FILARY GOSPODARKI RYNKOWEJ
Ukuty przez A. Smitha terminem niewidzialna ręka rynku określa grę siły ekonomiczne, które dziś nazwalibyśmy rynkowym mechanizmem alokacji zasobów. Fundamentem tego koordynującego decyzje ekonomiczne jest wolny od ingerencji państwa rynek, instytucja, dzięki której komunikują się ze sobą ci, co mają coś do zaoferowania (podaż), z tymi, którzy na oferowane dobra i usługi maja ochotę (popyt) i dogadują się co do ilości i cen po jakich dochodzi do wymiany między nimi.
Dzięki rynkowym procesom ustalania ilości i cen w gospodarce dokonuje się proces alokacji zasobów. Alokacja to rozdysponowanie zasobów pomiędzy alternatywne zastosowanie oraz podział wytwarzanych dóbr pomiędzy członków społeczeństwa. Jeśli rynek nie potrzebuje tego, co oferuje sprzedający, lub potrzebuje w mniejszych ilościach, to otrzymają oni sygnał, że marnotrawią zasoby, że produkcji tego dobra należy zaniechać, albo przynajmniej ją ograniczyć. Jeśli rynek potrzebuje czegoś w większych niż dotychczas ilościach, to dostawcy dostaną sygnały, że tam właśnie należy skierować większą niż dotychczas ilość czynników.
Z logiki gospodarki rynkowej wynika, że kierujący się zyskiem producenci muszą brać te informacje pod uwagę i dostosować swoją działalność produkcyjną do potrzeb odbiorców. Jeśli chcesz mieć korzyści i unikać strat, to powinieneś robić to, czego żąda od ciebie rynek. Robienie, czego innego nie ma sensu, chyba, że ktoś do ciebie dopłaca. Poddawanie wszelkich decyzji ekonomicznych osądowi rynku jest warunkiem efektywności ekonomicznej i przyczynia się do wzrostu ogólnego dobrobytu.
Dlaczego gospodarka rynkowa dobrze na służy?
Korzystny dla jednostki wybór jednostki to wybór korzystny społecznie
A. Smith głosił, że jednostki motywowane własnym interesem, nie poddawane centralnemu kierowaniu, mogą współtworzyć spójne społeczeństwo gospodarujące, zdolne do podejmowania racjonalnych i efektywnych decyzji alokacyjnych.
Niewidzialna ręka rynku
Postępowaniem uczestników rynku kieruje niewidzialna siła, zmuszając ich do określonego zachowania. Pcha ona kierujące się na rynku własnym interesem podmioty gospodarujące do postępowania, które przynosi korzyści ogółowi. Można powiedzieć, że w grze rynkowej jednostka osiąga swój cel tylko wtedy, gdy, jej działalność pozwala realizować cele innych podmiotów. Każda jednostka, rodzina i przedsiębiorstwo pracują po to, żeby rozwiązać swoje problemy ekonomiczne, ale jednocześnie problemy całego społeczeństwa same z siebie rozwiązywane rozwiązane. Prowadzeni przez „niewidzialną rękę" uczestnicy rynku sami określają swoje cele i ustalają, w jaki sposób je realizują, starają się osiągać maksymalnych korzyści dla siebie. W gospodarce rynkowej każdy z nas troszczy się o siebie, ale każdy z nas pracuje (produkuje coś) dla wszystkich. Mimo, że każda jednostka kierują się w swoim postępowaniu egoistycznymi celami, to skutki tych indywidualnych decyzji korzystne są nie tylko dla nich, ale również dla pozostałych uczestników rynku.
Zmuszanie egoistycznych ludzi do pracy na rzecz innych jest największą siłą gospodarki rynkowej. Szczególnie wyraźnie widać to przy wynalazkach. Wiele z nich powstało nie dlatego, że wynalazcom zależało szczególnie na niesieniu pomocy innym, lecz wskutek silnego oddziaływania motywu zysku. Najczęściej wynalazcy pragnęli dorobić się fortuny. Jednak i tutaj potrzebna jest akceptacja. Wynalazek musi komuś służyć. Oto tajemnica szybkiego rozwoju gospodarki rynkowej wysokiego i rosnącego poziomu zaspokojenia potrzeb indywidualnych i społecznych.
Rynek daje wolność wyboru
W „modelowym procesie rynkowym" każdy człowiek ma całkowitą swobodę wyboru, co i ile ma produkować, i jakie dobra kupować za zarobiony dochód. Każdy z nas ma wpływ na wielkość swoich dochodów poprzez decydowanie, na ile chce być produktywny - jak ciężko chce pracować. Każdy z nas ma całkowicie wolny wybór, jeśli chodzi o to, co chce kupować.
W gospodarce rynkowej miliony konsumentów decydują o tym, które towary i w jakich ilościach kupować. Ogromna liczba przedsiębiorstw produkuje te dobra i zakupuje usługi czynników wytwórczych potrzebne do ich wytworzenia. Miliony właścicieli tych czynników decyduje, komu sprzedać ich usługi Wszystkie te motywowane interesem własnym decyzje indywidualne, konsumentów i producentów za pośrednictwem rynku wspólnie określają alokacje czynników wytwórczych.
Niezależne od siebie podmioty rynkowe dążą do maksymalizacji osobistych korzyści. Każdy z nas kierując się jedynie własnym, egoistycznym interesem, a mimo to działamy na korzyść ogółu.
Praktycznym przejawem działania niewidzialnej ręki rynku jest równoległe dążenie przedsiębiorców do maksymalizacji osiąganego zysku i konsumentów do maksymalizacji swojego zadowolenia, w ramach posiadanych możliwości finansowych.
Zysk przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej zależy od wielkości popytu na jego towary i kosztów, jakie musi on ponieść, aby wyprodukować. Wielkość zapotrzebowania na dany wyrób zależy zaś od tego, na ile producentowi udało się utrafić z ofertą w gusta i możliwości finansowe konsumentów. Jego własny zysk jest zatem uzależniony od tego, na ile „dogadza” nabywcy swoich produktów. Konsument na rynku posiada określoną siłę nabywczą. Wydając swoje pieniądze będzie kierował się możliwością uzyskania maksimum korzyści za własne środki.
Rynek i jego mechanizmy stanowią podstawową formę kreowania i dystrybucji bogactwa w społeczeństwie. Popyt i podaż decydują o tym, co, jak i dla kogo produkuje gospodarka. Na skutek wielu wyborów indywidualnych, rozstrzygane są społeczne problemy w skali makroekonomicznej.
Dotychczasowe próby określania profilu produkcji i konsumpcji w sposób administracyjny okazały się nieskuteczne i całkowicie nieefektywne. Chociaż na tzw. wolnym rynku również występują lokalne marnotrawstwa czy nieefektywności, ich skala jest znacznie niższa. Potwierdza to fakt, iż większość gospodarek centralnie planowanych rozwijała się wolniej od państw z dominującym modelem gospodarki rynkowej.
Fenomenem gospodarki wolnorynkowej jest działanie zasady niewidzialnej ręki rynku. Zgodnie z tą zasadą, sformułowaną przez angielskiego klasyka ekonomii Adama Smitha, przedsiębiorcy i konsumenci, dokonując w swoim interesie indywidualnych wyborów, przyczyniają się do stosunkowo najlepszej alokacji zasobów w skali całej gospodarki, a więc maksymalizacji dobrobytu społecznego.
Alokacja zasobów stosownie do potrzeb
W gospodarce opartej na rynku nie trzeba nikomu rozkazywać, jak ma postępować, jednak można być pewnym, że jeśli ktoś w społeczeństwie chce pączka, to wcześniej czy później pojawi się cukiernik, który go w potrzebnych ilościach wyprodukuje i dostarczy.
Gdy jakiegoś dobra jest w stosunku do naszych potrzeb za mało, to wcześniej czy później jego produkcja wzrośnie, i na odwrót, gdy jakiś towar wytwarzany jest w nadmiarze, jego produkcja zostanie zmniejszona, a gdy jakieś dobro jest nikomu niepotrzebne, to jego produkcja zostanie zaniechana.
Efektywność alokacyjna jest sytuacją, w której nikt nie może poprawić swojego położenia, nie pogarszając jednocześnie położenia kogoś innego.
Gdy wszystkie rynki cząstkowe osiągają stan równowagi przy danych ograniczeniach podaży (koszty) i popytu (preferencje nabywców) mechanizm rynkowy zapewnia największe korzyści zarówno producentom, jak i konsumentom. Każde inne rozwiązanie oznacza gorszą sytuację, jeśli nie wszystkich, to przynajmniej niektórych uczestników rynku. W warunkach równowagi ma zatem miejsce optymalne z punktu widzenia naszych potrzeb rozdysponowania zasobów, a to oznacza, że system jako całość jest efektywny.
W stanie równowagi zasoby społeczne są alokowane stosownie do potrzeb społecznych, czyli kierowane do dziedzin, w których potrzeby społeczne najpilniejsze. Dążenie do równowagi na wszystkich rynkach jednocześnie jest zatem jednoznaczne z dążeniem optymalizacji produkcji z punktu widzenie naszych potrzeb.
Konsumenci kierują procesami alokacji
Praktycznym przejawem działania niewidzialnej ręki rynku jest równoległe dążenie przedsiębiorców do maksymalizacji osiąganego zysku i konsumentów do maksymalizacji swojego zadowolenia, w ramach posiadanych możliwości finansowych. Rynek jest płaszczyzną konkurencji, która stawia konsumenta i jego prawa w centrum obrotu gospodarczego.
Konsument, który dysponuje na rynku określoną siłę nabywczą i posiada swobodę wyboru, wydaje pieniądze kierując się chęcią uzyskania maksimum korzyści, kupuje więc dobra i usługi które mają dla niego odpowiednio dużą użyteczność. Dokonując zapłaty przekazuje producentowi wartość, której nośnikiem są pieniądze. Czy ma on bezpośredni wpływ na cenę produktu? Teoretycznie – nie. Ale w praktyce... jeśli uważa, że jakiś produkt jest zbyt drogi – nie kupuje go. Jeśli do podobnego wniosku dojdą inni potencjalni klienci, sprzedawca będzie musiał wziąć to pod uwagę. Od tego właśnie jest wolny rynek – aby skonfrontować oczekiwania sprzedawców i kupujących w celu ustalenia ceny towaru.
Dzięki otrzymanym ze sprzedaży przychodom producent może zapłacić swoim dostawcom, a także gospodarstwom domowym, które udostępniają mu środki produkcji w postaci kapitału i pracy. Pozostająca mu zapłaceniu wszystkich kosztów nadwyżka to jego zysk.
Zysk przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej zależy od wielkości popytu na jego towary i kosztów, jakie musi on ponieść, aby wyprodukować. Wielkość zapotrzebowania na dany wyrób zależy zaś od tego, na ile producentowi udało się utrafić z ofertą w gusta i możliwości finansowe konsumentów. Jego własny zysk jest zatem uzależniony od tego, na ile „dogadza” nabywcy swoich produktów.
Poprzez swoje wyboru konsument może decydować o tym, który przedsiębiorca osiągnie zysk i utrzyma się na rynku, a które będzie musiało go opuścić. W ten sposób na rynku utrzymują się tylko ci przedsiębiorcy, którzy są wynagradzani przez nabywców ich dóbr i usług.
Poprzez głosowanie swoimi pieniędzmi konsumenci powodują, że produkcja bardziej potrzebnych im w danym momencie wyrobów rośnie, a mniej potrzebnych maleje. Zmiany ich pragnień przejawiają się w ruchach krzywych popytu. Ich efektem są zniżki lub zwyżki cen rynkowych zmierzających samoczynnie w kierunku równoważących popyt z podażą. Efektem zmian cen jest wzrost lub spadek zyskowności produkcji poszczególnych dóbr, a końcowym rezultatem jest wzrost lub spadek oferowanych do sprzedaży i kupowanych ilości.
Jeżeli powstanie, np. nadmiar oferowanych przez producentów na rynku ilości w stosunku do aktualnych potrzeb, czyli gdy dostarczane produkty będą one w stosunku do potrzeb zbyt obfite, producenci, aby je sprzedać zmuszeni będą pod presją nabywców obniżyć ich ceny, ponadto konieczne będzie zmniejszenie produkcje do poziomu odpowiadającego faktycznym potrzebom nabywców.
Funkcjonujący w systemie gospodarczym mechanizm rynkowy, prowadzi do przesuwanie czynników wytwórczych, od branż i gałęzi nierentownych do dziedzin, w których znajdują korzystniejsze zastosowanie. Skutkiem działania mechanizmu rynkowego jest zatem samoczynne dążenie do alokacji czynników wytwórczych zgodnie z potrzebami konsumentów. Oznacza to, że w gospodarce opartej na niewidzialnej ręce rynku konsumenci nieświadomie kierują rynkowym mechanizmem alokacji, tak by wytwarzane były potrzebne im dobra i usługi Jest to największa zaleta mechanizmu rynkowego.
Rynek nie dopuszcza do marnotrawstwa
Producenci w swym postępowaniu nie kierują się życzliwości i chęcią jak najlepszego zaspokojenia potrzeb kupujących, lecz chęcią osiągnięcia z produkcji i sprzedaży maksymalnych korzyści, czyli zysku.
Rys A Rys B
S
C C
Cmin Ce
Cmax
D Qs Qd
Mając to na względzie wytwarzają tylko te dobra i usługi, w ilościach potrzebnych nabywcom, których rynkowa cena jest na tyle wysoka, by pokrywała ponoszone przez nich koszty i przynosiła im zadawalające zyski. Nie będą zatem, co ilustruje powyższy rysunek A, wytwarzać dóbr, za które nie otrzymają od nabywców minimalnej zadawalającej ich ceny.
Tendencja do samoczynnego ustalania się ceny na poziomie równowagi rynkowej rys B eliminuje możliwość produkowania dóbr nikomu nie potrzebnych.
Ponadto samoczynne dążenie do ustalania się cen równowagi rynkowej nie dopuszcza do trwałego występowania pokazanej na rysunku A poniżej nadwyżki podaży nad popytem ani jak to pokazuje rys B nadwyżki popytu nad podażą.
Równowaga rynkowa Nierównowaga rynkowa
C D S C D S C D S
C1 nadwyzka
Ce E Ce E Ce E
C2
Niedobór
Qd=Qs Qd< Qs Qs < Qd
Uruchamiane samoczynnie procesy dostosowawcze zachodzić będą tak długo, dopóki rynek nie osiągnie nowego do stanu równowagi. Likwidując towarzyszące nierównowadze nadwyżki lub niedobory mechanizm rynkowy nie dopuszcza, by zasoby były używane w zbyt dużych, lub zbyt małych ilościach w stosunku do aktualnych potrzeb. Dążenie do osiągnięcia stanu optymalnego jednoczenie dla konsumentów i producentów oznacza, że mechanizm rynkowy rodzi tendencję do efektywnej alokacji zasobów, co oznacza, że dobrobyt konsumentów lub producentów uległby ograniczeniu przy powiększaniu lub zmniejszaniu wielkości produkcji w stosunku do tych, które są wyznaczone w punkcie równowagi przez mechanizm rynkowy.
Jak wiemy drugim warunkiem efektywnej alokacji jest to , by zasoby były wykorzystywane w pełni. Zwolennicy wolnego rynku twierdzą, że mechanizm sprzyja spełnieniu również i tego kryterium. Działanie mechanizmy rynkowego prowadzi bowiem do maksymalizacji wielkość produkcji jaką w danych warunkach chcę dostarczać producenci a nabywcy kupować.
Rys A Rys. B Rys C
D S
D
Cw * S
C1 * Ce
Cn * C2 *
D D
Q1 Q2 QE= max
Przeanalizujmy pod tym kątem kombinacje ceny i ilości akceptowane przez obydwie strony rynku na trzech zamieszczonych poniżej wykresach. Pierwszy z nich (A) ilustruje krzywą popytu rynkowego, drugi (B) krzywą podaży rynkowej, zaś trzeci (C) wynikający z układu sił rynkowych (podaży i popytu) stan do równowagi, do którego rynek samoczynnie dąży.
Na rys. (A) zacieniony obszar obrazuje kombinacje ilości i ceny akceptowane przez konsumentów. Są one zlokalizowane na samej krzywej popytu rynkowego DD lub też pod nią. Jeżeli bowiem nabywca zdecydowany jest za wielkość Q1 zapłacić cenę C1 to na pewno jest skłonny taką samą ilość towarów (Q1) nabyć po niższej cenie (Cn<C1).
Na rys (B) zacieniony obszar ilustruje kombinacje ilości i ceny akceptowane dla producentów. Leżą one na krzywej podaży rynkowej bądź nad nią. Jeżeli bowiem producent akceptuje cenę C2 za ilość Q2, to tym bardziej zgodzi się na wyższą cenę (Cw>C2) za tą samą wielkość dostarczonej na rynek produkcji (Q2).
Na rys. (C) przedstawiono rynek analizowanego towaru. Spotykają się na nim nabywcy oraz sprzedawcy akceptujący swój zbiór kombinacji ilości i ceny. To właśnie mechanizm rynkowy umożliwia dostosowanie wymagań podmiotów gry rynkowej znajdujących się po stornie popytowej i podażowej. Rezultat...
xXxxRuudaaxxXx