K. Poznański, Historia wychowania, cz. 1.pdf

(2890 KB) Pobierz
Microsoft Word - historia_wychowania.doc
Historia wychowania
Par uwag wst pnych
Zamieszczony ni ej tekst jest swoistym repetytorium wiedzy z historii wychowania,
jaka zwykle w tym, lub w podobnym zakresie, jest aplikowana studentom studiów
pedagogicznych w przekonaniu, e tworzy b dzie swoist podwalin dla budowy szeroko
rozumianej kultury pedagogicznej przez ukazanie zarysu dziejów kszta cenia i wychowania
dzieci i m odzie y w ró nych okresach historycznego rozwoju naszej europejskiej cywilizacji,
a wi c od czasów staro ytnych a po wspó czesno , ze szczególnym uwzgl dnieniem
naszych, polskich tradycji edukacyjnych.
Zamieszczony ni ej tekst nie jest prób napisania jeszcze jednego podr cznika
po wi conego historii wychowania, ale s to nieco rozbudowane moje notatki do wyk adów,
jakie z tego przedmiotu od kilkunastu lat prowadz dla studentów Akademii Pedagogiki
Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie i ju od 10 lat dla studentów Wy szej
Szkole Pedagogicznej ZNP w Warszawie.
Podstaw do ich opracowania by y g ównie nast puj ce podr czniki akademickie:
Stanis awa Kota Historia wychowania , Historia wychowania pod redakcj ukasza
Kurdybachy oraz Historia wychowania. Wiek XX pod red. Józefa Mi so, Dzieje o wiaty
polskiej napisane przez Ryszarda Wroczy skiego, Historia Filozofii W adys awa
Tatarkiewicza, Historia Chre cija stwa Paula Johnsona, Historia Ko cio a Katolickiego
ks. Mariana Banaszaka, Stefana Wo oszyna Dzieje wychowania i my li pedagogicznej w
zarysie oraz Stefana Kieniewicza Historia Polski .
W odniesieniu do dziejów wychowania w Polsce (i nie tylko), cz sto si ga em do
Monografii z dziejów o wiaty i Rozpraw z dziejów o wiaty wydawanych w Ossolineum
przez PAN pod red. ukasza Kurdybachy lub Józefa Mi so.
Dla uzupe nienia i wzbogacenia wiedzy zawartej w moich wyk adach, bez w tpienia
warto tak e zapozana si z innymi podr cznikami historii wychowania, które aktualnie
dost pne s na naszym runku wydawniczym, a mianowicie: Kalina Bartnicka i Irena Szybiak,
Zarys historii wychowania , Warszawa 2001, Wyd. ak ; Stefan Mo d e , Zarys historii
wychowania cz. I-III, Kielce 1992-1995, Wyd. Pedagogiczne ZNP; Jan Hellwig (red.)
Historia wychowania , Pozna 1994, Wyd. UAM; Hanna Markiewiczowa, Wybrane
zagadnienia z historii wychowania , t. 1, Warszawa 2001, Wyd. APS oraz Stanis aw Litak,
Historia wychowannia t. 1 do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, Kraków 2004, Wyd. WAM.
Ca y kurs moich wyk adów podzieli em na 12 rozdzia ów i na ko cu ka dego z nich
zamie ci em kilka pyta kontrolnych, które by mo e u atwi Czytelnikowi zwrócenie uwagi
na te zagadnienia, które w jego obr bie tematycznym wydaj si najwa niejsze.
Ca y tak skonstruowany tekst wyk adów zamierzam wyda drukiem. Zdaj sobie
spraw z jego niedoskona o ci. Nie wykluczam b dów w narracji i interpretacji. B d
wdzi czny za przekazanie mi poczt elektroniczn swoich spostrze e i uwag. Mój adres e-
meilowy: Karol.poznanski@neostrada.pl
Rozdzia I
Staro ytna Grecja
Karol Pozna ski
6212570.008.png 6212570.009.png
Pocz tki
kultury helle skiej si gaj mitycznego
w adcy Krety, króla Minosa , tj ok. 3
tys. lat p.n.e. Jej lady, to m.in. ruiny pa aców w Knossos, Faistos i Mallii.
Ludno staro ytnej Grecji sk ada a si
z plemion indoeuropejskich, które nap yn y
tu w ró nych okresach czasu. - ok. 2000 r. pne przybyli - Jonowie, w ok. 1700 r. -
Achajowie , twórcy pot gi Myken (na Peloponezie) , a ok. 1300-1200 r. - Dorowie ,
mieszkaj cy dot d w pó nocnej Grecji, w s siedztwie Macedo czyków, którzy obalili pot g
Myken.
Podbój Grecji przez Dorów i podzia ziemi mi dzy zwyci zców doprowadzi do
wykszta cenia si szczególnej sytuacji politycznej i rozdrobnienia terytorialnego. Powstaj
ci gle rywalizuj ce ze sob ma e pa stwa
miasta ( polis ), co by o ród em ich s abo ci
politycznej, ale w dziedzinie kultury przynios o wiele niezwyk ych wprost efektów.
po swojemu urz dza y swój ustrój polityczny i
piel gnowa y swój odr bny obyczaj w yciu rodzinnym i spo ecznym, ale jednolity podk ad
rasowy zapewnia ca ej kulturze helle skiej poczucie wspólnoty charakteryzuj ce si sta ymi
wspólnymi rysami, ale i mnóstwem odr bno ci szczepowych.
Wyra ne rysy kultury helle skiej ukszta towa y si ok. VIII - VII w . p.ne.
Wielki wp yw na ten proces mia o m.in. przyj cie w po owie IX w. - fonetycznego alfabetu
fenickiego sk adaj cego si z 24 znaków. W tym czasie yje i tworzy Iliad i Odysei
ok. 700 r. wiejski poeta H e z j o d pisze Teogoni ,
wielki epos, w którym opowiada o rodowodzie w i a t a, b
o g ó w (Uranos, Kronos,
Zeus) i h e r o s ó w, g ównych bohaterach greckiej religii i m i t o l o g i i.
Najwi kszy rozwój kultury greckiej przypada na IV
V w. Pod koniec IV w. Grecja
traci
niepodleg o . W
338 r ., król Macedonii Filip II (359-339) rozgromi wojska greckie w
bitwie pod Cheronej . Synem Filipa by Aleksander Wielki (336-323), który uwa any jest
za najwi kszego wodza staro ytno ci. Stworzone przez niego pa stwo si ga o wód rzeki
Indus i graniczy o z Indiami. W niespe na dwa wieki pó niej pot ga Macedonii zosta a
rozbita przez Rzym. W 168 r. po przegranej bitwie pod P u d y n
Macedonia upada.
Niebawem, w 146 r., po zdobyciu i zburzeniu przez Rzymian Koryntu , poszczególne
prowincje tego pa stwa zosta y wcielane do Rzymu.
Spo ecze stwo helle skie
dzieli o si na ludzi wolnych i niewolników. Niewolnicy
d wigali ci ar pracy fizycznej, rolnej, rzemie lniczej i pos ug domowych.
Grek
obywatel , zw aszcza zamo niejszy, który posiada wi ksz ilo ziemi,
po wi ca si wojnie, polityce i yciu publicznemu. Bra udzia w uroczysto ciach
Poszczególne miasta i wyspy greckie
prawdopodobnie H o m e r, za
6212570.010.png 6212570.011.png
pa stwowych i religijnych i zajmowa si yciem umys owym. Jego syn kszta ci si nie po
to, by przygotowywa si do pracy zawodowej. Szko a i wychowanie mia y dobrze usposobi
go do tego wszystkiego, co w przysz o ci b dzie go zajmowa o jako obywatela i obro c
wszystkich naj ywotniejszych interesów swojego pa stwa. Spraw naczeln by a obrona
jego niepodleg o ci , a wi c wychowanie mia o przede wszystkich charakter militarny.
Wojny z bli szymi i dalszymi s siadami prowadzono nie tylko w wp ywy polityczne
i podboje terytorialne, ale tak e o podbój nowych kolonii, o zabezpieczenie wymiany
towarowej i handlu, o pozyskanie nowych niewolników itd. Trzeba wi c by o zapewni
pa stwu odwa nych i dzielnych o nierzy, zdolnych wodzów i dobrych urz dników.
Cennym obywatelem by ten, kto sw t yzn fizyczn i moraln móg najwi cej odda
pa stwu us ug w czasie wojny, na placu boju, a w czasie pokoju
jak najskuteczniej
umacnia i przygotowywa je do przysz ej wojny.
Z tak rozumianych obowi zków obywatelskich wy ania y si ogólne cele wychowania
helle skiego.
Przede wszystkim troskliw opiek otaczano rozwój fizyczny m odzie y. Cia o by o
Najpierw starano si wzmacnia je i hartowa ,
a potem wiczy w zwinno ci i odporno ci na zm czenie. Oprócz niezliczonej ilo ci
pomys owych gier i zabaw, którymi zajmowano dziecko w wieku ch opi cym, ustali
si w zwyczaju greckim program wychowania gimnastycznego m odzie y, obejmuj cy tzw.
pentathlon , czyli skoki, biegi, rzucanie dyskiem i oszczepem oraz zapasy. wiczenia te
stanowi y swoisty wst p do pó niejszego wychowania wojskowego. Poza tym ka dy Grek
umia p ywa .
wiczenia pentathlonu cieszy y si szacunkiem w ca ej Helladzie . Dla popisywania
si w nich najsprawniejszej m odzie y urz dzani co cztery lata wielkie
igrzyska narodowe.
Ich geneza nie jest w pe ni wyja niona. By mo e, i pocz tek igrzysk by zwi zany z
uroczysto ciami ku czci zmar ych.
Homer w XXIII ksi dze Iliady
opisywa takie
igrzyska Achajów czasie walk pod Troj
(w XII w.). Brali w nich udzia najm niejsi
wojownicy wspó zawodnicz c w wy cigach rydwanów, w walkach bokserskich, zapasach,
biegach w zbroi, rzutach kul , w óczni i strzelaniem z uku, a zwyci zców wyró niano
cennymi nagrodami.
Pierwszy zapis o starogreckich igrzyskach pochodzi z 776 r. pne. Igrzyska czyli
greckich. W Atenach np. do
zawodów stawa a nie tylko doros a m odzie (efebowie), ale tak e kilkunastoletni ch opcy
przedmiotem szczególnej zapobiegliwo ci.
agones organizowane by y we wszystkich pa stwach
6212570.001.png 6212570.002.png
Najwi ksz popularno i ogólnonarodowy charakter mia y panhelle skie igrzyska
grup stanowili seniorzy ( presbytoroj).
W igrzyskach mogli uczestniczy tylko wolni obywatele greccy i to pod
warunkiem, e nie s ska eni czynem haniebnym.
olimpijskie odbywaj ce si co 4 lata na Peloponezie w Olimpii , w gaju po wi conym
Zeusowi . Tam, obok licznych wi ty , podziwia by o mo na pos g Zeusa wyrze biony
przez Fidiasza, uznany za jeden z cudów wiata. Te igrzyska stanowi y podstaw greckiego
kalendarza.
Aby umo liwi wszystkim Grekom udzia w igrzyskach - na czas ich trwania
ustanawiano powszechny pokój
- ekechejrija . Ka dy uczestnik by w tym czasie pod opiek
Zeusa i dlatego aden obywatel i adne pa stwo nie mia o pogwa ci tego pokoju.
Igrzyska mimo utraty przez Grecj niepodleg o ci i wielu ró nych wynaturze ,
przetrwa y do ko ca IV w. n.e.
Dopiero cesarz rzymski Teodozjusz I, arliwy chrze cijanin,
w 393 r. ne, zakaza ich odbywania, jako przejaw poga skich praktyk. Ostatnie odby y si
w Antiochii w 508 r.
Mimo szczególnego kultu dla cia a Grecy umieli zachowa granice w wychowaniu
gimnastycznym . Jednostronny nacisk na wyrabianie musku ów, na atletyk , nie by
szanowany, a zawodowe oddawanie si zapa nictwu, lub boksowi, by o wr cz w
pogardzie. Powszechnie uwa ano, e sama dzielno i sprawno fizyczna nie wystarcza dla
doskona o ci cz owieka, je eli w parze z ni nie idzie pi kno moralna i szlachetno
duchowa . A wi c widzieli cis y zwi zek wychowania fizycznego z wychowaniem
moralnym, z trosk o kszta cenie charakteru .
Ten idea nazywali kalokagathi
(kalos = pi kny i agatos = dobry).
Nic wi c dziwnego, e od wczesnego dzieci stwa wpajali dziecku zdrowe zasady
moralne; przyuczali je do post powania skromnego, pe nego umiarkowania, a m odzie
przyzwyczajali do unikania rubasznych gestów i ruchów, do stania i siedzenia w przyzwoitej
postawie, do chodzenia w milczeniu, do zachowania milczenia wobec starszych, do
skromnego ubioru itd. Szczególnie wpajano cze dla rodziców i szacunek dla starców.
W kszta ceniu charakteru i umys u g ówna rol odgrywa o wychowanie muzyczne .
Jego nazwa pochodzi od muz, od opiekunek nauk i sztuk. Obejmowa o piew, muzyk ,
poezj i taniec. Wi za o si ono z kultem religijnym, z czci bogów. Wprawdzie nie
ulegano m odzie y adnej nauki religii, ale z bóstwami zaznajamiano si ju od wczesnego
dzieci stwa, bo praktycznie aden moment ycia prywatnego i publicznego nie obchodzi si
( neoj), którzy walczyli z bezbrodymi m odzie cami ( agenejoj) . Zwykle osobn
6212570.003.png 6212570.004.png
bez czci bogów. W domu
zwracano si do nich ju to z podzi kowaniami za otrzymane
urz dza o publiczne, czasem
wielodniowe uroczysto ci z mod ami, ta cami, piewami, procesjami i ofiarami dla
utrzymania bóstw w yczliwym usposobieniu dla swoich celów i zamierze .
Dzieci i m odzie , w bia ych szatach, z ga zkami oliwnymi piewa y hymny do
bogów, recytowa y utwory najlepszych poetów. Urz dy dba y o to, by dziatwa i m odzie
by a w a ciwie przygotowana do udzia u w tych publicznych nabo e stwach. Od melodii i
rytmu wymagano harmonii, powa nego charakteru, ceniono styl surowy i melodie proste. Za
instrument narodowy uchodzi a pocz tkowo lutnia , a pó niej, tak e flet i klarnet . Cz owiek
umiej cy gra uchodzi za wykszta conego, ale nie ceniono wirtuozerii.
Kszta cenie muzyczne wi za o si tak e z wykszta ceniem literackim
poetyckim.
Do piewu i recytacji trzeba by o nauczy si wielu hymnów i poematów. wiczono pami ,
ch tnie przy tym uczono si czytania i pisania, poznawano histori w asnego szczepu, jego
bohaterów, królów, wodzów, filozofów i poetów.
ycie publiczne opiera o si na ustnym post powaniu . Obrady na zgromadzeniach
ludowych, czynno ci urz dnicze, s downictwo, przyjmowanie zagranicznych pos ów
wszystko wype niane by o osobi cie, przewa nie bez dokumentów i bez u ycia pisma.
Wymowa i konwersacja , przys uchiwanie si rozmowom starszych
przyczynia o
si samokszta cenia w tym zakresie m odzie y. By o to tym atwiejsze, bo w niewielkich
przecie miastach, ca e ycie publiczne koncentrowa o si na rynku, na ulicach i w domach.
Na polu wychowania m odzie y, jak i w ca ym yciu kulturalnym Grecji, widoczne
w celach i
sposobach przygotowania m odzie y do doros ego ycia by o wychowanie w Sparcie i
Atenach.
Wychowanie w Sparcie
Sparta - pa stwo d o r y j s k i e - istnia o od IX do IV w. Spartanie odznaczali si
szorstko ci usposobienia, zami owaniem do ycia wojennego i pragnieniem w adzy. Nie
dbaj c o warto ci umys owe i estetyczne, cenili ponad wszystko si . W wychowaniu dzieci
wiadomie nadawali taki sam jednostronny kierunek.
Twórc ustroju Sparty by Likurg (legendarny król z IX w. pne.) Ludno stanowili:
spartiaci - wolni obywatele; periojkowie -sprzymierze cy (rolnicy, kupcy, rzemie lnicy) i
heloci - niewolnicy (ujarzmieni Mese czycy, Lako czycy).
aski, ju to z pro bami o odwrócenie ich gniewu; pa stwo
by y znaczne ró nice mi dzy poszczególnymi szczepami. Przyk adem ró nic
6212570.005.png 6212570.006.png 6212570.007.png
Zgłoś jeśli naruszono regulamin