6_2003.pdf

MIESIÊCZNIK Towarzystwa Przyjació³ Konina

NR 6

1. Z kart

przesz³oœci

– ciekawostki z dawnej

prasy koniñskiej

Drodzy, Wierni Czytelnicy!

Aktualne KONINIANA po-

œwiêcone s¹ w du¿ej mierze 140-le-

ciu I Liceum Ogólnokszta³c¹cego im.

Tadeusza Koœciuszki w Koninie.

Statystycznie przez te lata szko³ê

opuœci³o w przybli¿eniu 7 300 ab-

solwentów. Nie zawsze by³a to szko-

³a z ulicy Mickiewicza. By³y inne

obiekty, ale tradycje szko³y œredniej

siêgaj¹ 140 lat. Wojciech Grêtkiewicz

próbuje przybli¿yæ historiê dotych-

czasowych Zjazdów Absolwentów

- to dla porz¹dku, zaœ El¿bieta Wik-

torska przedstawia sylwetki co zna-

mienitszych wychowanków. Znani

s¹ niejednokrotnie poza Koninem,

Polsk¹ i Europ¹ (sic!). Lech Hejman

kreœli dzieje szkolnictwa elementar-

nego. Ciekawe.

Martyrologiê pierwszych ofiar

wrzeœnia 1939 roku przywo³uje Ja-

nusz Gulczyñski. Przytacza wstrz¹-

saj¹c¹ reakcjê dzieci Aleksandra Ku-

rowskiego, naocznych œwiadków

egzekucji ich ojca. Zaœ œwiadków

trudnych lat wojennych i powojen-

nych, ch³opców w szarych mundur-

kach, przedstawia Antoni Podemski

kreœl¹c trzy wzruszaj¹ce ¿yciorysy. Ja

przypominam, mo¿e niezbyt eduka-

cyjne, ale nieskomplikowane i doœæ

„odwa¿ne” zabawy ch³opców w

pierwszych latach wolnoœci. Przepiêk-

ne i wzruszaj¹ce strofy poetyckie We-

nedy - te¿ absolwentki i te¿ znakomi-

tej i te¿ znanej daleko st¹d. Zachêca-

my, choæ zachêty nie potrzebuj¹ - czyli

o dziewczêtach z naszej „budy”.

PS Przed³u¿amy termin przysy³a-

nia odpowiedzi na konkurs fotograficz-

ny og³oszony w numerach 3 i 4. Czy¿-

by zagadki by³y zbyt trudne? Oj, nie

zna siê swojej Starówki.

PS Ostatnie ostrze¿enie dla po-

etów - za chwilê (30.09.) bêdzie za

póŸno.

PS Artyku³y czytelników zamie-

œcimy w edycji paŸdziernikowej - cier-

pliwoœci, wychodzimy tylko raz w

miesi¹cu.

PS Muszê podziêkowaæ najser-

deczniej Pani doktor Miros³awie L. -

takie s³owa, to ju¿ nie tylko otucha -

to transfuzja prawdziwego optymi-

zmu.

2. Ze wspomnieñ

– przedruk fragmentów

pamiêtników

i wspomnieñ

3. Z dziejów

Konina

– artyku³y o treœciach

historycznych, archiwalia

Stanis³aw Sroczyñski

Dzieje

oœwiaty

koniñskiej

wali tajniki rachunków po szeœæ go-

dzin oraz wdra¿ano im wiedzê oby-

czajow¹ i chrzeœcijañsk¹ po 1 godzi-

nie. Z biegiem czasu zmienia³y siê

przedmioty, dosz³y m.in. jêzyk rosyj-

ski, rysunek, geometria, jêzyk francu-

ski, gramatyka, historia narodowa, na-

uka o zdrowiu. Tygodniowo dzieci

przebywa³y w szkole 28 godz. Szko³a

ka¿dego roku organizowa³a publiczne

popisy uczniów w deklamacjach, p³yn-

noœci czytania, poprawnoœci liczenia,

wiedzy geograficznej i stopnia opano-

wania jêzyków polskiego, niemieckie-

go i rosyjskiego.

W latach 80. gdy zwiêkszy³a siê

liczba mieszkañców, tym samym licz-

ba dzieci, w Koninie czynne by³y 4

szko³y elementarne, dwie katolickie,

osobna dla ch³opców (w liczbie œred-

nio rocznie 90) i dla dziewcz¹t (ok. 60)

i po jednej - ewangelicka (30) we w³a-

snym budynku przy ulicy Wodnej i

¿ydowska (w liczbie dzieci œrednio

rocznie 80). Stan taki trwa³ do lat I

wojny œwiatowej. W szko³ach zatrud-

nionych by³o 3 nauczycieli i 2 nauczy-

cielki. Na prze³omie wieków byli to:

Szlakis, Kurczewska, Klec, w ¿ydow-

skiej Beatus i Berman, potem Krull

(pisany te¿ Król). Wszystkie cztery

szko³y by³y na utrzymaniu miasta,

które na pensje nauczycielskie w 1880

roku przekaza³o szkole 1315 rbs. Od

rodziców op³at za naukê dzieci nie

pobierano, ale i tak nie wszystkie dzieci

do szkó³ chodzi³y. Dziewczêta pobie-

ra³y naukê na pensjach Wandy Wierz-

chlejskiej, Heleny Semadeni, potem

Wandy Kakuriny i Janiny Komornic-

kiej. Ch³opców z wiêkszoœci rodzin

¿ydowskich uczyli religii ¿ydowskiej

i hebrajskiego prywatni me³amedzi w

licznych w Koninie chederach. W³adze

carskie, chocia¿ ustawowo zobowi¹-

zywa³y rodziców do posy³ania dzieci

do szkó³, to jednak tolerowa³y nieprze-

strzeganie tego obowi¹zku, nie zale¿a-

³o okupantowi na poziomie wiedzy

poddanych. Po odzyskaniu niepodle-

g³oœci dokonano reformy oœwiatowej,

powsta³o szkolnictwo powszechne, w

mieœcie zbudowano wspania³y obiekt

szkolny przy ulicy Kolskiej – dzisiej-

sza Szko³a Podstawowa nr 1.

Lech Hejman

4. Tworzyli

wizerunek

miasta

– sylwetki ludzi

zas³u¿onych dla miasta

Szko³y elementarne w Koninie

W jednym z nielicznie zachowa-

nych w koniñskim Archiwum Pañ-

stwowym dokumencie mo¿na wyczy-

taæ, ¿e od 1 kwietnia 1811 roku pru-

skie w³adze miasta uruchomi³y w Ko-

ninie pierwsz¹ szko³ê elementarn¹, ina-

czej powszechn¹. Tymczasem z in-

nych dokumentów wykorzystanych

przez Piotra Rybczyñskiego w publi-

kacji z okazji 130-lecia szko³y œredniej

wiadomo, ¿e ju¿ w latach 70. XVIII

wieku w mieœcie funkcjonowa³y dwie

takie szko³y, jedna dla ch³opców i dru-

ga dla dziewcz¹t. Szko³a mêska po re-

formie szkolnictwa po 1773 roku re-

alizowa³a program nauczania Komisji

Edukacji Narodowej. Wczeœniej, ju¿ w

koñcu XIV wieku edukacj¹ dzieci zaj-

mowali siê ksiê¿a (szko³a parafialna),

potem kler zakonny i osoby prywat-

ne.

opiekowali siê kolejni w Koninie pro-

boszczowie, chocia¿ mia³a charakter

wielowyznaniowy, w 1843 by³ to ks.

kanonik Maciej Drozdowski, w 1859

roku ks. A. Sielski. Szko³ê nadzorowa-

li, sprawdzaj¹c przestrzeganie rosyj-

skiej ustawy szkolnej z 1840 roku,

wizytatorzy wyznaczani przez Kura-

tora Okrêgu Naukowego Warszawskie-

go.

pierwszego nauczyciela szko³y. Razem

z nim uczy³ Lipiñski. W kolejnych la-

tach uczyli: Jan Marcinkowski, Feliks

Kalinowski i Aleksander Dunajewski

(do 1859 r.), po nim Franciszek Jar-

czewski, od 1860 roku Julian Buchwitz

i August Rotke. Szko³¹ zarz¹dza³ ze-

spó³ ludzi powo³ywany przez magi-

strat nazywany Dozorem Szkolnym.

W jego sk³adzie w 1822 roku byli:

Hoffmanowa, Ernest Guenther, Karol

Janowski, Ludwik Morawski, póŸniej-

szy burmistrz. Szko³a posiada³a bud¿et

roczny w wysokoœci 363 rb, przyzna-

wany przez w³adze miasta. Nauczy-

ciel I kategorii zarabia³ rocznie 150 rb,

kategorii II 105 rb.

Interesuj¹ca mo¿e byæ wiedza o

ówczesnych przedmiotach nauczania.

W 1821 r. w klasie pierwszej pozna-

wano i kreœlono litery polskie i nie-

mieckie (razem 11 godzin tygodniowo

i tak przez ca³y rok!). W klasie drugiej

pog³êbiano czytanie w jêzyku polskim,

niemieckim i po ³acinie, w klasie trze-

ciej obok jêzyków polskiego i niemiec-

kiego uczono historii naturalnej i geo-

grafii po 1 godz. tygodniowo. Ponadto

przez trzy lata, bo tyle trwa³a nauka w

szkole elementarnej, uczniowie pozna-

5. Naszym zdaniem

– wypowiedzi na aktualne

tematy dotycz¹ce

rozwoju miasta

W roku szkolnym (1810/11)

wœród kilkudziesiêciu uczniów - dzie-

ci koniñskich mieszczan, naukê pobie-

ra³o 17 ch³opców z rodzin ¿ydowskich,

w tym 3 mia³o wiêcej ni¿ 16 lat. W

roku szkolnym 1818/19 w klasie pierw-

szej uczy³o siê 107 (64 ch³opców i 43

dziewczyny), w klasie drugiej 83

uczniów (53+30), w klasie trzeciej 32

ch³opaków. Razem 222 uczniów. Dwa

lata póŸniej liczba uczniów zmala³a do

199, potem ros³a i w 1843 by³o ich

308, w tym z rodzin katolickich 239, z

ewangelickich 55 i ¿ydowskich 14.

W tym czasie nauczaniem dzieci

zajmowali siê: Stroiñski, Jaroszek i

£ukomski. Przez ponad 25 lat praco-

wa³ w Koninie Lucjan Podoski, miano-

wany przez Dozór Szkolny w 1817

roku i nominowany w 1828 roku na

6. Inspiracje

kulturalne

– poezja, proza, rysunek

koniñskich twórców

7. Z ¿ycia TPK

– zapowiedzi

i sprawozdania z imprez,

konferencji, zebrañ

Szko³a, o której na pocz¹tku tego

tekstu mowa, mieœci³a siê we w³asnym

parterowym drewnianym domku sto-

j¹cym w pobli¿u koœcio³a farnego. Na

tym samym miejscu w 1839 roku po-

stawiono budynek murowany cztero-

izbowy z komórk¹ na bibliotekê o war-

toœci 1282 rb. Na strychu w dwóch

izbach mieszkali nauczyciele. Szko³¹

8. Barwy

codziennoœci

– podpatrzone

fotoobiektywem obiekty

w mieœcie

Egzotyka

miasta

– podpatrzone

fotoobiektywem ¿ycie

mieszkañców

Oko w oko

– konkursy ze znajomoœci

miasta dla Czytelników

9. Inne

– tematy inne ni¿

wymienione powy¿ej

Budynek dawnej szko³y elementarnej

wspomnieñ

A jednak mi ¿al...

Kiedy w sierpniu br. chodzi³am

ulicami Wilna, miasta, w którym siê

urodzi³am, myœla³am o tych kilku miej-

scach, w których mija³o moje ¿ycie. O

Inowroc³awiu, gdzie na skutek repa-

triacji zamieszka³a moja rodzina, a ja

spêdzi³am w nim 20 lat, o Poznaniu,

mieœcie moich studiów, o Koninie

wreszcie, gdzie w I LO up³ynê³y mi –

jak¿e szybko! – lata mojej pracy za-

wodowej. Gdy odwiedzam teraz

„moj¹, nasz¹ szko³ê” widzê, jak bar-

dzo siê zmieni³a, podobnie jak miasto,

w którym mieszkam. Ciesz¹ mnie nie-

które przynajmniej z tych zmian, ale

za Bu³atem Okud¿aw¹ powtórzê „a

jednak mi ¿al” niekiedy tamtego stare-

go Konina i specjalnego, niepowtarzal-

nego uroku tamtej szko³y, której próg

przekroczy³am w paŸdzierniku 1964

roku.

Blisko czterdzieœci lat temu, w

pogodny paŸdziernikowy ranek wy-

siad³am z poci¹gu osobowego relacji

Poznañ-Kutno na peron stacji Konin.

Nie wiedzia³am wtedy, ¿e to moje

pierwsze spotkanie z wówczas niedu-

¿ym powiatowym miastem nad Wart¹,

bêdzie pocz¹tkiem ca³ego mojego dal-

szego ¿ycia, d³ugich lat pracy, stabili-

zacji rodzinnej, ¿e tak w³aœnie zaczy-

na³y siê „moje lata w Koninie”.

Po niespe³na roku podjê³am tu pra-

cê i wkrótce zadomowi³am siê w mie-

œcie, które wtedy rozpoczyna³o lata

szybkiego rozwoju. Pamiêtam, ¿e m³o-

dych adeptów zawodu nauczycielskie-

go (a przysz³o nas do pracy w 1965

roku kilkoro) starsi koledzy przyjêli

¿yczliwie i zrobili miejsce przy ogrom-

nym stole w pokoju nauczycielskim.

Od wrzeœnia 1968 roku zaczê³a siê

tworzyæ i bogaciæ tradycja szkolna, bo

wtedy mia³y miejsce dwa najwa¿niej-

sze w ¿yciu szko³y wydarzenia –

otrzyma³a imiê Tadeusza Koœciuszki i

sztandar, ufundowany ze sk³adek

uczestników I Zjazdu Absolwentów i

dotacji z Komitetu Rodzicielskiego.

Sztandar „jako wyraz ci¹g³oœci i jedno-

œci pokoleñ” (cyt. z uchwa³y I Zjazdu)

do dziœ o tym zaœwiadcza. Wydarze-

nia powy¿sze mia³y miejsce w dniach

I Zjazdu by³ych wychowanków, któ-

ry zorganizowa³ Komitet pod prze-

wodnictwem Stanis³awa Wiœniewskie-

go. Warto przypomnieæ, ¿e by³ on jed-

nym z jedenastu maturzystów, pierw-

szego w historii szkolnictwa koniñ-

skiego egzaminu dojrza³oœci w maju

1923 roku, osiemdziesi¹t lat temu. To

kolejna rocznica, z któr¹ kojarzyæ siê

bêdzie obecny V Zjazd, jubileuszowy,

zorganizowany w 140. rocznicê po-

wstania szko³y œredniej w Koninie.

Ten i kolejne zjazdy, co oczywi-

ste, by³y wspania³¹ okazj¹ do rozmów,

wspomnieñ i refleksji, spotkañ po la-

tach niewidzenia, porównañ starej i

nowej szko³y, nie takiej jak kiedyœ, ale

przecie¿ ci¹gle tej samej.

Zmieni³ siê zewnêtrzny wizerunek

budynku, unowoczeœnieniu uleg³o wnê-

trze szko³y, zmienili siê ludzie w niej

pracuj¹cy, przechodz¹ przez ni¹ nowe

roczniki uczniów. To jest naturalna

kolej rzeczy, jednak ci¹gle obiekt przy

ulicy Mickiewicza z rosn¹c¹ przed nim

wierzb¹, teraz potê¿niejsz¹ ni¿ gdy

zaczyna³am pracê, dla wielu mieszkañ-

ców Konina pozostaje miejscem, w

którym prze¿yli lata swojej m³odoœci,

zanim œwiadectwo maturalne otworzy-

³o przed nimi drzwi do œwiata ludzi

doros³ych.

Od pierwszej matury w 1923 roku

gimnazjum, potem liceum, ukoñczy³o

7285 uczniów. By³o wœród nich wielu,

którymi szko³a szczyci siê szczegól-

nie. Nie jest mo¿liwe wymieniæ ich

wszystkich, ale wspomnê kilku. Miej-

sce naczelne zajmuje Mieczys³aw Bek-

ker, póŸniejszy profesor w USA, au-

tor m.in. „Theory of Land Locoma-

tion”, wspó³twórca pojazdu ksiê¿yco-

wego, który ma na Politechnice War-

szawskiej salê wyk³adow¹ swojego

imienia, a w Koninie ulicê na osiedlu

Laskówiec. Drugi z braci Bekkerów,

W³adys³aw, te¿ nasz absolwent, by³ mi-

krobiologiem, wyk³ada³ na Uniwersy-

tecie Warszawskim. Zmar³ przedwcze-

œnie bêd¹c najm³odszym wiekiem pro-

fesorem w Polsce okresu miêdzywo-

jennego. Kariery naukowe zrobili: Woj-

ciech Bako – prof. SGH w Warszawie,

Janusz Gadzinowski, prof. i rektor AM

w Poznaniu, ks.Wojciech Hanc b. rek-

tor Seminarium Duchownego we W³o-

c³awku, obecnie wyk³adowca ATK w

Warszawie, Maria Kwiatkowska, Ma-

rian Wójtowicz i Piotr Jakubowski pra-

cuj¹ na UAM, a Anna (Mackiewicz) i

Tomasz Paw³owscy na Uniwersytecie

w Los Angeles, w dyplomacji W³ady-

s³aw Neneman. Nasi absolwenci reali-

zuj¹ siê tak¿e w pracy artystycznej,

wystarczy przypomnieæ pisarkê Jani-

nê Perathoner, kompozytora œwiato-

wej s³awy Jana Kaczmarka, aktorów -

Szymona Pawlickiego i Szymona Bo-

browskiego. W TVN coraz czêœciej

ostatnio s³yszymy Magdalenê Biednik.

W Koninie nie sposób policzyæ leka-

rzy, prawników, nauczycieli, ludzi ró¿-

nych zawodów, legitymuj¹cych siê

œwiadectwem ukoñczenia I Liceum,

swoj¹ prac¹ dobrze œwiadcz¹cych o

szkole, z której wyszli.

Szko³¹ pokoleñ nazwa³ swoje li-

ceum jeden z autorów wspomnieñ na-

pisanych na konkurs literacki „Moja,

nasza szko³a”. W wielu wspomnie-

niach (czêœæ z nich znajduje siê w biu-

letynie przygotowanym na V Zjazd)

odnajdujê to znacz¹ce podkreœlenie

miejsca szko³y w œrodowisku koniñ-

skim. Powsta³a ona 140 lat temu z pa-

triotycznych uczuæ dawnych miesz-

kañców Konina, z ich ambicji intelek-

tualnych, z szacunku dla wiedzy i ro-

zumienia znaczenia oœwiaty, z ofiar-

noœci i zaanga¿owania wielu ludzi.

Przetrwa³a wraz z nimi ciê¿kie lata

zaborów, wojenne zawieruchy, burzli-

we lata powojenne, ró¿ne zakrêty hi-

storii, kolejne reformy. W zmieniaj¹-

cym siê pejza¿u Konina, stolicy ziemi

kiedyœ „gwa³townie przebudzonej”,

szko³a jest utrwalonym piêkn¹ tradycj¹

miejscem, do którego wraca siê pamiê-

ci¹ nie tylko z okazji kolejnego zjazdu

absolwentów. Jak napisa³ W³adys³aw

Tupalski „Czas oddala wspomnienia

coraz bardziej, a one nie trac¹ nic ze

swego uroku” (cyt. z biuletynu na III

Zjazd).

El¿bieta Wiktorska

Zas³u¿eni

dla

koniñskiego

harcerstwa

Druhowie: Grzybowski,

Namys³owski, Miller

rzono pod kierunkiem druha phm. An-

toniego Studziñskiego Komendê

Hufca Konin, zosta³ instruktorem i

wychowawc¹ nowego pokolenia har-

cerzy, któr¹ to funkcjê sprawowa³ do

chwili powo³ania do wojska. Po odby-

ciu s³u¿by zasadniczej pozosta³ w

wojsku jako ¿o³nierz zawodowy. Zwol-

niony z wojska podj¹³ pracê w PSS

„Spo³em” w Koninie, potem w Zarz¹-

dzie Budynków Mieszkalnych. W

1990 roku wst¹pi³ w szeregi Harcer-

skiego Krêgu Seniora „Warta”. Jako

cz³onek Rady Krêgu jest inicjatorem i

czynnym uczestnikiem imprez, zbió-

rek, biegów harcerskich, popularyzuje

harcerskie piosenki.

¿y³ dru¿ynê harcersk¹. Otrzyma³a ona

dawn¹ nazwê IX Dru¿yny im. ks. Igna-

cego Skorupki nawi¹zuj¹c do tradycji

harcerstwa przedwojennego przez

m.in. utrzymywanie kontaktów z dh.

hm. Janem Sypniewskim. W 1950 roku

w wyniku ówczesnych decyzji poli-

tycznych dru¿yna zosta³a rozwi¹za-

na. Do harcerstwa druh Grzybowski

wróci³ w 1990 roku organizuj¹c z in-

nymi Harcerski Kr¹g Seniora „Warta”.

Bêd¹c cz³onkiem Rady Krêgu przez 10

lat by³ wspó³organizatorem zbiórek,

imprez kulturalnych, wycieczek i spo-

tkañ towarzyskich. Uczestniczy³,

wspólnie z Namys³owskim i Millerem,

w apelu przy grobie dh. hm. Sypniew-

skiego w Tarnowie, gdzie umieszczo-

na zosta³a miniaturka harcerskiego

krzy¿a, ufundowana przez kole¿eñ-

stwo z Krêgu. Jako by³y wojskowy

dh Grzybowski prezesuje Zwi¹zkowi

Kombatantów WP RP i by³ych WiêŸ-

niów Politycznych w Kole nr 1 w

Koninie.

Dwaj pierwsi do IX Dru¿yny Har-

cerskiej im. ks. Ignacego Skorupki wst¹-

pili w 1932 roku, trzeci dwa lata póŸ-

niej. Na zbiórkach poznawali zasady

musztry, poruszania siê po terenie, a

dru¿ynowy phm. Jan Sypniewski

wpaja³ im mi³oœæ do rodzinnego kraju.

Uczestniczyli we wszystkich uroczy-

stoœciach patriotycznych organizowa-

nych w mieœcie, sami wêdrowali po

najbli¿szej okolicy lub uczyli siê sa-

modzielnoœci ¿ycia na obozach letnich

w Gos³awicach, Ruminie, Tokarach.

Zbigniew Grzybowski i Kazimierz

Miller reprezentowali dru¿ynê na Miê-

dzynarodowym Zlocie Zwi¹zku Har-

cerstwa Polskiego w Spale w 1935 roku.

We wrzeœniu 1939 roku, do czasu

zajêcia Konina przez wojska niemiec-

kie, wraz z innymi uczestniczyli w

harcerskiej s³u¿bie obserwacyjno-mel-

dunkowej i porz¹dkowo-informacyj-

nej. Ju¿ w paŸdzierniku wst¹pili do

harcerskiej grupy konspiracyjnej za³o-

¿onej przez Jana Sypniewskiego. Za-

gro¿eni aresztowaniem zmieniali przy-

nale¿noœæ organizacyjn¹ i miejsca po-

bytu nie rezygnuj¹c z dzia³alnoœci an-

tyhitlerowskiej.

wrzeœniu 2001 roku do umieszczenia

w koœciele klasztornym oo. Francisz-

kanów tablicy poœwiêconej druhowi

hm. Henrykowi Osajdzie. Druh hm.

K.Miller jako by³y akowiec udziela siê

w wojskowym œrodowisku komba-

tanckim.

Druh hm. Kazimierz Miller pod

koniec lipca 1942 roku przerzucony

zosta³ na teren Generalnej Guberni.

Zamieszka³ w Skierniewicach i praco-

wa³ jako robotnik. Rok póŸniej wst¹-

pi³ do Armii Krajowej, aby walczyæ z

Niemcami pod pseudonimem ¯BIK.

Po wyzwoleniu Konina w lutym 1945

roku wróci³ do rodzinnego miasta, ale

ze wzglêdów politycznych zrezygno-

wa³ z dzia³alnoœci w harcerstwie. W

1990 roku wst¹pi³ do Harcerskiego

Krêgu Seniora „Warta”, zarazem jako

cz³onek Komisji Historycznej podj¹³

pracê nad publikacj¹ o udziale koniñ-

skich harcerzy w ruchu oporu. Wyka-

zywa³ du¿¹ aktywnoœæ organizuj¹c lub

czynnie uczestnicz¹c w wystawach,

spotkaniach , wycieczkach i konferen-

cjach. Z jego inicjatywy dosz³o we

Druh phm. Zbigniew Namys³ow-

ski podczas okupacji niemieckiej pra-

cowa³ jako krawiec. W kwietniu 1940

roku zosta³ aresztowany przez gesta-

po pod zarzutem rozprowadzania nie-

legalnych gazetek. Po paru tygodniach

œledztwa mimo tortur nie przyzna³ siê

do winy i zosta³ z wiêzienia zwolnio-

ny. Od jesieni tego roku aktywnie dzia-

³a³ w tajnej Narodowej Organizacji

Wojskowej. W sierpniu 1944 r. zosta³

wywieziony przez Niemców w okoli-

ce K³odawy do budowania umocnieñ

obronnych. Na pocz¹tku stycznia 1945

roku uciek³ z robót i ukrywa³ siê na

terenie Konina a¿ do wyzwolenia mia-

sta. Od 22 marca tego roku, gdy utwo-

Druh phm. Zbigniew Grzybow-

ski podczas okupacji pracowa³ jako ro-

botnik, zarazem ju¿ od 1940 roku

udziela³ siê w tajnej Narodowej Orga-

nizacji Wojskowej, póŸniej scalonej z

Armi¹ Krajow¹. We wrzeœniu 1942

roku w obawie przed aresztowaniem

opuœci³ Konin i zamieszka³ w £odzi

nie zrywaj¹c kontaktów z wojskowym

podziemiem. W wyniku dekonspira-

cji, na rozkaz prze³o¿onych, w 1943

roku zawiesi³ czynny udzia³ w ruchu

oporu. Czêsto zmienia³ miejsca za-

mieszkania, pracowa³ m.in. przy bu-

dowie linii telekomunikacyjnych. Po

wyzwoleniu i powrocie do Konina

zosta³ wcielony do wojska sk¹d wróci³

do naszego miasta i w 1946 roku za³o-

Trójka wymienionych harcerzy

posiada liczne odznaczenia pañstwo-

we, zawodowe, wojskowe i harcerskie,

które œwiadcz¹ o ich wzorowej s³u¿bie

dla dobra Polski, o ich wiernoœci har-

cerskiemu przyrzeczeniu. Ich posta-

wa i aktywnoœæ spo³eczna mog¹ byæ

wzorem do naœladowania przez m³ode

pokolenie koninian.

Czuwaj!

phm. Antoni Podemski

str. II

Historia Zjazdów Absolwentów I

Liceum Ogólnokszta³c¹cego w Koni-

nie jest przyk³adem wiêzi by³ych

uczniów ze szko³¹.

W 1963 roku z inicjatywy Stani-

s³awa Wiœniewskiego, Mariana Du-

szyñskiego, Kazimierza Jankowskie-

go, Jana Dzia³aka i Karola Radocha

dosz³o do spotkania kole¿eñskiego w

dniach 24-25 maja z okazji 40-lecia

pierwszej matury w Koninie. Na spo-

tkaniu zrodzi³a siê myœl o zorganizo-

waniu I Zjazdu Absolwentów. Uchwa-

lono, ¿e Zjazd mia³by siê odbyæ w 105.

rocznicê powstania szko³y, tj. w 1968

roku. Na czele Komitetu Organizacyj-

nego stan¹³ Stanis³aw Wiœniewski, wi-

Migawki ze zjazdów I LO

ceprzewodnicz¹cym zosta³ Eryk Ro-

sin. Zdecydowano, ¿e z okazji Zjazdu

zostanie opracowana publikacja po-

œwiêcona Ziemi Koniñskiej. Broszura

nosi³a tytu³ „Ziemia Koniñska gwa³-

townie przebudzona”.

21 wrzeœnia 1968 roku podczas

uroczystoœci zjazdowych Szkole nada-

no imiê Tadeusza Koœciuszki, ods³o-

niêto popiersie patrona i tablic pami¹t-

kowych, szko³a otrzyma³a sztandar. W

ZjeŸdzie uczestniczy³y 402 osoby, w

tym udzia³ wziê³o 369 wychowanków,

10 wychowawców i by³ych nauczy-

cieli oraz 23 osoby zaproszone. W trak-

cie wyst¹pieñ zaproponowano, aby

zjazdy wychowanków odbywa³y siê

regularnie co 10 lat. Wtedy te¿ powsta-

³o Zrzeszenie Wychowanków, którego

celem by³o prowadzenie intensywnej

dzia³alnoœci propaguj¹cej szko³ê w œro-

dowisku Konina. Aktywnoœæ cz³on-

ków Zrzeszenia doprowadzi³a do pod-

jêcia decyzji o przyœpieszeniu termi-

nu II Zjazdu o trzy lata.

27 wrzeœnia 1975 roku 254 uczest-

ników Zjazdu spotka³o siê w Domu

Kultury na uroczystoœci otwarcia.

Przewodnicz¹cy Komitetu Organiza-

cyjnego dr Jerzy Nawrotek poinfor-

mowa³ zebranych, ¿e w ZjeŸdzie

uczestniczy piêædziesi¹t roczników

absolwentów, najstarsi z 1923 i naj-

m³odsi z 1973 roku.

Po II ZjeŸdzie nast¹pi³ okres 20-

letniej przerwy w organizowaniu zjaz-

dów absolwentów. III Zjazd zorgani-

zowany przez grupê nauczycieli i

wychowanków mia³ miejsce w dniach

24-26 wrzeœnia 1993 roku. Z tej okazji

przygotowano publikacje o szkole.

Podczas Zjazdu m³odzie¿ wystawi³a

fragmenty „Balladyny” S³owackiego,

nawi¹zuj¹c w ten sposób do przedsta-

wienia zrealizowanego w 1922 roku

przez ówczesnych uczniów.

Bezpoœrednio po tym zjeŸdzie

zaczêto przygotowania do IV Zjazdu,

powo³uj¹c Stowarzyszenie Wycho-

wanków Szko³y Œredniej w Koninie.

Grupa inicjatywna opracowa³a statut i

zarejestrowa³a Stowarzyszenie w S¹-

dzie Wojewódzkim w Koninie.

IV Zjazd odby³ siê w dniach 24-25

paŸdziernika 1998 roku. W pierwszym

dniu w budynku szko³y mia³y miejsce

spotkania z nauczycielami, mecz pi³-

karski nauczyciele kontra absolwenci,

prezentacja sztuki teatralnej i bankiet.

Drugi dzieñ rozpoczêto msz¹ w ko-

œciele pw. œw. Bart³omieja, potem w

szkole odby³y siê spotkania towarzy-

skie, ogl¹danie zdjêæ z poprzednich

zjazdów i uroczystoœæ zamkniêcia.

Postanowiono, ¿e kolejny zjazd odbê-

dzie siê z okazji jubileuszu 140-lecia

szkolnictwa œredniego w 2003 roku.

Wyj¹tkowo uroczysty charakter bê-

dzie mia³ V Zjazd.

Wojciech Grêtkiewicz

wspomnieñ

Niemców most, zwany ¿elaznym, nad

zalewem rzeki. Co œmielsi skakali z

przêse³ do wody. Ale ci najœmielsi ska-

kali do Warty z mostu drewnianego, z

porêczy, albo z ³amaczy kry. Patrzyli-

œmy na to z zapieraj¹c¹ dech w piersi

zazdroœci¹ i niek³amanym podziwem.

Do nieco ³atwiejszych wyczynów na-

le¿a³y wyprawy nad Strugê (Powê),

aby siê wyk¹paæ. Struga by³a p³ytsza,

a wiêc bezpieczniejsza. Poniewa¿ ro-

dzice i tê formê naszej rekreacji nie-

zbyt tolerowali – w drodze powrotnej

na wszelki wypadek, aby nie wyda-

waæ siê zbyt czystymi, nacieraliœmy

siê piaskiem, zw³aszcza rêce. Za to

zim¹ mogliœmy bezkarnie, przez zala-

ne i zamarzniête ³¹ki, jeŸdziæ na ³y¿-

wach do tzw. „Borek” (dzisiaj „Szcze-

pid³” Powrót z ga³¹zk¹ zatkniêt¹ za

czapkê nobilitowa³ ³y¿wiarza bez ma³a

do koñca sezonu.

PS Wspomnienia napisane zosta³y

ku rozrzewnieniu Antków, Maæków,

Jurków, Zygmuntów, Stachów, Janków

i ca³ej rzeszy okreœlonych roczników,

którzy nie mieli zabawek, ale umieli

wspaniale prze¿yæ dzieciñstwo w po-

wojennych warunkach. Tekst ma rów-

nie¿ sprowokowaæ Czytelników do

przypomnienia gier i zabaw, o których

pewnie ju¿ zapomnieli.

Stanis³aw Sroczyñski

Nasze gry (po)wojenne

Gry i zabawy powojenne mojego

pokolenia by³y tyle¿ proste z powo-

du totalnego braku zabawek, co jednak

ekscytuj¹ce. Mieliœmy rozbudzon¹,

d³ugo przez okupacjê t³umion¹, dzie-

ciêc¹ ciekawoœæ œwiata oraz uzyskan¹

swobodê poruszania siê na przyk³ad

po miejskim parku dok¹d Polakom

Niemcy zabraniali wchodziæ. Ulubio-

nym placem zabaw by³y b³onia od uli-

cy Grunwaldzkiej po Wa³ Tarejwy.

Wtedy po³o¿one by³y ni¿ej ni¿ obec-

nie, co by³o o tyle wygodne, ¿e syste-

matycznie zalewa³a je Warta. Latem

k¹piele, zim¹ jazda na ³y¿wach (wspa-

nia³ych ³y¿wach przytraczanych do

butów rzemykami lub sznurkiem)

wype³nia³y nam czas.

Czas tu¿ po wojnie to nieograni-

czony dostêp do ró¿nego rodzaju bro-

ni oraz amunicji. Nic nie dawa³a sta³a

konfiskata przez rodziców tych nie-

bezpiecznych „zabawek”. Ju¿ nastêp-

nego dnia po zabraniu, tylko z nam

znanych Ÿróde³, uzbrajaliœmy siê zno-

wu po zêby. I choæ czêsto p³aciliœmy

najwy¿sz¹ cenê za te „zabawki”, to

musia³o min¹æ kilkanaœcie miesiêcy nim

rodzice poradzili sobie z nasz¹ bez-

trosk¹. W sukurs przysz³a szko³a, bo

w³aœnie dorastaliœmy do tego obowi¹z-

ku. Pierwsze gry i zabawy mia³y nie-

skomplikowan¹ nazwê – „ta-ta-ta” (z

akcentem na trzecie „ta”), co oczywi-

œcie imitowa³o dŸwiêk wylatuj¹cych z

lufy pistoletu – zagiêtego pod k¹tem

patyka – pocisków. Najlepszym obiek-

tem zabaw wojennych ówczesnych

czasów, by³a dzwonnica przy koœciele

farnym. Myœlê, ¿e up³yw czasu zatar³

nasz grzech wobec nieod¿a³owanej

pamiêci ksiêdza Cieœlaka. Walki o

dzwonnicê znacz¹co usta³y po Pierw-

szej Komunii. Niestety, podczas spo-

wiedzi byliœmy doœæ dok³adnie inwigi-

lowani i... nagradzani cukierkami, ale

najczêœciej obk³adani stosown¹ pokut¹.

Osobn¹ zabawê umo¿liwia³ spalo-

ny i pozostawiony prawie na œrodku

placu Wolnoœci czo³g. Niestety, byli-

œmy systematycznie przepêdzani

przez starszych kolegów – pamiêta-

my im to do dzisiaj. W³adali niepodziel-

nie czo³giem do jego likwidacji. Potem

musieli nas dopuszczaæ do komitywy,

no bo kto podawa³by im pi³ki podczas

gry w palanta. Byliœmy na tyle bez-

czelni, ¿e nieraz wymuszaliœmy na nich

zgodê na zrobienie kó³ka rowerem. To

by³o œwiêto, bo rower by³ jeden na kil-

ka ulic. Palant królowa³ niepodzielnie

w pierwszych powojennych latach,

poniewa¿ i regu³y, i przybory do jego

uprawiania by³y wyj¹tkowo nieskom-

plikowane. Pi³kê do palanta robiliœmy

z gumek (dzisiaj zwanych recepktur-

kami) wówczas ciêtych ze starych dê-

tek rowerowych. Gumkami oplatali-

œmy wielokrotnie ciasno zwiniêty

kawa³ papieru. Wychodzi³a wcale

zgrabna, wielkoœci ma³ej piêœci, pi³ecz-

ka, zwana przez nas dumnie „lanka”.

Podobnie proste utensylia wymagane

by³y do uprawiania klipy zwanej u nas

powszechnie str¹kiem (dwa patyki –

jeden d³u¿szy, drugi krótszy).

Niepodzielnie, tak zreszt¹ jak dzi-

siaj, królowa³a pi³ka no¿na, ale co to

by³a za pi³ka. Nazywaliœmy j¹ „szma-

ciank¹” – jednak¿e prawid³owe zrobie-

nie dobrej pi³ki-szmacianki to by³ praw-

dziwy majstersztyk. Mia³a przynaj-

mniej trzy zewnêtrzne futera³y-otuli-

ny, a œrodek wype³nia³y stare, koniecz-

nie ch³opiêce, poñczochy. To nie po-

my³ka, ch³opcy równie¿ nosili tzw.

nicianki, koniecznie do krótkich spode-

nek (latem i zim¹). Czas gry by³ nie-

normowany, a instytucja sêdziego

nieznana. W przypadku ró¿nicy zdañ

po prostu powtarzaliœmy ostatni¹ se-

kwencjê gry na zasadzie „oliwa nie¿y-

wa, ale zawsze sprawiedliwa”. Tacy

byliœmy honorni.

Do mocno nielegalnych zabaw na-

le¿a³y wycieczki na zawalony przez

dziejów

Konina

kulami, ¿e w po³owie niemal przerwa-

ne.

Egzekucja z 22 wrzeœnia 1939 r.

Du¿o mniej wiemy o drugim ska-

zañcu, Mordche S³odkim. W aktach

Urzêdu Stanu Cywilnego w Koninie

znajduje siê powojenne postanowienie

S¹du Grodzkiego z 18 listopada 1947

r., potwierdzaj¹ce s¹downie akt zgonu

Mordche S³odkiego, syna Dawida i

Sary z domu Herszlik, urodzonego w

Koninie 21 paŸdzirnika (2 listopada)

1873 r.

I jeszcze jeden akcent, zaprezen-

towana fotografia. Pochodzi z grupy

kilku ujêæ rejestruj¹cych egzekucjê.

Zrobili te zdjêcia Niemcy i nastêpnie

kazali wywo³aæ i zrobiæ odbitki w ko-

niñskiej pracowni fotograficznej pro-

wadzonej przez Sypniewskiego i Ru-

dziñskiego. Osta³y siê szczêœliwie te

materia³y. Bezsprzecznie mo¿na po-

wiedzieæ, ¿e to najbardziej znane oku-

pacyjne fotografie Konina. By³y pu-

blikowane wielokrotnie nie tylko w re-

gionalnym piœmiennictwie, ale i w

opracowaniach ogólnopolskich i albu-

mach rozprowadzanych na ca³ym œwie-

cie. Myœlê, ¿e nie mog³o zabrakn¹æ tego

historycznego akcentu w „Koninia-

nach”.

Niemcy weszli do Konina14 wrze-

œnia 1939 r., a ju¿ tydzieñ póŸniej, 22

wrzeœnia, dosz³o na pl. Wolnoœci, pod

œcian¹ historycznego Domu Zeme³ki,

do pokazowej, publicznej egzekucji,

która mia³a na celu przestraszyæ i zmu-

siæ do uleg³oœci spo³eczeñstwo koniñ-

skie.

W odwet za postrzelonego, czy te¿

pobitego ¿o³nierza niemieckiego – tak

g³osi³y oficjalne i sfingowane komuni-

katy okupacyjne – rozstrzelano za-

aresztowanych wczeœniej dwóch za-

k³adników: Polaka Aleksandra Kurow-

skiego, znanego w mieœcie dzia³acza

spo³ecznego i niepodleg³oœciowego, pe-

owiaka, w³aœciciela restauracji przy ul.

3 Maja nr 48, oraz przedstawiciela

spo³ecznoœci ¿ydowskiej, 70-letniego

kupca tekstyliów, Mordche S³odkiego.

Wydarzenie to, wielokrotnie przy-

pominane w piœmiennictwie historycz-

nym i miejscowej publicystyce, wy-

dawaæ by siê mog³o, ¿e jest ju¿ dosta-

tecznie znane. Osta³y siê, jako niezwy-

k³a pami¹tka czasów okupacji hitle-

rowskiej, otwory po kulach w œcianie

Domu Zeme³ki, a sprawê czci przy-

pomina wmurowana tam przed laty ta-

blica pami¹tkowa. Jednak wiedzê hi-

storyczn¹ na temat egzekucji z 22 wrze-

œnia wzbogacaj¹ wci¹¿ nowe akcenty

badawcze. Przed laty uda³o mi siê za-

poznaæ z materia³ami œledztwa, jakie

w 1967 r. prowadzi³a w tej sprawie

ówczesna Okrêgowa Komisja Badania

Zbrodni Hitlerowskich w Poznaniu. W

toku postêpowania przes³uchano dzie-

si¹tki œwiadków. Myœlê, ¿e warto w

„Koninianach” przytoczyæ fragmenty

relacji dzieci A. Kurowskiego, które

prze¿y³y egzekucjê naocznie. Oto np.,

co zezna³ œwiadek Wies³aw Kurowski,

syn zamordowanego:

(...) Wieczorem, dnia 21 wrzeœnia

1939 r. (...) miêdzy godzin¹ 22-23 do

mieszkania mego ojca Aleksandra Ku-

rowskiego (...) wszed³ patrol niemiecki

z³o¿ony z podoficera i dwóch ¿o³nierzy.

(...) Wyprowadzono ojca z mieszkania

na ulicê i prowadzono œrodkiem jezdni

z rêkami za³o¿onymi na ty³ g³owy. Na-

stêpnego dnia rano, id¹c w kierunku

rynku, zauwa¿y³em zbiegowisko ludzi,

którzy otaczali miejskiego woŸnego

znanego mi osobiœcie, który poda³ do

wiadomoœci donoœnym g³osem, ¿e o

godz. 10.00 rano odbêdzie siê na ryn-

ku publiczna egzekucja. (...) Uda³em

siê natychmiast na rynek, gdzie spê-

dzono spory t³um ludzi.

(...) Na rynku sta³ pluton egzeku-

cyjny pod wodz¹ oficera Wehrmachtu.

W pewnym momencie, gdy doprowa-

dzono na miejsce stracenia mego ojca i

M. S³odkiego, oficer niemiecki odczy-

ta³ treœæ wyroku. Nastêpnie ustawiono

po lewej stronie od bramy wejœciowej

pod gimnazjum, pod murem, skaza-

nych. Strzelaj¹cy ¿o³nierze niemieccy

ustawili siê w dwuszeregu, 6 lub 8 klê-

cza³o,a taka sama iloœæ sta³a z ty³u. Ten

sam oficer, który odczyta³ wyrok, mia³

w rêku pistolet. W chwili, gdy opuœci³

szybkim ruchem rêkê, pad³a salwa. Oj-

ciec mój i M. S³odki zwalili siê na chod-

nik. (...) Siostry mego ojca: Debiñska

Anna i Kurowska Stefania uzyska³y ze-

zwolenie na wydanie zw³ok z wiêzienia

i zabra³y cia³o do domu. Nastêpnego

dnia rano odby³ siê pogrzeb, w którym

wziê³a udzia³ tylko najbli¿sza rodzina...

Obszerny to cytat, a i tak przecie¿

mocno skrócony, dostosowany do

wymiaru prasowej publicystyki. Po-

s³u¿yliœmy siê tym tekstem, jako nie-

powtarzalnym, namacalnym œwiadec-

twem przesz³oœci.

W materia³ach dochodzeniowych

znalaz³a siê równie¿ niemniej cenna

relacja Barbary Jobdy (z domu Kurow-

skiej), córki zamordowanego, obecnie

mieszkanki Koszalina. Zezna³a ona, i¿

ca³e wydarzenie obserwowa³a z okien

nad aptek¹ na pl. Wolnoœci. Zemdla³a

us³yszawszy odczytany wyrok, od-

zyska³a przytomnoœæ dopiero na od-

g³os salwy egzekucyjnej. Zw³oki Ku-

rowskiego by³y tak podziurawione

Janusz Gulczyñski

str. III

Liceum w obiektywie

Paw³a

Hejmana

Janina Perathoner

Impresje ze Starówki (fragm.)

* * *

zorza zamiata ulice

poz³ocist¹ miot³¹

dachy budz¹ siê

i wyci¹gaj¹ ramiona

kominów

anteny strzepuj¹ resztki snu

na dzwoni¹cy budzik

œwita

* * *

dziewczêta spiesz¹ do „budy”

maj¹ jasne g³adkie cery

i przezroczyste oczy

nieœwiadomie uœmiechaj¹ siê

do swej m³odoœci

kochaj¹

* * *

bia³y koñ zeskoczy³ z wie¿y

(pasie siê na dolinnych ³¹kach)

zegar stan¹³

czeka na jego powrót

zmartwia³ i zatrzyma³ siê

czas

* * *

bry³a koœcio³a zamyka ulicê

kurz otula czerwone ceg³y

i bia³¹ kaplicê Zeme³ki

kasztany zrzucaj¹ liœcie

jesieñ...

ADRES REDAKCJI:

62-510 Konin, ul. Przemysowa 9, tel. 243 77 00, 243 77 03

NAKADEM Fundacji Przegldu Koniskiego Trzy Re

Redaguje zesp Zarzdu Towarzystwa Przyjaci Konina

ISSN 0138-0893

str. IV

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: