Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Pawła II

w Białej Podlaskiej

Pedagogika I rok niestacjonarne

Grupa I

Filozofia

Temat pracy :  Dział filozofii-Estetyka.

Joanna Sadura

Estetyka powstała w XVIII wieku za sprawą Aleksandra Gottlieba Baumgartena,która jest jedną z dyscyplin filozofii określającą się jako nauka o pięknie. Estetyka pochodzi z gr. słowa aisthetike do aisthesis-wyrazenie zmysłowe.Mówi nam o tym co piękne oraz o ujmowaniu i ocenianiu różnych rzeczy z punktu widzenia piękna ,oraz sposobami w jakie one oddziałowują na odbiorcę. Piękno jest tym co podoba się ani przez wrażenia, ani przez pojęcia, lecz podoba się z subiektywną koniecznością, w sposób powszechny, pośredni i zupełnie bezinteresowny .

              Estetyka jest również ogólną teorią sztuki, zajmującą się problemami dzieła artystycznego m.in. jego budową, zagadnieniem treści i formy, a także pochodzeniem i rolą sztuki w życiu człowieka i społeczeństwie. Ważną  dziedziną estetyki są również zagadnienia odbioru dzieł artystycznych, m.in. przeżycie estetyczne, tzn. takie, które rodzi się w obcowaniu ze sztuką. Estetyka zajmuję się także procesem twórczym oraz wartościowaniem i kryteriami oceny piękna. Może mieć charakter opisowy- tzn. zajmować się badaniem istniejących zjawisk sztuki, lub normatywnym, kiedy formułuję określony zbiór zasad określających sposób tworzenia dzieła sztuki, jego odbioru itd.

                 Problematykę estetyczną podejmowali sofiści (sofistyka), znaczące miejsce zajmowała również w filozofii Platona i Arystotelesa.

              Estetyka Arystotelesa ma wiele wspólnego z estetyką Platona.Arystoteles poszukując czegoś bardziej konkretnego, bardziej praktycznego, skupił się na pojmowaniu sztuki. Pięknem dla Arystotelesa jest to, co samo przez się jest cenne, a zarazem dla nas jest przyjemne. Dla Arystotelesa każde piękno jest dobrem, ale już nie każde dobro jest pięknem. Wyznacznikiem piękna dla filozofa stały się trzy wartości: ład (forma), proporcja i wielkości (uznawał za bardziej piękne rzeczy większe). Scharakteryzował przeżycie estetyczne- przeżyciu intensywnej rozkoszy, od której trudno się oderwać; Przeżycie takie może mieć swoja miarę ,może odczuwać niedosyt lub przesyt. Tylko człowiek może uczestniczyć w takim przeżyciu. Mimesis- kategoria estetyczna rozwinięta przez Arystotelesa, oznaczająca naśladowanie natury (rzeczywistości, życia, ludzkich czynności) w dziele sztuki, nie równoznacznie z jej wiernym kopiowaniem (dopuszcza stosowanie idealizacji lub satyrycznej i groteskowej deformacji). Również Platon uważał, że zachowanie miary i proporcji jest zawsze piękne. Z wielka teorią wiąż się też teza wypowiedziana przez Platona, że piękno jest wielkim dobrem. Wszystkie epoki były z tym zgodne. Platon stawiał piękno obok prawdy i dobra. Zasady tworzenia dzieł były matematyczne, formy natomiast były organiczne, miękkie zaczerpnięte ze świata przyrody , gdyż natura była najważniejszym wzorcem dla artystów.

            Estetyka ma zajmować się tym, co się człowiekowi podoba, jest nauką o ludzkich gustach i upodobaniach oraz o stanach ludzkiej psychiki pojawiających się wtedy, gdy człowiek reaguje na podobające się mu przedmioty (ewentualnie na przedmioty, które mu się nie podobają). Za przedmiot estetyki uznaję się w tym ujęciu wszystko, co może być rozpatrywane w aspekcie podobania się  lub nie podobania. Stanowisko to prowadzi do subiektywizmu aksjologicznego i niesprawdzalnego naukowo idealizmu obiektywnego. Na pytanie, jakie przedmioty podobają się człowiekowi, nieuchronna wydaję się odpowiedź, że każdemu podoba się co innego, a wobec tego każdy przedmiot może „stać się” piękny zależnie od subiektywnych i obiektywnych warunków percepcji. W ten sposób powstaje estetyka obchodząca się bez piękna : nie ma piękna absolutnego, nie ma specjalnej, wyodrębnionej dziedziny określanej jako sztuka, są jedynie przedmioty nazywane pięknymi dlatego, że budzą upodobnię.

             Zastanawiając się nad stosunkiem estetyki do filozofii wspomnieliśmy wyżej, że estetyka sama jest dotychczas jedną z nauk filozoficznych. Jeśli wskazujemy, że istnieją tendencje do uczynienia z niej odrębnej dyscypliny, to trzeba raz jeszcze podkreślić, że nie są one na razie zrealizowane. Filozofia jest nauką ogólną, szuka stałych praw rządzących bytem, poznaniem i społeczeństwem, usiłując sformułować te prawa w sposób możliwie jednoznaczny, zarazem ogólny i powszechnie obowiązujący . Taka jest tradycja filozofii. Filozofia może uczynić swoim przedmiotem sztukę, szukając tu struktur najogólniejszych i powszechnie obowiązujących. W związku z tym znane jest określenie estetyki jako filozofii sztuki czy filozofii piękna. Lecz filozofia rozpada się, jak wiadomo, na poszczególne działy- jest ontologią, epistemologią, aksjologią. Każda z tych dyscyplin filozoficznych zawiera w sobie także problematykę estetyczną. Na przykład ontologia rozpatruję dzieło sztuki jako byt specyficzny, stawiając sobie pytanie, w jaki sposób ów byt istnieje (docieka istoty i struktury tego bytu oraz jego sposobu istnienia). Epistemologia docieka, czym są procesy, w których poznajemy działa sztuki, i poddaje krytyce ich wyniki (rozważa na przykład, czy prawomocność tych wyników jest podobna do prawomocności wyników poznawczych uzyskiwanych w nauce, czy też są one specyficzne);pyta, czy można znaleźć jakieś zasady poznawania kryteriów w zakresie ocen i sądów wypowiadanych o dziełach sztuki- czy da się ustalić jakieś prawidłowości i reguły czy też panuję tu radykalna subiektywność owych wypowiedzi. Ostatecznie chodzi o prawomocność sądów wartościujących i ocen dotyczących wartości estetycznych dzieła sztuki (ewentualnie przedmiotów natury).Aksjologia docieka, czym są wartości estetyczne, w jaki sposób istnieją, jak oddziałowują one na świat człowieka. Bada, jaka jest ich natura i jaki związek ze światem rzeczy- czy wartości estetyczne tkwią w dziełach sztuki czy w człowieku , który je tworzy, ewentualnie, których formułuje oceny tych dzieł; czy mają one byt absolutny, powszechny-czy indywidualny, relatywny; czy są obiektywne- czy subiektywne itp.

           Problematyka filozoficzna wykracza znacznie poza zakres sytuacji estetycznej-dotyczy bowiem sensu, istoty i sposobu istnienia ewentualnie obiektywności poszczególnych elementów sytuacji estetycznej; filozofia nie uwzględnia na ogół tego, że zarówno przeżycie, jak i dzieło sztuki wplecione jest w obręb warunków konkretnych, że nie da się np. rozpatrywać wartości estetycznej w sposób naukowy, izolując ją od przeżycia, tak jak przeżycia w izolacji od jego przedmiotu i wartości. Niemniej związek estetyki z filozofią jest ściślejszy niż z jakąkolwiek inną dyscypliną. Każdy z elementów sytuacji estetycznej, rozpatrywany w estetyce w powiązaniu z innymi, może być w pełni wyjaśniony, konsekwentnie i wyczerpująco przeanalizowany jedynie w nawiązaniu do rozstrzygnięć filozoficznych.

             Gdy rozważamy np. przeżycie estetyczne i stwierdzamy, że w wyniku jego  zostaję ujęta wartość dzieła sztuki, przyjmujemy pewną ogólną, filozoficzną koncepcję przeżycia, zakładamy, że przeżycie to jest w jakiś sposób sprawne, że nie jest jedynie projekcją iluzji, lecz dotyczy dzieła sztuki.

              Istnieje też możliwość zaniechania eksplikacji założeń, gdy uprawia się estetykę jako odrębną dyscyplinę naukową (jak to bywa zazwyczaj w naukach szczegółowych). Lecz wówczas likwiduje się samą estetykę. Tracąc związek z filozofią, estetyka staję się socjologią sztuki, psychologią odbioru albo psychologią twórczości, historią albo teorią sztuki. Z drugiej strony pamiętać należy, że przyjęcie aspektu wyłącznie filozoficznego sprowadza estetykę na tory filozofii sztuki i piękna, oddalając ją od jej właściwego przedmiotu.

              Osobiście,uważam,że estetyka jako nauka powinna „stawić czoła” nowym ujęciom sztuki, nie zapominając jednocześnie o człowieku, który stanowi jej centralną wartość. Jeśli proces taki nastąpi „zmierzch estetyki” nigdy nie będzie miał miejsca. Tym samym może ona zyskać jedynie nowe znaczenie poszerzając swoją dziedzinę o współczesne problemy. Kryzys w sztuce nie oznacza schyłku estetyki, ale proces mający na celu rozstrzygnięcie pojawiających się problemów w dziedzinach artystycznych. Dzieła sztuki upiększają świat, wzbogacają życie duchowe każdego człowieka. Na podstawie stosunku do sztuki często identyfikujemy się z innymi ludźmi. Same wytwory estetyczne mogą świadczyć o naszej przynależności do określonej grupy czy klasy społecznej. W wieku XX wyraźnie rozeszły się drogi sztuki wysokiej- klasycznej i sztuki popularnej. Ta pierwsza jest hołubiona przez krytyków i często niemal zupełnie nieznana i niedostępna dla masowego odbiorcy. Zaś sztuka popularna cieszy się powodzeniem wśród publiczności, krytycy natomiast zwykle wręcz odmawiają jej miana sztuki. Każdy z nas jest na swój sposób wrażliwy na sztukę. Można lubić malarstwo, określoną epokę, muzykę czy poezję. Możliwości jest nieskończenie wiele. To, co dawniej wydawało nam się ciekawe, w przyszłości może się nam okazać mało inspirujące. 

             Podsumowując, moje dotychczasowe przemyślenia stwierdzam,że intelektualny kryzys panujący w czasach współczesnych wywiera także znaczny wpływ na estetykę. Nowe formy ekspresji artystycznej sprawiają, że poddaje się w wątpliwość samą istotę, naturę sztuki. Trudno jest nawet rozstrzygnąć, czy na przykład graffiti jest jednym z rodzajów malarstwa, czy sztuki użytkowej, jeśli w ogóle można je traktować jako formę artystycznej ekspresji. Uważam, że  współczesnemu artyście nie zależy na tworzeniu piękna, kładzie on raczej nacisk na dysharmonię i brzydotę swojego dzieła. Twórca chce nam przekazać w ten sposób,że piękno nie może być utożsamiane z jakąś konkretną własnością estetyczną. Dla odbiorcy oznacza to dezorientację, niewygodę myślową i sprawia, że  nie potrafi on odróżnić sztuki od tego, co nią nie jest.

Bibliografia:

1.      Maria Gołaszewska „Zarys estetyki”; Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1984; ISBN 83-01-04795-X.

2.      Polska Akademia Nauk Instytut Filozofii i Socjologii „Estetyka-rocznik II” Państwowe Wydawnictwo Naukowe; Warszawa 1961;