1. Ekologia (gr. oíkos + lógos = dom + nauka) – nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami, a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami.
Ekologia zajmuje się badaniem powiązań między wspólnotą biotyczną a środowiskiem abiotycznym (układy biologiczne istnieją w sieci powiązań między sobą i otaczającym je środowiskiem), opartych na różnego rodzaju interakcjach, komunikacjach i informacjach. Odkrywanie tych zjawisk dokonało się od starożytności do współczesności, ale ekologia jako samodzielna nauka rozwinęła się w zasadzie w XIX w. Ekologia nie jest nauką obojętną wobec egzystencji przyrody i człowieka, dlatego często w potocznych dyskusjach utożsamiana bywa z sozologią i filozofią. Ekologia najogólniej jest nauką o porządku i nieporządku w przyrodzie oraz konsekwencjach wynikających dla istnienia biosfery i człowieka.
2.Ochrona przyrody Celem ochrony przyrody w Polsce jest zachowanie różnorodności biologicznej, zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i stabilności ekosystemów, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody, a także przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody. Ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991 roku cele ochrony przyrody definiuje jako zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody, w szczególności dziko występujących roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i ekosystemów. Do najważniejszych powodów, dla których stosuje się ochronę przyrody, należą:
• natury estetycznej (rekreacyjne) - aby podziwiać i móc odpocząć,
• gospodarcze - aby pozyskiwać surowce i rozwijać gospodarkę,
• przyrodniczo-naukowe - aby badać gatunki dla młodszych pokoleń; aby tworzyć leki,
• społeczne - aby odpoczywać,
• historyczno-naukowe - dla pokoleń.
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku ustanowiła następujące formy ochrony przyrody:
• parki narodowe,
• rezerwaty przyrody,
• parki krajobrazowe,
• obszary chronionego krajobrazu,
• obszary Natura 2000,
• pomniki przyrody,
• stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej,
• użytki ekologiczne,
• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
• ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Najważniejszym składnikiem systemu ochrony są 23 polskie parki narodowe. W obrębie parków, których łączna powierzchnia zajmuje ponad 3000 km^(2), wydzielono na obszarze 683 km^(2) strefy ochrony ścisłej, gdzie nie dochodzi do ingerencji człowieka w ekosystemy. Na pozostałych terenach pracownicy parków i naukowcy wspierają odradzanie się naturalnej przyrody.
Mniejszymi, chociaż równie cennymi obiektami przyrodniczymi są rezerwaty przyrody. Jest ich w Polsce ponad 1300.
Innym ważnym składnikiem jest 120 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni 24 500 km^(2), a zasadniczą różnicą jest to, że można w nich prowadzić działalność gospodarczą i rolniczą. Z kolei obszary chronionego krajobrazu o łącznej powierzchni 71 400 km^(2) są łącznikiem w systemie ochrony tak, że stanowi on ciągłość. Chroni się także niewielkie odizolowane obszary (tzw. użytki ekologiczne), mniejsze fragmenty pięknych krajobrazów zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, a także pojedyncze obiekty - pomniki przyrody i stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej.
W 2004 r. rozpoczęto też wprowadzanie w Polsce europejskiej formy ochrony przyrody - obszarów Natura 2000, na których chroni się te elementy przyrody, które są zagrożone w skali Europy. Docelowo takie obszary obejmą prawdopodobnie ok. 15-20% powierzchni kraju.
Niezmiernie ważnym dopełnieniem w systemie ochrony przyrody jest gatunkowa ochrona zwierząt, grzybów i roślin.
Ważnymi osiągnięciami polskiego systemu ochrony przyrody są ochrona bobra, łabędzia, żubra, sokoła wędrownego, czy też łosia.
3. Ochrona środowiska - całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego, zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody). Nauka o ochronie środowiska to sozologia.
Sposoby ochrony środowiska:
• racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,
• przeciwdziałanie zanieczyszczeniom,
• utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62 poz.627 z późniejszymi zmianami).
Kwestia ochrony środowiska jest często wykorzystywana jako argument w walce rdzennych ludów przeciw (efektowi) globalizacji ingerującej w ich życie. Nauka stosowana o ochronie środowiska dzieli się na dwa nurty: główny "antropocentryczny" lub hierarchiczny, i bardziej radykalny "ekocentryczny" lub egalitarny[1][2]. Termin ochrona środowiska jest związany z innymi współczesnymi terminami takimi jak: edukacja ekologiczna, ekozarządzanie, wydajność w gospodarowaniu zasobami środowiska i minimalizacja zanieczyszczeń, odpowiedzialność środowiskowa oraz ekoetyka.
4. Zrównoważony rozwój (inaczej ekorozwój) - doktryna ekonomii politycznej, zakładająca jakość życia na poziomie na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacyjny w przeciwieństwie do "żelaznej reguły ekonomii" Malthusa. Istotny i często pomijany przekaz zawiera początek słynnego zdania z raportu WCED z 1987 r. - "Nasza Wspólna Przyszłość" (Our Common Future, tzw. Raport Brundtland - od nazwiska przewodniczącej komisji, Gro Harlem Brundtland): "Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie."
Raport ów dostrzega, że cywilizacja osiągnęła poziom dobrobytu możliwy do utrzymania, pod warunkiem odpowiedniego gospodarowania. Model takiej gospodarki zakłada odpowiednio i świadomie ukształtowane relacje pomiędzy wzrostem gospodarczym, dbałością o środowisko (nie tylko przyrodnicze, ale także sztuczne - wytworzone przez człowieka) oraz zdrowiem człowieka. Doktryna ZR dąży do sprawiedliwości społecznej poprzez m.in. ekonomiczną i środowiskową efektywność przedsięwzięć zapewnioną m.in. przez ścisły rachunek kosztów produkcji rozciągający się również w bardzo złożony sposób na zasoby zewnętrzne (iiSBE). Szerokie zastosowanie w ekonomii ZR ma teoria dobra publicznego (Tom Tietenberg; Environmental and Natural Resource Economics; Pearson Education; International; 2003).
5. Czynniki abiotyczne - czynniki natury fizycznej określające warunki środowiska nieorganicznego (przyrody nieożywionej), samodzielnie lub wraz z innymi czynnikami wywierające wpływ na ekosystemy będące na różnym poziomie organizacji. Abiotyczny oznacza martwy, nieożywiony, natomiast biotyczny - żywy. Abiotyczne składniki środowiska w głównym stopniu kształtują biotop i wpływają istotnie na zamieszkujące go rośliny i zwierzęta które muszą na drodze ewolucji przystosować się do nich. Gwałtowne i silne zmiany czynników abiotycznych np. transgresja morska mogą zahamować rozwój dotychczas występujących organizmów oraz zmienić strukturę biocenozy.
Do czynników abiotycznych zaliczamy:
•typ gleby,
•ukształtowanie powierzchni terenu,
•skalistość ziemi,
•czynniki chemiczne np.: skład chemiczny atmosfery i wód, zwłaszcza ich zasolenie,
•klimat,
•wilgotność powietrza,
•temperaturę,
•światło,
•ciśnienie atmosferyczne,
•promieniowanie i jonizację powietrza.
6.Czynniki biotyczne - oznaczają czynniki środowiska występujące w wyniku oddziaływania żywych organizmów w sposób bezpośredni lub pośredni na inne żywe organizmy. czynniki biotyczne, podobnie jak czynniki fizykochemiczne, regulują rozmieszenie i liczebność populacji roślin i zwierząt.
Przykładem może być oddziaływanie pasożytów na swoich żywicieli.
7. Tolerancja ekologiczna to zdolność organizmu do przystosowania się do zmian danego czynnika.
- Zakres tolerancji to rozpiętość zmian danego czynnika, w obrębie którego organizm bytuje i jest zdolny utrzymać swoje funkcje życiowe.
- Prawo minimum Liebiga mówi, że każdy czynnik, którego jest najmniej, działa ograniczająco na dany organizm.
- Prawo tolerancji Shelforda stwierdza, że możliwość bytowania organizmów określa zarówno minimum, jak i maksimum danego czynnika.
- Zakresy tolerancji organizmów:
•Organizmy stenotopowe (stenobionty) cechują się niewielką tolerancją w stosunku do czynników środowiska.
•Organizmy eurytopowe (eurybionty) mają szeroki zakres tolerancji w stosunku do warunków środowiska.
Niektóre gatunki o wąskiej skali ekologicznej wykorzystuje się jako bioindykatory do określania stanu środowiska, np. pstrąg potokowy.
•Eurytermy mają szeroki zakres tolerancji temperatury, np. człowiek, żmija zygzakowata.
•Stenotermami są np. korale madreporowe.
•Organizmy euryhalinowe mają szeroki zakres tolerancji na zasolenie np. morszczyn (brunatnice), omułek, węgorz.
•Stenohalinowe są np. oceaniczne głowonogi, szkarłupnie, bezczaszkowce.
8. INTERAKCJE MIĘDZY POPULACJAMI
•ANTAGONISTYCZNE
- drapieżnictwo - zjawisko odżywiania się zwierząt poprzez zabijanie i pożeranie innych zwierząt. Drapieżca jest konsumentem drugiego rzędu w ekosystemie. Do drapieżców nie zalicza się pasożytów
- pasożytnictwo - interakcja, w której osobniki jednego gatunku zwane pasożytami żyją stale lub czasowo kosztem osobników drugiego gatunku, czyli gospodarza. Czerpią one korzyści szkodząc lub nawet powodując śmierć gospodarza
- Pasożyty można podzielić na:
- roślinne: huba drzewna, rdza zbożowa, buławinka czerwona
- zwierzęce zewnętrzne: motylica wątrobowa, tasiemiec, prątki gruźlicy
- zwierzęce wewnętrzne: mszyce, kleszcze, wesz głowowa
- konkurencja - proces niekorzystnego oddziaływania na siebie dwóch gatunków lub osobników tego samego gatunku w walce o zasoby środowiska, których ilość nie jest wystarczająca by zaspokoić potrzeby wszystkich organizmów, np. OWCA - KROWA - konkurencja o trawę; KWIATY - CHWASTY - konkurencja o słońce, miejsce
- amensalizm - interakcja, w której jeden gatunek działa na drugi wyraźnie szkodliwie, nie odnosząc z tego specjalnej korzyści, np. pędzlak wydziela substancję antybakteryjną
- allelopatia - jest to zdolność jednej rośliny do chemicznego hamowania rozwoju innych roślin w jej najbliższym otoczeniu, właściwości takie ma np. cebula i szczypiorek
•NIEANTAGONISTYCZNE
- symbioza - rodzaj wzajemnej zależności pomiędzy dwoma organizmami opartej na obopólnych korzyściach. Formą symbiozy jest mutualizm, w którym gatunki nie mogą żyć bez siebie, np. porosty lub rośliny motylkowe i bakterie azotowe; również mikoryza jest przykładem symbiozy, w której grzyb współżyje z drzewem, np. świerk - rydz, borowik - sosna/dęby, koźlarze - brzoza/topola
- komensalizm - interakcja, która przynosi korzyści jednemu gatunkowi (komensalowi), a dla gospodarza jest obojętny - nie ponosi on strat, np. rak pustelnik i ukwiały, rekin i podnawki
- protokooperacja - rodzaj interakcji symbiotycznej, w której oba gatunki odnoszą korzyści, ale każdy z nich jest w stanie przeżyć bez swego partnera, np. bąkojad i nosorożec
OBOJĘTNE
neutralizm - w tej interakcji nie występuje wzajemne oddziaływanie pomiędzy gatunkami, żadna populacja nie podlega wpływom drugiej
9. Podstawowe poziomy organizacji istot żywych
Z punktu widzenia ekologii podstawowymi poziomami organizacji są:
- osobnik
- populacja
- biocenoza
- ekosystem
- biosfera
W obrębie tych jednostek ekologicznych mogą egzystować mniejsze zespoły, wyróżniające na podstawie innych kryteriów: etologicznych (np. rodzina, stado), fitosocjologicznych (zespół roślin) czy mikrobiologicznych (kolonia bakteryjna).
10.BIOCENOZA
Biocenoza to ożywiona część ekosystemu, czyli zespół wszystkich populacji wzajemnie od siebie uzależnionych zajmujących określone środowisko. Biocenozy dzielimy na naturalne (jezioro, las, rzeka) oraz sztuczne (pole, sad, łąka). Każda biocenoza charakteryzuje się określoną strukturą troficzną. Struktura ta przedstawia powiązania pokarmowe między organizmami tworzącymi określony poziom troficzny.
Poziom troficzny - to grupa organizmów zajmująca taką samą pozycję w łańcuchu pokarmowym. Wyróżniamy poziom: producentów, konsumentów, reducentów.
Producenci - to organizmy autotroficzne, zdolne do wytwarzania materii organicznej.
Konsumenci - to organizmy heterotroficzne, przystosowane do pobierania materii organicznej od innych organizmów. Są to np.: roślinożercy, drapieżcy, pasożyty.
Reducenci - to organizmy, które rozkładają, redukują substancje organiczne powodując ich mineralizację.
Organizmy należące do różnych poziomów troficznych ustawione w takiej kolejności, że każdy poprzedni jest pokarmem dla następnego, tworzą łańcuch troficzny.
11.Wyróżniamy dwa typy łańcuchów:
łańcuch spasania - rozpoczyna się od producentów, następne ogniwa tworzą roślinożercy, drapieżcy, np. liście ziemniaka - stonka - bażant - człowiek lub liście drzew - larwa owada (gąsiennica) - szpak - kuna
łańcuch detrytusowy - rozpoczyna się od martwej materii organicznej (detrytusu), kolejne ogniwa tworzą reducenci oraz konsumenci, np. detrytus - bakterie - pierwotniaki - skorupiaki - ryby - człowiek
Każdą biocenozę można przedstawić za pomocą sieci zależności pokarmowych utworzonych z licznych łańcuchów pokarmowych.
Produktywność to intensywność, z jaką produkowana jest materia i magazynowana energia w związkach organicznych. Produkcja pierwotna brutto to ilość materii wyprodukowanej przez producentów w jednostce czasu na jednostkę powierzchni (np. kg/ha/dzień).
Przykład produkcji pierwotnej:
pustynia - 0,1 kg/ha/dzień
plantacja trzciny - 47,3 kg/ha/dzień
uprawa pszenicy - 9,4 kg/ha/dzień
las - 30,0 kg/ha/dzień
Producenci część wytworzonej materii zużywają w swoich procesach fizjologicznych. Ostatecznie tworzą produkcję pierwotną netto, która jest produkcją pierwotną brutto pomniejszoną o straty związane z oddychaniem.
Produkcja wtórna - to masa substancji organicznej wytwarzana przez konsumentów.
Wszystkie organizmy tworzące biocenozę stanowią jej biomasę.
(Biomasa = fitomasa + zoomasa).
12.Strukturę troficzną biocenozy można przedstawić graficznie w postaci piramidy.
Wyróżniamy:
- piramidę liczebności - przedstawiającą ilość osobników w poszczególnych poziomach troficznych
- piramidę biomas - przedstawiającą masę organizmów poszczególnych poziomów troficznych
- piramidę energii - przedstawiającą przepływ energii i produktywność poszczególnych poziomów troficznych. Ilość energii przepływającej z jednego poziomu na następny zawsze maleje. Powodem jest jej rozproszenie jako ciepła oraz zużycie dla potrzeb organizmów na niższym poziomie.
Łańcuch pokarmowy, łańcuch troficzny - szereg organizmów ustawionych w takiej kolejności, że każda poprzedzająca grupa (ogniwo) jest podstawą pożywienia następnej. Wiążą one ze sobą producentów, konsumentów i destruentów w poszczególnych biocenozach. Łańcuchy troficzne tworzą sieć zależności pokarmowych. Dzięki nim możliwy jest obieg materii i przepływ energii w ekosystemach.
Wyróżniamy trzy rodzaje łańcuchów:
• łańcuch spasania - rozpoczyna się od roślin zielonych (producentów), poprzez zwierzęta roślinożerne (konsumenci I rzędu), do drapieżców czyli konsumentów wyższych rzędów
np. ziemniak—stonka—bażant—lis
• łańcuch detrytusowy - zaczyna się od martwej materii organicznej, roślinnej lub zwierzęcej, poprzez mikroorganizmy i zwierzęta saprofagiczne, do drapieżników.
np. martwa materia organiczna-wiciowce-okoń-szczupak-człowiek
• łańcuch pasożytów - zaczyna się od konsumentów (np. 1 rzędowych) a kończy na najmniejszych pasożytach.
np. krowa—bakteria—bakteriofag
Sieć pokarmowa to sieć pokazująca więcej niż jeden łańcuch pokarmowy np. trawa-mysz-sowa-lis (druga strona) niedźwiedź-sarna-liść.
Sieć troficzna - inaczej sieć pokarmowa, w ekologii sieć zależności pokarmowych między organizmami jednego lub różnych gatunków, żyjących w jednym ekosystemie, mających podobne zwyczaje pokarmowe.
Sieci troficzne są tworzone przez wzajemnie przeplatające się łańcuchy pokarmowe. Sieci mogą być mniej lub bardziej złożone, a wynika to głównie z obecności w danej biocenozie organizmów o różnych poziomach troficznych oraz przedostawania się do niej organizmów ze środowisk sąsiednich.
Piramida ekologiczna (piramida biomasy, piramida troficzna) - tradycyjny sposób przedstawiania struktur ekosystemu, wyrażonych biomasą, liczebnością lub przepływem energii przez poziomy troficzne; podstawę piramidy ekologicznej stanowią producenci, na niej ustawia się kolejne poziomy troficzne konsumentów I,II,III,IV... rzędu. Najniższy stopień piramidy pokazuje ilość energii zgromadzonej w ciałach producentów. Następne stopnie, z których każdy jest około 10 razy krótszy od poprzedniego, ilustrują ilość energii zebranej w ciałach konsumentów stanowiących kolejne ogniwa łańcucha pokarmowego.
13.STRUKTURA FUNKCJONOWANIA EKOSYSTEMU
Ekosystem to zespół żywych organizmów tworzących biocenozę łącznie ze wszystkimi elementami środowiska nieożywionego, czyli z biotopem. Każdy naturalny ekosystem stanowi układ otwarty i funkcjonuje dzięki przepływowi energii i krążeniu materii. Energia przepływa jednokierunkowym strumieniem w układzie otwartym, materia natomiast krąży w ekosystemie w obiegu zamkniętym. Najważniejszym źródłem energii w ekosystemach jest energia słoneczna. Niecała docierająca energia zostaje skumulowana w organizmach. Część z niej jest wykorzystywana do podstawowych procesów metabolicznych i budowy własnych struktur organizmów, ale część tracona jest bezpowrotnie w postaci ciepła.
Do obiegu materii konieczna jest obecność producentów, konsumentów i reducentów, a przynajmniej producentów i reducentów. Dzięki producentom jest syntetyzowana materia organiczna. Konsumenci zjadają organizmy lub martwą materię organiczną. Destruenci (reducenci) rozkładają martwą materię organiczną i uwalniają nieorganiczne składniki pokarmowe dla producentów. Dzięki reducentom i procesom rozkładu:
- zamknięty jest obieg materii w przyrodzie, wpływający na wzrost i rozwój roślin,
- włączane są do obiegu składniki odżywcze,
- zachodzi produkcja pokarmu dla organizmów cudzożywnych.
Ekosystem dzielimy na:
- ekosystem autotroficzny to ekosystem, którego podstawą funkcjonowania jest obecność światła i materia organiczna zwana autochtoniczną, wytwarzana w procesie fotosyntezy głównie przez rośliny zielone. Przykładami takich ekosystemów są las, torfowisko, łąka, staw, jezioro.
- ekosystem heterotroficzny to ekosystem niepełny, niesamowystarczalny, pozbawiony producentów, w którym znajduje się materia pochodząca z zewnątrz, zwana materią allochtoniczną. Przykładem takiego ekosystemu jest jaskinia. Brak światła uniemożliwia występowanie roślin
14. PRODUKTYWNOŚĆ EKOSYSTEMÓW
Produktywność ekosystemu to ilość substancji organicznej wytwarzanej w jednostce czasu lub intensywność magazynowania energii w związkach organicznych. Produktywność ekosystemu dzieli się na produkcję pierwotną i wtórną.
Produkcja pierwotna jest to tempo z jaką producenci przekształcają energię promieniowania słonecznego w procesie fotosyntezy na energię wiązań chemicznych.
Produkcję pierwotną dzielimy na:
- produkcję pierwotną brutto – mierzona szybkością fotosyntezy, czyli ilością wytworzonej przez producentów materii organicznej, łącznie z tą częścią materii, którą producenci zużywają w procesie oddychania;
- produkcję pierwotną netto – mierzona tempem magazynowania materii organicznej w tkankach roślinnych bez materii wykorzystywanej na oddychanie; jest to produkcja brutto (A), czyli asymilacja, pomniejszona o straty związane z oddychaniem (R). Przyrost masy roślin: P= A-R.
Produkcja wtórna jest to tempo wiązania energii przez konsumentów, czyli proces przyswajania materii organicznej i magazynowania energii przez konsumentów. Mierzy się go ilością biomasy wyprodukowanej przez konsumentów w jednostce czasu na jednostkę powierzchni.
Produktywność ekosystemów zależy od wielu czynników i w każdym regionie Ziemi kształtuje się inaczej. Jej miarą jest produkcja pierwotna, która dla różnych ekosystemów waha się najczęściej w granicach 500-2000 g/m2/rok.
Tylko wysoko produktywne ekosystemy, np. plantacje trzciny cukrowej i wiecznie zielone lasy tropikalne, płytkie jeziora, niektóre estuaria i rafy koralowe, w których energia słoneczna jest wykorzystywana przez cały rok, mogą osiągnąć 2000 g/m2/rok, a nawet 5000 g/m2/rok. Wartości te, jak dotąd, zostały przekroczone jedynie w warunkach hodowli laboratoryjnych glonów i wyniosły 6000 g/m2/rok.
15. CYKLE BIOGEOCHEMICZNE (obieg pierwiastków/materii)
Cykle biogeochemiczne są to mniej lub bardziej zamknięte obiegi pierwiastków w przyrodzie. Do najważniejszych cykli biogeochemicznych należą obiegi: węgla, azotu, wody, tlenu, fosforu i siarki.
OBIEG WĘGLA W PRZYRODZIE
Węgiel (C) to podstawowy pierwiastek budulcowy związków organicznych. Węgiel jest włączany do obiegu w postaci CO2, który jest asymilowany przez autotrofy (rośliny zielone, bakterie samożywne). Dzięki istniejącym łańcuchom pokarmowym węgiel przechodzi od roślin do konsumentów I rzędu (roślinożerców), a następnie do konsumentów II rzędu (zwierząt mięsożernych). Węgiel wraca do obiegu jako CO2, powstający w procesie oddychania heterotrofów i autotrofów.
OBIEG AZOTU W PRZYRODZIE
Ważnym pierwiastkiem biogennym jest azot (N). Azot należy do makroelementów i jest podstawowym pierwiastkiem wchodzącym w skład białek, a także kwasów nukleinowych. Azot atmosferyczny, pomimo że zawartość jego w powietrzu wynosi 78%, jest bardzo trudno dostępny dla roślin. Oprócz tego wolny azot atmosferyczny wiążą inne organizmy, jak np. bakterie tlenowe (Azotobacter) i beztlenowe (Clostridium). Przyswojony przez rośliny azot jest w p...
paulina2991