowych). Czasami, cho-

ciaż rzadko (około 3% przypadków), powo-

dem wizyty jest nagła, silna kulawizna spo-

wodowana złamaniem patologicznym (6).

W każdym przypadku bolesności (z ewen-

tualną kulawizną) lub obrzmienia przyna-

sadowego odcinka kości kończyn u psów

ras dużych bądź olbrzymich w rozpozna-

niu należy uwzględnić kostniakomięsaki

(6). W przypadkach guzów obejmujących

szkielet osiowy objawy zależą od miejsca

powstania i mogą być różnorodne. Dokład-

ne badanie kliniczne z reguły pozwala na

stwierdzenie deformacji w obrębie czasz-

ki, obręczy miednicznej, łopatki lub żeber.

Kostniakomięsaki żuchwy i szczęki mogą

powodować zaburzenia połykania, ślino-

tok, pozorny brak apetytu, wytrzeszcz gał-

ki ocznej. Guzy zatok i jamy nosowej, do-

prowadzają do zaburzeń oddechowych, wy-

pływu z nosa (surowiczego, częściej jednak

podbarwionego krwią lub ropnego), a ob-

jawy nerwowe różnego charakteru i o róż-

nym nasileniu pojawiają się przy zajęciu

kości czaszki lub kręgów. Czasami pierw-

sze objawy kliniczne, w postaci zaburzeń

oddechowych, wynikają z obecności prze-

rzutów do płuc, bez stwierdzonej klinicznie

obecności ogniska pierwotnego.

Obraz makroskopowy kostniakomię-

saków zależy od typu histopatologiczne-

go, miejsca wyjścia zmiany oraz rodzaju

aktywności komórek nowotworu. W za-

leżności od miejsca powstania guza roz-

różnia się kostniakomięsaki śródkost-

ne (central osteosarcoma), które tworzą

się z właściwej kości w obrębie kości zbi-

tej lub gąbczastej. Główna masa guza znaj-

duje się w obrębie jamy szpikowej, nasad

lub trzonu kości. Oprócz tych konwencjo-

nalnych mięsaków kości istnieją kostnia-

komięsaki, które wywodzą się z komórek

okostnej i warstw przykostnych, są to tzw.

kostniakomięsaki powierzchowne. Guzy

te rosną na powierzchni kości, pod okost-

ną, pierwszy z nich to kostniakomięsak

okostnowy (periosteal osteosarcoma), któ-

ry wywodzi się z komórek okostnych, ro-

śnie pod okostną zewnętrzną, może wra-

stać i niszczyć warstwę korową kości kości,

zachowuje się jak typowy kostniakomię-

sak śródkostny, nacieka okoliczne tkanki

ze stawami włącznie (1, 2, 18). Z kolei dru-

gi, występujący u ludzi, rzadko u zwierząt

kostniakomięsak przykostny , przykoro-

wy (parosteal oseteosarcoma, juxtacorti-

cal osteosarcoma) jest nowotworem dość

dobrze zróżnicowanym, o niskim stopniu

złośliwości i podobnie jak poprzedni rośnie

pod okostną, „przy kości”. Miejscem wyj-

ścia guza jest tworząca kość tkanka łączna

okostnej, a cechą typową tego typu nowo-

tworów jest powolny wzrost i lepsze roko-

wanie niż dla typowych kostniakomięsaków

(2, 18). Ostatnim rodzajem kostniakomię-

saków powierzchownych jest bardzo zło-

śliwy powierzchowny kostniakomięsak

o wysokiej złośliwości (high-grade surfa-

ce osteosarcoma), bardzo rzadki nowotwór.

W literaturze opisano pojedyncze przypad-

ki tego nowotworu u psów (18).

Kostniakomięsaki śródkostne niszczą

prawidłową strukturę kości (zarówno ko-

ści rozumianej jako tkanka, jak i narząd),

tworzą w mniejszym lub większym stop-

niu kość patologiczną oraz stymulują pro-

dukcję kości odczynowej przez prawidłową

okostną (1). Miąższ guza może być mniej

lub bardziej twardy, co zależy od typu pro-

dukowanej macierzy oraz tworzenia bądź

nie nowotworowej kości. Szybko powięk-

szające się guzy posiadają w swojej masie

pola martwicy, zawałów i wylewów krwi.

Nowotwór wypełnia jamę szpikową, zajmu-

je część przynasadową, rozszerza się w kie-

runku bliższym lub dalszym kości. Typo-

we dla śródkostnych kostniakomięsaków

kości długich jest brak naciekania płytki

wzrostowej, chrząstki stawowej lub bezpo-

średnie naciekanie innych struktur stawo-

wych (3). W tzw. telangiectatic osteosarco-

ma stwierdza się obecność mniejszych lub

większych jam wypełnionych miękką masą,

przypominającą skrzepy krwi, jak w przy-

padkach pierwotnych i przerzutowych na-

czyniakomięsaków. Niektóre guzy na prze-

kroju wykazują obecność gładkich, szkli-

ście wyglądających mas macierzy chrzęstnej

produkowanej przez komórki kostniako-

mięsaków złożonych lub chondroblastycz-

nych. W kostniakomięsakach wywodzących

się z okostnej proces jest powierzchowny,

guz rozrasta się na zewnątrz, z reguły nie

niszczy tkanki kostnej.

U kotów kostaniakomięsaki doprowa-

dzają do deformacji zajętej okolicy, w przy-

padku kości kończyn typowym objawem

jest kulawizna. Obraz rentgenowski kost-

niakomięsaków u kotów jest podobny do

obserwowanego u psów, przy czym u nie-

których kotów stwierdza się obecność gu-

zów powierzchownych z typowym obra-

zem.

Badanie kliniczne i określenie stopnia

zaawansowania choroby

Właściwe podejście do leczenia zwierząt

z kostniakomięsakiem wymaga ustalenia

ostatecznego rozpoznania (najlepiej z okre-

śleniem typu guza i stopnia jego zróżnico-

wania) zasięgu procesu chorobowego oraz

określenie ogólnego stanu zdrowia zwie-

rzęcia. Możliwość taką daje system stop-

niowania oparty na systemie stopniowania

mięsaków układu kostnego u ludzi ( tab. 1 ;

cyt. za 6, 19). Dokładne badanie kliniczne,

szczególnie omacywanie miejsca pierwot-

nego, węzłów chłonnych, omacywanie na-

rządów jamy brzusznej, badanie per rectum

pozwoli na wykrycie powiększenia, defor-

macji i konsystencji guza, a także stanu od-

żywienia zwierzęcia.

Kluczową rolę w badaniu klinicznym

odgrywa badanie rentgenowskie okolicy

objętej procesem chorobowym (3, 6, 20,

21). Potrzebne jest wykonanie dobrej jako-

ści zdjęć wykonanych w pozycjach strzał-

kowej i bocznej bądź też w innych projek-

cjach w celu ustalenia dokładnie lokaliza-

cji zmiany. Kostniakomięsaki mogą mieć

dość różny obraz radiologiczny od typo-

wych zmian stwardnieniowych, poprzez

różne formy pośrednie, aż do zupełnej lizy

tkanki kostnej. Istnieją jednak pewne ce-

chy dość powszechnie stwierdzane w obra-

zie. Często obserwuje się cechy niszczenia

warstwy korowej kości, łącznie z obecno-

ścią przerw w jej ciągłości, utrata struktu-

ry beleczkowej nasad kości. Ze zmian wy-

twórczych spotyka się obecność dodatko-

wej, nowotworowej kości w otaczających

tkankach miękkich, dochodzi do podmino-

wania okostnej na brzegach zmiany z two-

rzeniem nowej kości (trójkąt Codmana).

Wygląd radiograﬁ czny kostniakomięsa-

ków może przypominać ten obserwowa-

ny w przypadkach zapalenia kości i szpi-

ku, szczególnie o etiologii grzybiczej, co

należy uwzględnić w diagnozie różnico-

wej. Kostniakomięsaki nie naciekają bez-

553

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(9)

Prace poglądowe

osteosarcoma, simple osteosarcoma) zbu-

dowane są z anaplastycznych osteoblastów

oraz ich prekursorów. Komórki są wrze-

cionowatego kształtu, często rozdęte, za-

wierają hiperchromatyczne, zlokalizowa-

ne obwodowo jądro, cytoplazma jest zasa-

dochłonna, ciemna. W zależności od ilości

macierzy kostnej produkowanej przez ko-

mórki nowotworowej dzieli się je dodat-

kowo na: nieproduktywne (nonproducti-

ve osteoblastic osteosarcoma), odpowiada-

ją głównie za zmiany lityczne w kościach,

z niewielką podookostnową produkcją

tkanki kostnej, umiarkowanie produk-

tywne (moderately productive osteobla-

stic osteosarcoma), w których stwierdza się

zarówno zmiany lityczne, jak i produkcję

macierzy kostnej oraz produktywne (pro-

ductive osteoblastic sarcoma), których ko-

mórki produkują dużo osteoidu zarówno

wewnątrz kości, jak i na jej powierzchni

( ryc. 1, 2 ). Komórki kostniakomięsaków

chondroblastycznych (chondroblastic

osteosarcoma) mają zdolność i produku-

ją zarówno macierz kostną, jak i chrzęst-

ną, które są zazwyczaj wymieszane ze sobą,

rzadko występują oddzielnie (1).

Kostniakomięsaki ﬁ broblastyczne

(ﬁ broblastic osteosarcoma) charaktery-

zują się obecnością dużej ilości macie-

rzy włóknistej, jak w przypadku włóknia-

komięsaków, jednak uważne badanie po-

zwala na stwierdzenie niekiedy nielicznych

ognisk macierzy kostnej (szczególnie we

wczesnych zmianach). W zmianach za-

wansowanych tworzenie osteoidu przez

komórki nowotworowe oraz tworzenie

nowotworowej kości jest bardziej wyraź-

ne i prawidłowe rozpoznanie nie nastrę-

cza trudności (1). W niektórych przypad-

kach kostniakomięsaki cechują się silny-

mi właściwościami litycznymi, dochodzi

do tworzenia różnej wielkości jam w ob-

rębie miąższu guza, które wypełniają się

krwią, tworząc twory torbielowate. Są to

tzw. teleangiectatic osteosarcoma. Ten

typ kostniakomięsaków w badaniu makro-

skopowym jest nie do odróżnienia od na-

czyniakomięsaków kości i dopiero szczegó-

łowe badanie mikroskopowe ujawnia obec-

ność pleomorﬁ cznych, wrzecionowatych,

nowotworowych osteoblastów i produko-

wanych przez nie niewielkiej ilości beleczek

zbudowanych z macierzy kostnej. Ponadto

stwierdza się, że wypełnione krwią torbie

są wysłane opisanymi wyżej komórkami,

a nie komórkami śródbłonka (1).

Kostniakomięsak olbrzymiokomór-

kowy (giant cell type osteosarcoma) przy-

pomina swym wyglądem nieproduktyw-

ne kostniakomięsaki osteoblastyczne, ce-

chuje się rozległymi zmianami litycznymi

oraz obecnością obszarów, w których wy-

stępują liczne komórki olbrzymie ( ryc. 3 ).

Miąższ kostniakomięsaków niskozróżni-

cowanych (poorly diﬀ erentiated osteosar-

Tabela 2. Klasyﬁ kacja kostniakomięsaków u zwierząt domowych (wg Poola)

Guzy śródkostne

Kostniakomięsak

Kostniakomięsak niskozróżnicowany

Kostniakomięsak osteoblastyczny

Nieproduktywny

Umiarkowanie produktywny

Produktywny

Kostniakomięsak chondroblastyczny

Kostniakomięsak ﬁ broblastyczny

Teleangiectatic osteosarcoma

Kostniakomięsak olbrzymiokomórkowy

Kostniakomięsak złożony

Guzy obwodowe i okostnowe

Kostniakomięsak okostnowy (periosteal osteosarcoma – okołokostny)

Kostniakomięsak przykostny (parosteal, przykorowy – juxtacortical osteosarcoma)

pośrednio chrząstki stawowej, ani struk-

tur stawowych, jednakże może dochodzić

do zajęcia tych struktur poprzez otaczają-

ce tkanki miękkie (6). Badanie rentgenow-

skie klatki piersiowej jest niezbędną skła-

dową postępowania diagnostycznego przy

podejrzeniu kostniakomięsaków. Pomimo

że obecność przerzutów rzadko można

wykryć tym badaniem w czasie ustalania

rozpoznania (poniżej 10% przypadków),

to szacuje się że w około 90–98% przy-

padków dochodzi do ich powstania w ob-

rębie płuc (3). Sugeruje to występowanie

mikroprzerzutów w płucach, które są zbyt

małe do uwidocznienia w obrazie rentge-

nowskim. Do innych metod obrazowa-

nia rozległości kostniakomięsaków nale-

ży scyntygraﬁ a, która jest czulszą metodą

niż badanie rentgenowskie i pozwala śle-

dzić przebieg choroby po chemioterapii

(20). Bardziej zaawansowane i czułe me-

tody obrazujące dokładny zasięg procesu,

takie jak tomograﬁ a komputerowa czy re-

zonans magnetyczny, nabierają szczegól-

nego znaczenia, w przypadkach gdy roz-

ważane są zabiegi operacyjne oszczędza-

jące zajętą kończynę (20, 22).

W przypadku powiększenia węzłów

chłonnych należy wykonać biopsję aspi-

racyjną cienkoigłową w celu potwierdzenia

występowania przerzutów. Biopsja pozwa-

la także na wstępne potwierdzenie rozpo-

znania zmian w kościach, które jednakże

powinno być potwierdzone badaniem hi-

stopatologicznym wycinka guza pierwotne-

go (wycinek operacyjny bądź biopsja gru-

boigłowa, najlepiej z użyciem igły Jamshi-

di). Do badania pobrać 2 wycinki tkanki,

kierując igłę w różnej miejsca. Badanie

powinna wykonać osoba doświadczona,

najlepiej chirurg, który wykonywał bę-

dzie zabieg chirurgiczny (6). Zawsze jed-

nak, nawet w przypadkach uzyskania wy-

niku przedoperacyjnego badania histo-

patologicznego wycinka, należy wykonać

badanie większych i licznych wycinków no-

wotworu usuniętego w całości w czasie za-

biegu operacyjnego (6). Badanie przedope-

racyjne powinno ponadto zawierać bada-

nie morfologiczne i biochemiczne krwi (ze

szczególnym uwzględnieniem aktywności

fosfatazy zasadowej), badanie moczu, okre-

ślenie stanu nerek oraz serca, szczególnie

w przypadkach planowanej chemioterapii.

W razie potrzeby wykonujemy inne bada-

nia dodatkowe, takie jak ultrasonograﬁ a

i tomograﬁ a komputerowa.

Wygląd mikroskopowy

Kostniakomięsaki są pierwotnymi mięsaka-

mi kości, których komórki wykazują poten-

cjał do tworzenia macierzy kostnej, niedoj-

rzałej kości nowotworowej, chociaż obec-

ność komponenty włóknistej, chrzęstnej,

a nawet przypominającej naczyniakomię-

saki też jest cechą tych guzów. W związ-

ku z tym, że kostniakomięsaki przypomi-

nać mogą inne pierwotne mięsaki kości, ta-

kie jak włókniakomięsaki ( ﬁ brosarcoma ),

chrzęstniakomięsaki ( chondrosarcoma )

czy naczyniakomięsaki ( hemangiosarco-

ma ), nowotwory o innym rokowaniu i cza-

sami innym sposobie leczenia to wskaza-

ne jest ustalenie ostatecznego rozpoznania

w trakcie badania przedoperacyjnego. Róż-

ne obszary tego samego nowotworu mogą

mieć odrębny wygląd, o czym należy pa-

miętać, przesyłając do badania niewielki

tylko wycinek masy guza (operacyjny czy

biopsyjny). Ponadto, oprócz obrazu przed-

stawionego powyżej, w wycinku obserwuje

się obszary przypominające swym wyglą-

dem tłuszczakomięsaki ( liposarcoma ) lub

nowotwory tkanki nerwowej (1). Klasyﬁ -

kacja kostniakomięsaków jest dość zawiła,

a rozpoznanie poszczególnych typów gu-

zów oraz odróżnienie ich od innych pier-

wotnych mięsaków, nawet w przypadku ba-

dania dużego wycinka nowotworu, może

być trudne. Klasyﬁ kacja kostniakomięsa-

ków u zwierząt domowych przedstawio-

na jest w tabeli 2 .

W zależności od składu macierzy pro-

dukowanej przez komórki guza kostniako-

mięsaki dzieli się na kilka rodzajów. Ko-

staniakomięsaki osteoblastyczne (proste,

kostniakomięsaki kostnawe, osteoblastic

554

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(9)

Prace poglądowe

coma) zawiera głównie niskozróżnicowa-

ne, przypominające komórki zrębu szpiku

nowotworowe osteoblasty oraz bardzo nie-

wielkie ilości macierzy kostnej lub beleczek

kostnych ( ryc. 4 ). Guzy te są bardzo agre-

sywne, niszczą otaczające tkanki i mogą

prowadzić do złamań patologicznych ko-

ści. Kostniakomięsaki złożone (combi-

ned osteosarcoma) to grupa guzów, obej-

mująca przypadki, kiedy nie można okre-

ślić, która z macierzy międzykomórkowej

jest dominująca.

Wygląd mikroskopowy kostniakomię-

saków u kotów jest odmienny niż u psów.

W większości przypadków miąższ nowo-

tworu zbudowany jest z komórek mezen-

chymalnych zatopionych w macierzy oste-

oidu produkowanego przez komórki no-

wotworowe. Niektórzy autorzy opisywali

podtypy histopatologiczne, które przypo-

minały opisane u psów (6). Cechą typo-

wą niektórych kostniakomięsaków u ko-

tów jest obecność dużej liczby komórek

olbrzymich oraz dość często występujący

rozprężający charakter wzrostu zmiany niż

typowy dla nowotworów złośliwych roz-

rost naciekowy.

Badanie mikroskopowe materiału po-

branego drogą biopsji aspiracyjnej cienko-

igłowej w niektórych przypadkach może

pozwolić na rozpoznanie kostniakomięsa-

ka bez określenia typu histopatologiczne-

go (23, 24). Z reguły do pobrania materia-

łu biopsyjnego nie jest wymagana sedacja

zwierząt, chyba że stwierdzi się wyraźną

bolesność zmiany bądź w przypadkach gdy

guzy są twarde i do uzyskania właściwej ja-

kości próbki wymagane są liczne nakłucia

w różnych miejscach (poszukiwanie miejsc,

w których możliwe jest wprowadzenie igły

poprzez uszkodzoną warstwę korową kości

do miąższu nowotworu). Wygląd komórek

kostniakomięsaka różni się w zależności od

typu histopatologicznego i stopnia zróżni-

cowania guza. Komórki posiadają różno-

rodny kształt i wielkość ( ryc. 5 ). Stosunek

wielkości jądra do cytoplazmy jest duży, ją-

dra są różnokształtne, okrągłe, wydłużone,

hiperchromatyczne, czasami stwierdza się

komórki wielojądrowe ( ryc. 6 ; 23). Jąderka

są liczne, różnokształtne, różnej wielko-

ści, często duże lub bardzo duże. Cytopla-

zma ma niewyraźne brzegi, jest silnie za-

sadochłonna, może być jakby rozmazana,

niekiedy zawiera drobne ziarenka lub pę-

cherzyki ( ryc. 7 ). Poza obecnością komórek

nowotworowych w tle oprócz erytrocytów

i leukocytów, można stwierdzić bezposta-

ciowe, kwasochłonne masy homogennego

osteoidu ( ryc. 8 ; 23)

Do cytopatologicznego różnicowania

kostaniakomięsaków od innych mezen-

chymalnych pierwotnych nowotworów

układu kostnego wykazujących ekspresję

wimentyny, takich jak: chrzęstniakomięsa-

ki, włókniakomięsaki, maziówczaki mięsa-

Ryc. 1. Kostniakomięsak osteoblastyczny, widoczne beleczkowate skupiska osteoidu oraz komórka olbrzymia;

barwienie hematoksylina-eozyna, pow. 200 ×

Ryc. 2. Kostniakomięsak osteoblastyczny; barwienie hematoksylina-eozyna, pow. 400 ×

Ryc. 3. Kostniakomięsak, widoczne komórki olbrzymie; barwienie hematoksylina-eozyna, pow. 400 ×

555

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(9)

Nowotwory narządu ruchu i psów i jkotów - kostniakomięsaki cz I.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: