Engels F - O upadku feudalizmu i początkach rozwoju burzuazji.pdf - Engels F - lewa_noga

Rewolucyjna Lewica Komunistyczna im. Kazimierza Mijala

Fryderyk Engels - O upadku feudalizmu i pocz±tkach rozwoju bur¿uazji

Autor: F. Engels

21.09.2009.

Fryderyk EngelsO upadku feudalizmu i pocz±tkach rozwoju bur¿uazji

OD REDAKCJINiniejszy nie dokoñczony szkic napisał Fr. Engels prawdopodobnie w koñcu 1884 roku.

Autor ukazuje w nim, jak wraz z rozkwitem w XIV—XV wieku miast włoskich i niemieckich,

rozwojem handlu i manufaktury rodziły siê w łonie starego systemu feudalnego nowe kapitalistyczne

stosunki społeczno-ekonomiczne. Obok ¶redniowiecznej cechowo-rzemie¶lniczej gospodarki powstaje

wówczas gospodarka towarowo-pieniê¿na, rozwija siê handel wewnêtrzny i ¶wiatowy, pojawia siê nowa

klasa: kupieckie mieszczañstwo. Do nowej struktury ekonomicznej dostosowuje siê struktura polityczno-

administracyjna. W Europie zachodniej kształtuj± siê pañstwa narodowe z siln± władz± królewsk±.

Omawiaj±c ów proces powstawania stosunków kapitalistycznych i monarchii narodowych Engels

podkre¶la postêpow± rolê, jak± odegrała w nim wła¶nie władza królewska, która — jak mówi

— &bdquo;reprezentowała... porz±dek w¶ród nieporz±dku" i rozdrobnienia feudalnego.

Praca Engelsa stanowi cenny przyczynek i klucz do wła¶ciwej oceny historycznych procesów formowania

siê monarchii absolutystycznych w XV i XVI w. w Europie.

W czasie gdy dzikie walki panuj±cej szlachty feudalnej napełniały swym zgiełkiem ¶redniowiecze, cicha

praca klas uciskanych podkopała system feudalny w całej Europie zachodniej i stworzyła warunki, w

których coraz mniej pozostawało miejsca dla pana feudalnego. Po wsiach, co prawda, panoszyła siê

jeszcze szlachta, znêcaj±c siê nad chłopami poddanymi, za¿ywaj±c rozkoszy kosztem ich znoju, tratuj±c

ich zasiewy, gwałc±c ich ¿ony i córki. Wokoło jednak wyrosły ju¿ miasta: we Włoszech, w południowej

Francji, nad Renem powstawały z popiołów starorzymskie municypia [1]; gdzie indziej, zwłaszcza w

¶rodkowych Niemczech, wznoszono nowe miasta; otoczone zawsze murami obronnymi i fosami, były to

twierdze daleko potê¿niejsze od zamków szlacheckich, gdy¿ zdobyæ je mogła jedynie wielka armia. Za

tymi murami i fosami rozwijało siê — cechowo-mieszczañskie i na do¶æ mał± skalê —

rzemiosło ¶redniowieczne, gromadziły siê pierwsze kapitały, zrodziła siê potrzeba nawi±zania stosunków

handlowych z innymi miastami i z reszt± ¶wiata, a wraz z potrzeb± tych stosunków — stopniowo

tak¿e powstały ¶rodki dla ich ochrony.

W piêtnastym wieku mieszczanie stali siê ju¿ bardziej niezbêdni w społeczeñstwie ni¿ szlachta feudalna.

Wprawdzie uprawa roli wci±¿ jeszcze stanowiła zajêcie przewa¿aj±cej czê¶ci ludno¶ci, a tym samym

główn± gał±¼ produkcji. Jednak¿e nieliczna garstka wolnych chłopów, którzy tu i ówdzie utrzymali siê

wbrew zakusom szlachty, dowodziła w sposób dostateczny, ¿e w rolnictwie główn± rzecz± jest praca

chłopa, a nie pró¿niactwo i eksploatacja uprawiana przez szlachtê. A ponadto równie¿ potrzeby szlachty

tak bardzo wzrosły i zmieniły siê, ¿e nawet dla niej samej miasta stały siê niezbêdne; bo przecie¿ jedyne

swoje narzêdzie produkcji, swój pancerz i swoj± broñ, sprowadzała ona z miast! Krajowe sukna, meble i

kosztowno¶ci, jedwabie włoskie, koronki brabanckie, futra z północnych krajów, pachnidła arabskie,

owoce lewantyñskie [2], korzenie indyjskie — wszystko, z wyj±tkiem mydła, nabywała od

mieszkañców miast. Rozwin±ł siê do pewnego stopnia handel ¶wiatowy; Włosi ¿eglowali po Morzu

¦ródziemnym, a stamt±d wzdłu¿ wybrze¿a atlantyckiego a¿ po Flandriê; Hanza [3], mimo powstaj±cej

konkurencji holenderskiej i angielskiej, wci±¿ jeszcze panowała nad Morzem Północnym i Bałtykiem.

Pomiêdzy północnymi a południowymi o¶rodkami handlu morskiego utrzymywano komunikacjê l±dow±;

drogi ł±cz±ce te o¶rodki biegły przez Niemcy. Podczas gdy szlachta stawała siê coraz bardziej zbyteczna i

coraz bardziej hamowała rozwój, mieszczañstwo stawało siê klas±, która reprezentowała dalszy rozwój

produkcji i handlu, o¶wiaty oraz instytucji społecznych i politycznych.

Cały ten postêp produkcji i wymiany był w rzeczywisto¶ci, według pojêæ dzisiejszych, bardzo ograniczony.

Produkcja była nadal skrêpowana formami czysto cechowego rzemiosła, zachowała wiêc sama jeszcze

charakter feudalny; handel pozostawał w granicach mórz europejskich i nie siêgał poza miasta wybrze¿a

lewantyñskiego, gdzie wymieniano produkty Dalekiego Wschodu. Jakkolwiek drobne i ograniczone było

rzemiosło, a w zwi±zku z tym — ciasny i ograniczony horyzont uprawiaj±cych je mieszczan, zdołali

oni jednak wywołaæ przewrót w społeczeñstwie feudalnym i byli przynajmniej w ci±głym ruchu, podczas

gdy szlachta trwała w zastoju.

Mieszczañstwo rozporz±dzało przy tym potê¿n± broni± przeciwko feudalizmowi —i był ni± pieni±dz.

W typowym gospodarstwie feudalnym wczesnego ¶redniowiecza prawie ¿e nie było miejsca dla pieni±dza.

http://www.1917.vizz.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 March, 2010, 00:00

Rewolucyjna Lewica Komunistyczna im. Kazimierza Mijala

Pan feudalny brał od swoich poddanych wszystko, czego potrzebował, b±d¼ to w postaci pracy, b±d¼ te¿

w postaci gotowych produktów; kobiety przêdły i tkały len i wełnê oraz sporz±dzały odzie¿, mê¿czy¼ni

uprawiali rolê; dzieci pasły bydło pana, zbierały dla niego owoce le¶ne, ptasie gniazda i ¶ciółkê; cała

rodzina miała ponadto obowi±zek dostarczania zbo¿a, owoców, jaj, masła, sera, drobiu, jałowizny i licho

wie czego jeszcze. Ka¿dy dwór feudalny był samowystarczalny; nawet ¶wiadczenia wojenne ¶ci±gane były

w naturze; handlu, wymiany nie było, pieni±dz był zbyteczny. Europa zepchniêta została do tak niskiego

poziomu, tak dalece rozpoczynała wszystko od pocz±tku, ¿e pieni±dz spełniał wtedy funkcjê w du¿o

mniejszej mierze społeczn± ani¿eli czysto polityczn±; słu¿ył do płacenia podatków, a zdobywano go

przewa¿nie w drodze grabie¿y.

Wszystko to siê teraz zmieniło. Pieni±dz stał siê znowu powszechnym ¶rodkiem wymiany i w zwi±zku z

tym ilo¶æ jego zwiêkszyła siê wydatnie; równie¿ szlachta nie mogła siê ju¿ bez niego obej¶æ, poniewa¿ za¶

do sprzedania miała niewiele lub nic, a grabie¿e równie¿ nie były ju¿ wcale rzecz± tak łatw±, musiała

zdecydowaæ siê na po¿yczanie od miejskiego lichwiarza. Na długo przedtem, zanim nowoczesne działa

poczyniły wyłomy w murach zamków rycerskich, były ju¿ one podminowane przez pieni±dz; w istocie

proch strzelniczy był, rzec mo¿na, jedynie komornikiem s±dowym w słu¿bie pieni±dza. Pieni±dz był w

rêkach mieszczañstwa potê¿nym narzêdziem realizacji równo¶ci politycznej. Wszêdzie tam, gdzie

stosunek pieniê¿ny wypierał stosunek osobisty, gdzie ¶wiadczenie pieniê¿ne wypierało ¶wiadczenie w

naturze — miejsce stosunku feudalnego zajmował stosunek bur¿uazyjny. Wprawdzie po wsiach, w

przewa¿aj±cej wiêkszo¶ci wypadków, przetrwała dawna prymitywna gospodarka naturalna; ale istniały

ju¿ całe okrêgi, gdzie, jak w Holandii, Belgii i nad dolnym Renem, chłopi uiszczali panom zapłatê w

pieni±dzu zamiast pañszczyzny i ¶wiadczeñ w naturze, gdzie panowie i poddani zrobili ju¿ pierwszy

decyduj±cy krok w kierunku przeobra¿enia siê we wła¶cicieli ziemskich i dzier¿awców, gdzie wiêc tak¿e i

na wsi polityczne urz±dzenia feudalizmu traciły sw± podstawê społeczn±.

¯±dza złota, która opanowała w tym czasie cał± Europê zachodni±, dowodzi w sposób uderzaj±cy, jak

bardzo ju¿ w koñcu piêtnastego wieku feudalizm był podkopany i do głêbi prze¿arty przez pieni±dz. Złota

szukali Portugalczycy na wybrze¿u afrykañskim, w Indiach i na całym Dalekim Wschodzie; złoto było

magicznym zaklêciem, które gnało Hiszpanów przez Ocean Atlantycki do Ameryki; o złoto przede

wszystkim pytał biały człowiek, gdy tylko stawiał nogê na nowo odkrytym brzegu. Lecz ten pêd do

dalekich Awanturniczych wypraw w poszukiwaniu złota, jakkolwiek urzeczywistniał siê pocz±tkowo w

formach feudalnych i półfeudalnych, był przecie¿ ju¿ w swoim zarodku całkowicie nie do pogodzenia z

feudalizmem, którego podstaw± była uprawa roli i którego wyprawy zdobywcze miały głównie na celu

zdobycie ziemi. Poza tym ¿egluga była zajêciem zdecydowanie mieszczañskim, które swój antyfeudalny

charakter narzuciło tak¿e wszystkim nowoczesnym flotom wojennym.

W wieku piêtnastym był wiêc feudalizm w całej Europie zachodniej w stadium zupełnego rozkładu; miasta

ze swymi antyfeudalnymi interesami, własnym prawem i uzbrojonym mieszczañstwem wbiły siê ju¿

wszêdzie klinami w obszary feudalne i uzale¿niły od siebie panów feudalnych czê¶ciowo społecznie, za

po¶rednictwem pieni±dza, a gdzieniegdzie równie¿ i politycznie; nawet po wsiach, tam gdzie dziêki

szczególnie sprzyjaj±cym warunkom podniósł siê poziom rolnictwa, dawne wiêzy feudalne zaczêły siê pod

wpływem pieni±dza rozlu¼niaæ; jedynie w krajach nowo zdobytych, jak w czê¶ci Niemiec na wschód od

Łaby albo na terenach zacofanych, oddalonych od szlaków handlowych, dawne panowanie szlachty kwitło

w dalszym ci±gu. Wszêdzie jednak — zarówno po miastach jak i po wsiach — wzrosły te

elementy ludno¶ci, które przede wszystkim domagały siê zaprzestania wiecznych, bezsensownych wojen,

owych zatargów panów feudalnych, które utrzymywały stan ci±głej wojny domowej — nawet

wtedy, gdy w kraju był obcy naje¼d¼ca — owo nieprzerwane i całkowicie bezcelowe pustoszenie,

ci±gn±ce siê przez całe ¶redniowiecze. Elementy te, za słabe jeszcze, by postawiæ na swoim, znalazły

silne oparcie na szczycie całego porz±dku feudalnego — we władzy królewskiej. I w tym oto

punkcie analiza stosunków społecznych prowadzi nas do analizy stosunków pañstwowych, z dziedziny

ekonomii przechodzimy w dziedzinê polityki.

Z mieszaniny ludów najwcze¶niejszego ¶redniowiecza wyodrêbniały siê stopniowo nowe narodowo¶ci, a w

toku tego procesu, jak wiadomo, w wiêkszo¶ci rzymskich niegdy¶ prowincji zwyciê¿eni zasymilowali

zwyciêzcê, chłop i mieszczanin — germañskiego pana. Nowoczesne narodowo¶ci s± wiêc równie¿

wytworem klas uciskanych. Jak siê odbywało to stapianie w jednych okolicach, rozgraniczanie w innych

— naocznie pokazuje nam opracowana przez Menkego mapa okrêgów ¶rodkowej Lotaryngii [4].

Wystarczy tylko ¶ledziæ na tej mapie liniê rozgraniczaj±c± romañskie i niemieckie nazwy miejscowo¶ci,

aby siê przekonaæ, ¿e w Belgii i dolnej Lotaryngii pokrywa siê ona w zasadzie z istniej±c± jeszcze sto lat

temu granic± jêzykow± francusko-niemieck±. Tu i ówdzie znajduje siê jeszcze jaki¶ w±ski obszar sporny,

gdzie obydwa jêzyki walcz± o pierwszeñstwo; na ogół jednak ju¿ wiadomo, co ma zostaæ niemieckie, a co

romañskie. Staro-dolno-frankoñska i staro-górno-niemiecka forma wiêkszo¶ci nazw miejscowo¶ci na tej

mapie dowodzi za¶, ¿e pochodz± one z dziewi±tego, najpó¼niej dziesi±tego stulecia, ¿e przeto granica

istniała ju¿ zasadniczo pod koniec panowania Karolingów. Po stronie romañskiej, zwłaszcza w pobli¿u

granicy jêzykowej, znale¼æ mo¿na nazwy mieszane, zło¿one z niemieckiego imienia i romañskiego

oznaczenia miejscowo¶ci, np. na zachód od Mozy, koło Verdun: Eppon curtis, Rotfridi curtis, Ingolini

http://www.1917.vizz.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 March, 2010, 00:00

Rewolucyjna Lewica Komunistyczna im. Kazimierza Mijala

curtis, Teudegisilovilla, dzi¶ — Ippecourt, Recourt la Creux, Amblaincourt sur Aire, Thierville. Były

to siedziby panów frankoñskich, małe kolonie niemieckie na terytorium romañskim, które wcze¶niej czy

pó¼niej uległy romanizacji. W miastach i na niektórych Obszarach wiejskich znajdowały siê silniejsze

kolonie niemieckie, które jeszcze przez dłu¿szy czas zachowały swój jêzyk; w jednej z nich np. powstała

jeszcze w koñcu dziewi±tego stulecia Pie¶ñ o Ludwiku [5]. Jednak¿e roty przysiêgi królów i mo¿nych z

842 roku [6], w których narzecze romañskie wystêpuje ju¿ jako jêzyk oficjalny Francji, dowodz±, ¿e

wielka czê¶æ panów frankoñskich była ju¿ wcze¶niej zromanizowana.

Gdy grupy jêzykowe były ju¿ rozgraniczone (pomijaj±c pó¼niejsze wojny zdobywcze, które doprowadziły

do wytêpienia całych plemion, jak np. wojny przeciwko Słowianom połabskim [7]), było całkiem

naturalne, i¿ posłu¿yły one za okre¶lon± podstawê do tworzenia siê pañstw i ¿e z narodowo¶ci zaczêły

rozwijaæ siê narody. Jak potê¿ny był ten czynnik ju¿ w dziewi±tym stuleciu, dowodzi szybkie załamanie

siê mieszanego pañstwa lotaryñskiego [8]. Aczkolwiek w ci±gu całego ¶redniowiecza granice jêzykowe i

pañstwowe nie pokrywały siê wcale, to jednak ka¿da narodowo¶æ na terenie Europy, z wyj±tkiem mo¿e

Włoch, reprezentowana była przez odrêbne wielkie pañstwo, a tendencja do tworzenia pañstw

narodowych, wystêpuj±ca coraz wyra¼niej i bardziej ¶wiadomie, stanowi jedn± z najistotniejszych d¼wigni

postêpu w ¶redniowieczu.

W ka¿dym z tych pañstw ¶redniowiecznych król stanowił najwy¿szy szczebel całej hierarchii feudalnej;

wasale nie mogli siê bez . niego obej¶æ, a jednocze¶nie ustawicznie buntowali siê przeciw niemu.

Podstawowy stosunek całej gospodarki feudalnej — nadawanie ziemi w zamian za ¶wiadczenie

pewnych usług osobistych oraz daniny — dostarczał ju¿ w swojej pierwotnej, najprostszej postaci

do¶æ powodów do sporów, zwłaszcza gdy tylu było zainteresowanych w poszukiwaniu zwady. A có¿

dopiero mówiæ o pó¼niejszym ¶redniowieczu, kiedy stosunki lenne wytworzyły we wszystkich krajach nie

daj±ce siê rozwikłaæ kłêbowisko zobowi±zañ i uprawnieñ, które były udzielane, odbierane, przywracane

na nowo, które przepadały na zawsze, były zmieniane czy te¿ dawane na odmiennych warunkach? Karol

¦miały np. był z tytułu jednej czê¶ci swoich krajów lennikiem cesarza, z tytułu innej — lennikiem

króla Francji; z drugiej strony, król Francji, jego pan lenny, był jednocze¶nie jako władca pewnych ziem

lennikiem Karola ¦miałego, swego własnego wasala. Jak¿e¿ wiêc mo¿na było unikn±æ konfliktów?

— St±d owa wieki trwaj±ca oscylacja wasali miêdzy ci±¿eniem do centrum królewskiego, które

jedyne mogło broniæ ich przed wrogiem zewnêtrznym i jednych przed drugimi, a odrywaniem siê od

centrum, w co bezustannie i w sposób nieunikniony zmieniało siê owo ci±¿enie; st±d owa nieustanna

walka miêdzy władz± królewsk± a wasalami, której dzika wrzawa zagłuszała wszystko inne w tym długim

okresie, kiedy rabunek był jedynym godnym wolnego mê¿a ¼ródłem zarobku; st±d owo nieskoñczone,

ci±gle siê odnawiaj±ce pasmo zdrad, skrytobójstw, trucicielstw, podstêpów i wszelkich mo¿liwych

podło¶ci, kryj±cych siê pod poetycznym mianem rycersko¶ci, przy czym nieustannie mówiło siê o honorze

i wierno¶ci.

Jest rzecz± oczywist±, ¿e w tym ogólnym rozgardiaszu władza królewska była elementem postêpowym;

reprezentowała bowiem porz±dek w¶ród nieporz±dku, kształtuj±cy siê naród — w przeciwieñstwie

do rozdrobnienia na buntownicze pañstewka wasalne. Wszystkie elementy rewolucyjne, które

kształtowały siê pod powierzchni± społeczeñstwa feudalnego, były w równej mierze zdane na władzê

królewsk±, co władza królewska na nie. Sojusz władzy królewskiej z mieszczañstwem datuje siê od

dziesi±tego stulecia; przerywany czêsto konfliktami — w całym bowiem ¶redniowieczu nic nie idzie

niezmiennie swoim torem — odnawiał siê ten sojusz, coraz ¶ci¶lejszy i potê¿niejszy, a¿ wreszcie

dopomógł władzy królewskiej do ostatecznego zwyciêstwa, w podziêce za co władza królewska ujarzmiła i

ograbiła swego sojusznika.

Zarówno królowie, jak i mieszczanie znale¼li silne oparcie w powstaj±cym stanie prawników. Wraz z

odkryciem na nowo prawa rzymskiego [9] nast±pił podział pracy miêdzy ksiê¿y, doradców prawnych

okresu feudalnego, a ¶wieckich znawców prawa. Ci nowi prawnicy byli od pocz±tku stanem zasadniczo

mieszczañskim; ponadto studiowane, wykładane i stosowane przez nich prawo nosiło charakter

zasadniczo antyfeudalny i w pewnym wzglêdzie bur¿uazyjny. Prawo rzymskie jest tak bardzo klasycznym

wyrazem prawnym stosunków ¿yciowych i kolizji społeczeñstwa, w którym panuje własno¶æ prywatna w

czystej postaci, ¿e wszystkie pó¼niejsze prawodawstwa nie zdołały ju¿ w nim nic istotnego poprawiæ.

Jednak¿e w ¶redniowieczu własno¶æ bur¿uazyjna była jeszcze mocno skrêpowana ograniczeniami

feudalnymi, polegała np. przewa¿nie na przywilejach; prawo rzymskie daleko wyprzedzało wiêc pod tym

wzglêdem tak¿e ówczesne stosunki bur¿uazyjne. Jednak¿e dalszy historyczna rozwój własno¶ci

bur¿uazyjnej mógł polegaæ tylko na przekształceniu jej we własno¶æ prywatn± w czystej postaci, co siê

te¿ stało. Silnym za¶ bod¼cem tego rozwoju musiało siê staæ prawo rzymskie, które zawierało ju¿ w

stanie gotowym wszystko to, do czego mieszczañstwo pó¼niejszego ¶redniowiecza dopiero nie¶wiadomie

d±¿yło.

Je¿eli nawet w bardzo wielu konkretnych wypadkach prawo rzymskie dostarczało pretekstu do

wzmo¿onego ucisku chłopów przez szlachtê, gdy np. poszczególni chłopi nie mogli dostarczyæ pisemnych

dowodów, i¿ s± zwolnieni od obowi±zuj±cych ciê¿arów, to w niczym to sprawy nie zmienia. Szlachta

znalazłaby takie preteksty równie¿ i bez prawa rzymskiego i znajdowała je codziennie. W ka¿dym razie

http://www.1917.vizz.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 March, 2010, 00:00

Rewolucyjna Lewica Komunistyczna im. Kazimierza Mijala

był to olbrzymi postêp, ¿e zaczêło obowi±zywaæ prawo, które absolutnie nie zna stosunków feudalnych i

wyra¼nie antycypuje nowoczesn± własno¶æ prywatn±.

Widzieli¶my, jak to w społeczeñstwie pó¼niejszego ¶redniowiecza szlachta feudalna stawała siê pod

wzglêdem ekonomicznym zbyteczna, co wiêcej, stawała siê zawad±; jak ju¿ i pod wzglêdem politycznym

stała na przeszkodzie rozwojowi miast i pañstwa narodowego, mo¿liwego podówczas jedynie w formie

monarchii. Mimo wszystko jednak utrzymywała siê szlachta dziêki okoliczno¶ci, ¿e posiadała jeszcze

wtedy monopol na władanie broni±, ¿e niemo¿liwe było bez niej prowadzenie wojen, staczanie bitew.

Równie¿ i to miało ulec zmianie; miał byæ zrobiony ostatni krok w kierunku wyja¶nienia szlachcie

feudalnej, i¿ min±ł okres jej społecznego i pañstwowego panowania, ¿e szlachcic w charakterze rycerza

przestał ju¿ byæ przydatny nawet na polu bitwy.

Zwalczanie systemu feudalnego za pomoc± feudalnego wojska, którego ¿ołnierze zwi±zani byli

¶ci¶lejszymi wiêzami ze swymi bezpo¶rednimi panami lennymi ni¿ z królewskim dowództwem armii,

oznaczało oczywi¶cie obracanie siê w błêdnym kole i dreptanie w miejscu. Od pocz±tku czternastego

wieku d±¿± królowie do uniezale¿nienia siê od tego feudalnego wojska i do stworzenia własnej armii. Od

tej pory widzimy w armiach królewskich wci±¿ rosn±c± czê¶æ, zło¿on± z oddziałów werbowanych, czyli

najemnych. Pocz±tkowo była to przewa¿nie piechota składaj±ca siê z szumowin miejskich i ze zbiegłych

chłopów poddanych, z Lombardczyków, Genueñczyków, Niemców, Belgów itd., u¿ywana do obsadzania

miast i do słu¿by w wojnie oblê¿niczej, nie nadaj±ca siê na razie prawie wcale do u¿ycia w otwartej

bitwie. Natomiast pod koniec ¶redniowiecza spotykamy ju¿ tak¿e rycerzy zaci±gaj±cych siê na słu¿bê do

obcych ksi±¿±t, ze swymi nie wiadomo jak skleconymi orszakami; zwiastowało to nieuchronny upadek

feudalnej sztuki wojennej.

Jednocze¶nie zaistniał w postaci miast i wolnych chłopów — tam gdzie tacy jeszcze istnieli lub

pojawili siê na nowo — podstawowy warunek powstania zdolnej do wojowania piechoty.

Dotychczas rycerstwo wraz ze swoim konnym orszakiem stanowiło nie tyle rdzeñ wojska, ile raczej samo

wojsko; chmara towarzysz±cych mu pieszych knechtów poddanych nie liczyła siê; w otwartym polu

— zdawała siê istnieæ jedynie po to, by uciekaæ lub rabowaæ. Przez cały okres rozkwitu feudalizmu

a¿ do koñca XIII wieku jazda staczała i rozstrzygała wszystkie bitwy. Od tej chwili sprawa siê zmienia, i

to na rozmaitych odcinkach równocze¶nie. Stopniowe zanikanie poddañstwa chłopów w Anglii stworzyło

liczn± klasê wolnych chłopów, posiadaczy gruntu (yeomen) lub dzier¿awców, a tym samym materiał na

now± piechotê, wyæwiczon± we władaniu łukiem, który był podówczas angielsk± broni± narodow±.

Wprowadzenie tych łuczników, walcz±cych zawsze pieszo, niezale¿nie od tego, czy podczas marszu

dosiadali koni czy nie, spowodowało istotn± zmianê w taktyce angielskiego wojska. Od czternastego

wieku pocz±wszy rycerstwo angielskie walczy najchêtniej pieszo, gdzie tylko na to pozwala teren lub inne

okoliczno¶ci. Za łucznikami, którzy rozpoczynaj± walkê i wykruszaj±, szeregi wroga, zwarta falanga

spieszonej jazdy rycerskiej czeka na atak nieprzyjaciela lub na dogodny moment do natarcia, podczas

gdy czê¶æ tylko pozostaje na koniach, aby bocznymi atakami zawa¿yæ na rozstrzygniêciu. Ówczesne

nieprzerwane zwyciêstwa Anglików we Francji [10] nale¿y przypisaæ głównie przywróceniu elementu

defensywnego w armii; były to przewa¿nie — w równej mierze jak bitwy Wellingtona w Hiszpanii i

Belgii — bitwy obronne poł±czone z ofensywnym przeciwnatarciem. Wraz z przyjêciem nowej

taktyki przez Francuzów — ca stało siê mo¿liwe, odk±d najemni kusznicy włoscy spełniali u nich

rolê łuczników angielskich — skoñczył siê zwyciêski pochód Anglików. Równie¿ na pocz±tku

czternastego wieku piechota miast flandryjskich odwa¿yła siê — i to czêsto z powodzeniem

— w otwartej bitwie stawiæ czoło francuskiemu rycerstwu, a cesarz Albrecht przez sw± próbê

zdradzenia wolnych chłopów szwajcarskich, podlegaj±cych bezpo¶rednio cesarstwu, na rzecz arcyksiêcia

Austrii, którym był on sam, dał impuls do stworzenia pierwszej nowoczesnej, o europejskiej sławie

piechoty [11]. W tryumfach Szwajcarów nad. Austriakami, a zwłaszcza nad Burgundami, jazda pancerna,

konna i spieszona, uległa ostatecznie piechocie, wojsko feudalne — pierwocinom nowoczesnego

wojska, rycerz — mieszczaninowi i wolnemu chłopu. A Szwajcarzy, aby ju¿ na samym wstêpie

zadokumentowaæ bur¿uazyjny charakter swojej — pierwszej w Europie — niezale¿nej

republiki, zaczêli natychmiast zamieniaæ swoj± sławê wojenn± na brzêcz±c± monetê. Zniknêły wszelkie

wzglêdy polityczne; kantony zamieniły siê w biura werbunkowe, ¶ci±gaj±ce najemnych ¿ołnierzy dla

oferuj±cych najwiêcej. Równie¿ i gdzie indziej, a zwłaszcza w Niemczech, rozbrzmiewały bêbny

werbunkowe; nie dorównano jednak w cynizmie temu rz±dowi, który zdawał siê istnieæ po to jedynie, aby

sprzedawaæ swoich poddanych, dopóki nie prze¶cignêli go ksi±¿êta niemieccy w czasach najgłêbszego

poni¿enia narodowego.

Poza tym równie¿ w czternastym wieku Arabowie poprzez Hiszpaniê przynie¶li do Europy proch

strzelniczy i artyleriê. A¿ do koñca ¶redniowiecza rêczna broñ palna nie miała wielkiego znaczenia, co

łatwo zrozumieæ, gdy siê zwa¿y, ¿e łuk strzelca angielskiego spod Crecy trafiał równie daleko, a mo¿e i

celniej — choæ nie z takim samym skutkiem — jak strzelba o gładkiej lufie, któr± posługiwał

siê piechur spod Waterloo [12]. Działo polowe było równie¿ jeszcze w powijakach; natomiast ciê¿kie

armaty zrobiły niejeden wyłom w wystawionych na ich obstrzał murach zamków rycerskich i obwie¶ciły

szlachcie feudalnej, ¿e proch strzelniczy przypieczêtował koniec jej panowania.

http://www.1917.vizz.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 March, 2010, 00:00

Rewolucyjna Lewica Komunistyczna im. Kazimierza Mijala

Rozpowszechnienie siê sztuki drukarskiej, odrodzenie studiów nad literatur± staro¿ytn±, cały ruch

kulturalny, który od 1450 r. bezustannie przybiera na sile i coraz bardziej siê rozpowszechnia —

wszystko to sprzyja mieszczañstwu i władzy królewskiej w walce z feudalizmem.

Współdziałanie wszystkich tych przyczyn, z roku na rok potêgowane wzajemnym ich oddziaływaniem

pr±cym coraz silniej w tym samym kierunku, zadecydowało w drugiej połowie piêtnastego wieku o

zwyciêstwie nad feudalizmem, odniesionym, co prawda, jeszcze nie przez bur¿uazjê, ale przez

monarchiê. Wszêdzie w Europie, a¿ po najodleglejsze kraje, które nie prze¿ywały okresu feudalizmu,

władza królewska uzyskała przewagê jednocze¶nie. Na Półwyspie Pirenejskim dwa z zamieszkuj±cych tam

romañskich szczepów jêzykowych poł±czyły siê, tworz±c Królestwo Hiszpanii, a Królestwo Aragoñskie

[13], mówi±ce po prowansalsku, podporz±dkowało siê kastylijskiemu jêzykowi literackiemu; trzecie

plemiê zjednoczyło swój obszar jêzykowy (z wyj±tkiem Galicji), tworz±c Królestwo Portugalii, iberyjskiej

Holandii; oddzieliło siê ono od centralnej czê¶ci kraju i działalno¶ci± na morzu dowiodło swego prawa do

odrêbnego istnienia.

We Francji udało siê wreszcie Ludwikowi XI, po upadku efemerycznego pañstwa Burgundzkiego [14], tak

dalece ustanowiæ reprezentowan± przez władzê królewsk± jedno¶æ narodow± na bardzo jeszcze

podówczas okrojonych terenach francuskich, ¿e ju¿ jego nastêpca (Karol VIII) mógł sobie pozwoliæ na

wtr±canie siê do swarów włoskich [15] i ¿e jedno¶æ ta stanêła pod znakiem zapytania raz tylko jeszcze

— na skutek reformacji — i to na krótko. Anglia zrezygnowała wreszcie ze swoich

donkiszotowskich wojen zdobywczych we Francji, w których byłaby siê w koñcu wykrwawiła. Szlachta

angielska szukała namiastki w wojnach Dwóch Ró¿ [16] i znalazła wiêcej, ni¿ szukała; wyniszczyła siê

zupełnie i wyniosła na tron dynastiê Tudorów, która potêg± władzy królewskiej przewy¿szała wszystkich

swych poprzedników i nastêpców. Kraje skandynawskie od dawna były zjednoczone; Polska po poł±czeniu

siê z Litw± [17], gdy władza królewska nie była jeszcze osłabiona, wstêpowała w okres swego

najwiêkszego rozkwitu, a nawet w Rosji obalenie ksi±¿±t udzielnych odbyło siê równocze¶nie ze

zrzuceniem jarzma tatarskiego i zostało ostatecznie przypieczêtowane przez Iwana III. W całej Europie

były tylko dwa kraje, gdzie władza królewska oraz niemo¿liwa wówczas bez niej jedno¶æ narodowa nie

istniały wcale lub tylko na papierze, a mianowicie: Włochy i Niemcy.

PRZYPISY

[1] Municypia (łac. municipia) — miasta w staro¿ytnym Rzymie i cesarstwie rzymskim; ich

mieszkañcy mieli samorz±d i korzystali z uprawnieñ obywateli rzymskich.

[2] Lewant — nazwa krajów poło¿onych na wschodnim wybrze¿u M. ¦ródziemnego.

[3] Hanza — zwi±zek północnoniemieckich miast handlowych powstały w XIII w., któremu

przewodziła Lubeka, posiadał własn± flotê i armiê, zmonopolizował handel bałtycki; przestał istnieæ w

wieku XVII.

[4] Spruner-Menke, &bdquo;Hand-Atlas zur Geschichte des Mittelalters und der neueren Zeit" [Podrêczny

atlas historii ¶redniowiecza i czasów nowo¿ytnych], 3 wydanie, 1874, mapa nr 32.

[5] Pie¶ñ o Ludwiku — poemat epicki napisany w dialekcie frankoñskim przez nieznanego poetê;

data powstania — koniec IX wieku; opiewa zwyciêstwo zachodniofrankoñskiego króla Ludwika III

nad Normanami pod Sancourt w 881 r.

[6] Teksty roty przysiêgi, jak± zło¿yli sobie nawzajem w Strasburgu w 842 r. wschodniofrankoñski król

Ludwik Niemiecki i zachodniofrankoñski król Karol Łysy wraz ze swymi wasalami.

[7] Słowianie połabscy — du¿a grupa plemion zachodniosłowiañskich, zamieszkałych miêdzy Odr±

a Łab±. Wielokrotnie odpierali najazdy plemion germañskich. Od X w. ziemie ich były stale naje¿d¿ane

przez feudałów niemieckich. W XII w. ziemie Słowian połabskich zostały podbite przez ksi±¿±t saskich.

Ludno¶æ została czê¶ciowo wyniszczona, czê¶ciowo zgermanizowana.

[8] Chodzi o pañstwo powstałe na obszarze pomiêdzy Skald±, Renem, Moz± i Somm±, które w połowie IX

w. odziedziczył po swym ojcu cesarzu Lotarze I król Lotar II. Od jego imienia pañstwo to otrzymało

nazwê Lotaryngii. Po ¶mierci Lotara II w roku 870 Lotaryngia została mniej wiêcej wzdłu¿ granicy

jêzykowej podzielona pomiêdzy dwóch jego braci, wschodniofrankoñskiego króla Ludwika Niemieckiego i

zachodniofrankoñskiego króla Karola Łysego.

[9] Prawo rzymskie — ogół przepisów prawnych obowi±zuj±cych w staro¿ytnym Rzymie; od¿yło

ono pod koniec ¶redniowiecza i dziêki doskonało¶ci form i instytucji, zwłaszcza w prawie prywatnym,

zostało przyjête we Włoszech i Niemczech (XV w.).

[10] Mowa o zwyciêstwach Anglików w czasie wojny stuletniej (1337—1453) miêdzy Angli± i

Francj±.

[11] Engels ma tu na my¶li odmowê cesarza niemieckiego Albrechta I, z domu austriackich Habsburgów,

uznania przywilejów przyznanych przez jego poprzednika, Adolfa z Nassau, kantonom szwajcarskim,

które stanowiły trzon Zwi±zku Szwajcarskiego. W ten sposób Albrecht pragn±ł utrzymaæ kantony w

uległo¶ci wobec ksi±¿±t austriackich. W XIV—XV wieku Szwajcarom udało siê rozgromiæ wojska

austriackich panów feudalnych i wzmocniæ pozycjê swego pañstwa, które formalnie podlegało tylko

Cesarstwu Niemieckiemu.

[12] Pod Crecy (północno-zachodnia Francja) miała miejsce 26 sierpnia 1346 r. jedna z najwiêkszych

http://www.1917.vizz.pl

Kreator PDF

Utworzono 27 March, 2010, 00:00

Engels F - O upadku feudalizmu i początkach rozwoju burzuazji.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: