Petra (Jordania).pdf

Petra (Jordania)

Na mapach: 30°19'43 ″ N 35°26'31 ″ E30.32861, 35.44194 [1]

Petra a

Obiekt z listy światowego dziedzictwa

UNESCO

Kraj

Jordania

Typ

kulturowe

Spełniane kryterium

I, III, IV

Charakterystyka

#326 [2]

Region b

Kraje Arabskie

Historia wpisania na listę

Wpisanie na listę

1985

na 9. sesji

a Oficjalna nazwa wpisana na liście UNESCO [3]

b Oficjalny podział dokonany przez UNESCO [4]

Petra (z gr. πέτρα "petra", skała ; arabski: البتراء , al-Bitrā ) to obecnie ruiny miasta Nabatejczyków , znajdujące się

w południowo-zachodniej Jordanii . Położona jest w skalnej dolinie, do której prowadzi jedna wąska droga wśród

skał – wąwóz As-Sik . Petra słynie z licznych budowli wykutych w skałach. W czasach antycznych, w okresie od III

w. p.n.e. d o I w. n.e. , miasto przeżywało czasy swojej świetności, będąc stolicą królestwa Nabatejczyków. Sami

Nabatejczycy zwali Petrę Rqm (Rakmu), co oznacza "wielobarwna".

Położenie

Petra leży w południowo-zachodniej części obecnej Jordanii. Położona jest na terenie wyżynnym, półpustynnym,

wśród skał ciągnących się na odległość ok. 1,6 km ze wschodu na zachód i z północy na południe, będących

zachodnią częścią masywu Dżabal asz-Szara. Dolinę Petry przecina koryto rzeki okresowej – Wadi Musa, której

dopływy okalają płaskowyże, na których rozrosło się antyczne miasto Nabatejczyków. Okoliczne całoroczne

strumienie wody zapewniały przeżycie tylko niewielkiemu osiedlu. Znaczny przyrost mieszkańców w czasie

największego rozkwitu Petry, spowodował, że Nabatejczycy musieli rozbudować system wodociągów i cystern

skalnych, by magazynować wodę dla wciąż rosnącej populacji. GPS 30°19 ′ N, 35°29 ′ E [5]

Petra (Jordania)

Dzieje

Zanim w Petrze osiedlili się Nabatejczycy, miejsce to już od wczesnego paleolit u zamieszkiwały różne grupy

myśliwych, zbieraczy i później koczowników. Ślady archeologiczne wskazują także na bardziej stałe osiedla w tym

miejscu z okresu neolity cznego (ok. 9000 p.n.e.) . Aż do podboju arabskiego dolina Petry regularnie zasiedlana była

przez różne grupy nomadów .

Pierwsze znane nam wzmianki o zamieszkujących Petrę Nabatejczykach pochodzą z IV w. p.n.e., ale z pewnością

byli oni tam już wcześniej – najprawdopodobniej od VI w. p.n.e. , kiedy to wyparli stamtąd Edomitów. Od III w.

p.n.e. rola miasta znacznie wzrosła, gdyż dzięki lokalizacji na skrzyżowaniu szlaków handlowych – z Indii do

Egiptu o raz z południowej Arabii do Syrii – stało się ważnym węzłem komunikacyjnym i handlowym w tym

regionie. Nabatejczycy z Petry czerpali zyski zarówno z zaopatrywania karawan w wodę i inne niezbędne środki w

trakcie podróży, jak również z nakładanych na kupców różnych opłat i handlu towarami (np. srebrem, kadzidłem ,

mirrą, żelazem, miedzią, złotem, kością słoniową). Bezpieczne położenie miasta wśród skał to kolejny czynnik,

który wpłynął na wzrost znaczenia Nabatejczyków i rozkwit Petry.

W okresie hellenistycznym, który dla Petry rozpoczął się odparciem wojsk Antygona Jednookiego w 321 r. p.n.e.,

Nabatejczycy zamieszkujący Petrę wiedli dość spokojne życie, skutecznie odpierając zakusy Ptolemeuszy i

Seleucydów n a swoją niezależność. Niewiele wiemy o tym okresie rozwoju skalnego miasta, jednakże to właśnie

wtedy Petra stopniowo stawała się stałym osiedlem o charakterze miejskim. Coraz większa słabość imperiów

hellenistycznych, sprzyjała rozwojowi Petry, która stała się ośrodkiem prężnej monarchii Nabatejczyków, stale

rozszerzającej swe władanie kosztem upadających mocarstw – głównie seleucydzkiego.

Nie wiadomo czy Aleksander Janneusz , który w r. 90

p.n.e. zajął Edom i Moab , przejął kontrolę nad Petrą,

być może tak, ale tylko nominalną, gdyż samo miasto

było bardzo trudno podporządkować. Gdy w 64 p.n.e.

na Bliskim Wschodzie zjawił się rzymski wódz

Pompejusz Wielki , zaprowadzając nowe porządki

polityczne w tym regionie, nie udało mu się narzucić

panowania Nabatejczykom nie mówiąc już o zdobyciu

Petry. W 62 p.n.e. przeciwko Petrze wyprawił się

kwestor Pompejusza Marek Emiliusz Skaurus, lecz

wycofał się podobno po otrzymaniu łapówki 300

talentów . Nie udało się zdobyć Petry później ani

królowi Judei , Herodowi Wielkiemu , próbującemu

zdobyć Petrę razem z egipską królową Kleopatrą , ani też cesarzowi Oktawianowi Augustowi . Niemniej jednak,

chociaż militarnie nie zdobyta, ani nie będąca tworem rzymskim, Petra czuła respekt przed Rzymem i swoimi siłami

wspierała imperium (np. podczas tzw. wojny aleksandryjskiej w 47 r. p.n.e.) . Dawało to władcom skalnego państwa

status państwa klienckiego, cieszącego się jako sojusznik imperium znaczną dozą niezależności. Właśnie na ten

okres przypada apogeum znaczenia i rozkwitu miasta, szczególnie za czasów panowania króla Aretasa IV ( 9 p.n.e. –

40 r. n.e.) . Szacuje się, że liczba mieszkańców miasta wahała się wówczas w granicach 30-40 000.

Stan formalnego sojuszu i względnej niezależności Petry, trwał aż do czasów cesarza Trajan a, który zajął miasto w

106 r ., w rok po śmierci ostatniego jej władcy Rabela II i ustanowił w nim stolicę nowej prowincji rzymskiej –

Arabii. W zasadzie aneksja Petry przez Rzym przeszła bez komplikacji i oporu ze strony miejscowej ludności. Był to

jednak kres niezależnego królestwa Nabatejczyków. W dalszym ciągu jednak Petra była ważnym centrum

handlowym w regionie, a podniesienie przez Trajana jej statusu z grodu – osiedla tubylczego do rangi miasta

rzymskiego, w dużym stopniu przyczyniło się do jej rozwoju. W roku 130 z awitał tam cesarz Hadrian w ramach

inspekcji wschodnich prowincji państwa, a także w celach turystycznych. Cesarz ten, lubiący odwiedzać ciekawe

miejsca i skądinąd znany jako architekt z zamiłowania, przyczynił się do pewnej rozbudowy centrum miasta. W

Deir, czyli "Klasztor" – budowla podobna do Khazneh, jednakże

znacznie od niej większa

Petra (Jordania)

ramach Pax Romana Petra za czasów Antoninów i Sewerów p rzeżywała swój ekonomiczny i kulturowy renesans. Po

soborze nicejskim w 325 r . w mieście zaczęło dominować chrześcijaństwo i tak było aż do najazdu arabskiego w VII

w. W średniowieczu, w okresie wypraw krzyżowych, Petra była zajęta przez krzyżowców, którzy zbudowali tutaj

dwie cytadele. Miasto zdobyte następnie przez Saladyna , zostało w znacznym stopniu zniszczone i popadło w ruinę,

z której się już nie podniosło. W upadku Petry miały też swój udział klęski żywiołowe, a konkretnie trzęsienia ziemi

z lat 110 , 303 , 363, 505 i 551. Szczególnie trzęsienie z 363 r. spowodowało wiele zniszczeń i przyczyniło się do

znacznego wyludnienia miasta.

Od 1965 r oku prowadzone są w mieście intensywne prace archeologiczne.

7 lipca 2007 obiekt został ogłoszony jednym z siedmiu nowych cudów świata .

Architektura

Petra nie od razu była miastem wykutym w skale. Pierwsi

Nabatejczycy, którzy przybyli do tego miejsca mieszkali

zazwyczaj w namiotach, które tworzyły dość luźne

obozowisko wśród skał, oraz w naturalnych jaskiniach,

których w dolinie Petry nigdy nie brakowało. Stopniowo,

wraz ze zmianą trybu życia nowych mieszkańców z

koczowniczego na osiadły, zaczęły wyłaniać się płaskie,

białe budynki, jakich i dziś można wiele zobaczyć na

terenie Jordanii. W okresie największego rozkwitu miasto

przecinała jedna główna ulica ( cardo maximus ), wyłożona

białym kamieniem i wiele jej bocznych odnóg. Na tarasach

umiejscowione były trzy duże rynki otoczone sklepami i

wreszcie, co jest najbardziej charakterystyczne w tym

mieście, liczne budowle wykute w skałach – począwszy od

świątyń i pałaców, a skończywszy na okazałych

grobowcach. Nie brakło w Petrze również dużego teatru –

jednej z najbardziej spektakularnych budowli tego miasta,

świadczącej o rozwoju kulturalnym miasta.

Petra w dużym stopniu była osiedlem wykutym w skale, co

już jest cechą oryginalną w stosunku do innych miast, ale

jednocześnie pod wieloma względami przypominała inne

miasta swojej epoki, takie jak np. Efez czy Cezarea

Nadmorska. Sami Nabatejczycy, będąc do niedawna ludem

koczowniczym, nie mieli tradycji budowniczych, co

wymuszało na nich sięgnięcie po wzorce innych kultur.

Dlatego charakterystyczną cechą architektury Petry jest skrzyżowanie stylów architektonicznych egipskich,

syryjskich, greckich (przede wszystkim hellenistycznych) i rzymskich, a do tego należałoby dodać rozwiązania

rodzime, zwłaszcza w zakresie zdobnictwa, co w efekcie doprowadziło do wypracowania przez Nabatejczyków ich

własnego, oryginalnego stylu.

Khazneh – zwana przez Beduinów „ Skarbcem Faraona ” –

wykuta w skale piętrowa budowla powstała ok. I-II w. n.e

Zasadniczo w rozwoju architektury Petry wyróżnia się trzy okresy:

• nabatejski – III-II w. p.n.e.;

• hellenistyczny – I w. p.n.e. – I w. n.e.;

• rzymski – II-III w.

Petra (Jordania)

Grobowce królewskie w Petrze

Znacznej rozbudowy miasta dokonał,

wspomniany już, Aretas IV w pierwszej poł.

I w. n.e. , nawiązując stylem głównie do

architektury rzymskiej. Czasy panowania

tego władcy w Petrze określa się mianem

złotego wieku budownictwa

monumentalnego. Wzniesiono wtedy

świątynię – tzw. Kasr al Bint Faraoun

(Pałac Córki Faraona), teatr, rozbudowano

istniejący system wodociągów.

W budownictwie monumentalnym dominują wpływy grecko-rzymskie, głównie z tego powodu, że powstały w

okresie rzymskiej dominacji politycznej i greckiej przewagi w kulturze i sztuce, narzuconej przecież również

Rzymowi. Jednakże architektura Petry nie jest tylko ślepym naśladownictwem klasycznych wzorów. Jej

wyróżniającą się cechą jest stosowanie licznych pilastrów z ciężkimi, bogato zdobionymi kapitel ami (mającymi

nawet swoją odrębną nazwę: kapitele nabatejskie), różniącymi się od ich gładkich hellenistycznych odpowiedników.

Różnica tkwiła zresztą nie tylko w zdobieniu, ale także w wyraźnym ignorowaniu tzw. proporcji złotego podziału

pomiędzy poszczególnymi elementami budowli, która była ściśle zachowywana w architekturze grecko-rzymskiej.

Groby, w swej najpospolitszej formie, były wykuwane w skałach jako jaskinie grobowe z bogato zdobionymi

wejściami w kształcie trójkąta. Spotkać można je także w kształcie piramid – tzw. nefesz – co wskazuje na silne

wpływy egipskie.

Oto niektóre z bardziej znanych budowli Petry:

• Khazneh (El Khazneh Faraoun) zwana przez Beduinów "Skarbcem Faraona" – wykuta w skale piętrowa

budowla powstała ok. I-II w. n.e. W pewnym sensie jest to sztandarowy i najsłynniejszy zabytek Petry. Nie jest

jasne przeznaczenie budowli, chociaż ostatnio przeważa pogląd, że był to grobowiec (a nie świątynia) któregoś z

władców Petry – być może Aretasa IV i jego żony;

• Deir , czyli "Klasztor" – nazwa pochodzi z okresu bizantyjskiego, kiedy to w budowli tej rzeczywiście znajdował

się klasztor chrześcijański. Jest to budowla na pierwszy rzut oka podobna do Khazneh, jednakże jest od tamtej

znacznie większa i okazała i prezentuje się bardziej majestatycznie; powstała ona najprawdopodobniej w okresie

panowania ostatniego króla nabatejskiego – Rabela II (70-106 n.e.);

• Kasr al Bint Faraoun , czyli tzw. Pałac Córki Faraona, lub też świątynia Duszary (lokalnego bóstwa

Nabatejczyków). Jest to świątynią wzniesioną z piaskowca w drugiej poł. I w. p.n.e. (za panowania Obodasa III

30-8 p.n.e.), albo w pierwszej poł. I w. n.e., czyli już za panowania Aretasa IV;

• wielki zespół Grobowców Królewskich na tzw. Ścianie Królewskiej, na który składają się „ Grób Urny ” , „ Grób

Jedwabny ” , „ Grób Koryncki ” i monumentalny „ Grób Pałacowy ” ; nie znaleziono w nich jednakże żadnych

szczątków;

• grobowiec Sekstusa Florentinusa ( namiestnika rzymskiego) wzniesiony ok. 130 r. n.e., w północnej części

miasta, to jeden z najbardziej znanych petrzańskich zabytków związanych bezpośrednio z Rzymianami. Oprócz

tego obiektu na terenie Petry znaleziono dość liczne groby rzymskich żołnierzy;

• teatr – jeden z największych obiektów w Petrze, mieszczący od 6 do nawet 10 tysięcy widzów; został

wybudowany najprawdopodobniej w I w. n.e., również za panowania Aretasa IV. Uważa się, że został on

znacznie rozbudowany po zajęciu Petry przez Trajana.

Petra (Jordania)

Petra w kulturze

Wykuta w skale piętrowa budowla

Khazneh – zwana „ Skarbcem Faraona ”

– posłużyła w filmie Indiana Jones i

ostatnia krucjata j ako świątynia

chroniąca Świętego Graala .

To właśnie m.in. ruiny starożytnej

Petry stanowią tło wydarzeń w jednym

z kryminałów Agathy Christie,

"Rendez-vous ze śmiercią".

Wybrana literatura

• W.Machowski, Petra – skalna

stolica Nabatejczyków, „ Nowy

Filomata ” R. I, 4/1997, s.293-308;

• W.Machowski, Petra, Wrocław-Warszawa-Kraków, 2007

• M.Sartre, Wschód rzymski. Prowincje i społeczeństwa prowincjonalne we wschodniej części basenu

M.Śródziemnego w okresie od Augusta do Sewerów (31 r. p.n.e. – 235 r. p.n.e.), Wrocław 1997;

• F.Bourbon, Petra. Sztuka i historia. Przewodnik po stolicy Nabatejczyków, Warszawa 2001;

• Oxford. Wielka historia Świata, t. IV. Cywilizacje Bl.Wschodu. Arabia-Cypr. Cywilizacje Azji. Chiny-Korea,

2005;

• B.Sobieraj, Petra – skalne miasto Nabatejczyków, "Archeologia Żywa" 1/2005 (31), s. 30-34.

• M.Piccirillo, L'Arabia cristiana – dalla provincia imperiale al primo periodo islamico, Milano 2002.

• P.Kaswalder – E. Bosetti, Sulle orme di Mosè – Egitto, Sinai, Giordania, nuova guida biblica e archeologica,

Bologna 2000.

• Petra – miasto wykute w skale [6]

• Petra – czerwone miasto na pustyni [7]

• Przebudźcie się! nr 6, z 22 marca 2000 Petra – miasto wykute w skale

Teatr – mieścił od 6000 do 8000, albo nawet do 10 000 widzów

Linki zewnętrzne

• Petra w obiektywie [8]

Zobacz też

• Nabatejczycy ,

• Arabia Petraea

• Arabia

• Arabowie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: